Davno su prošle godine kada su iz opštinskih centara do većine sela na sjeveru Crne Gore redovno saobraćali autobusi. Takav vid javnog prevoza sada je organizovan samo u nekim opštinama. U lokalnim upravama ističu kako je, s obzirom na sve manje stanovnika,  upitna opravdanost postojanja redovnih autobuskih linija na ruralnom dijelu

S mnogo muke, sporadično ili nikako – tako bi najjednostavnije bilo opisati način na koji je organizovan javni prevoz od gradova do sela na sjeveru Crne Gore.

Rijetke su lokalne uprave koje uspijevaju da mještanima ruralnog dijela opštine obezbijede jeftin i pouzdan prevoz do gradskih centara. Žale se kako privatani prevoznici, mahom, nijesu zainteresovani za takve poslove. Vlasnici kombija ili autobusa, zbog nerentabilnosti, često traže  povelike subvencija iz lokalnih budžeta. Brojnije su, međutim, one opštine koje gradski prevoz, s vremena na vrijeme, samo stave na listu “prioriteta” u  lokalnim planovima,  ali nikad ozbiljno ne prionu  organizaciji tog posla.

U Kolašinu, još poodavno, najavljuju  da će riješiti  višedecenijski problem nedostaka javnog prevoza. Način realizacije i rokovi aktivnosti, koje bi trebalo da doprinesu tom cilju, definisani su Planom urbane mobilnosti, koji je izrađen prije dvije godine. Nedostatak javnog prevoza, kako piše u Planu, “ predstavlja ogroman izazov za mobilnost, posebno onih koji žive izvan urbanog područja grada” . Ni u gradskom području ne postoji odgovarajuća infrastruktura, poput uređenih autobuskih stajališta ili mjesta za zaustavljanje i parkiranje autobusa.  Ako se izuzmu ski-centri, turistička izletišta takođe nijesu povezana javnim prevozom. Tako je, na primjer, do Nacionalnog parka Biogradska gora i Manastira Morača moguće doći jedino sopstvenim vozilom.

Nepostojanje javnog prevoza do kolašinskih sela, zaključuju u dokumentu, izazov je i iz ugla socijalne jednakosti, “s obzirom na to da u ruralnim područjima uglavnom živi starija populacija, koja često nije u prilici da vozi automobile”.  Prema zacrtanim ciljevima iz Plana već je odavno trebao  trebalo da bude urađena Studija javnog prevoza. Međutim, do sada nije zvanično saopšteno da li je započet taj posao.

Trebalo je do januara ove godine da bude i uspostavljena bar jedna redovna linija javnog gradskog prevoza od grada do sela. To je bio rok i za aktivnosti, koje bi omogućile prilaz međugradskim autobusima u urbano područje Kolašina. Lokalna vlast nije bila skromna kad je planirala, pa je sugrađanima, obećala i servis od vrata do vrata.

”Uspostavljanjem prevoza na poziv omogućiće se mobilnost onim grupama stanovništva, koje zbog udaljenosti, neposjedovanja sopstvenog automobila ili pripadnosti ugroženim društvenim grupama ne mogu efikasno da dođu do željenog odredišta. Takvom vrstom usluge, koja funkcioniše po principu”od vrata do vrata”, biće obezbijeđena dostupnost područja  koja nijesu pokrivena redovnim javnim prevozom, što je posebno važno za osobe smanjene pokretljivosti, osobe sa invaliditetom i druge ugrožene grupe”, precizirano je u Planu.

Na taj način namjeravali su  da obezbijede “efikasan pristup zdravstvenoj zaštiti, trgovini…”. Prevoz po principu “od vrata do vrata”, obećavali su iz Opštine, biće ponuđen i turistima. Planirano, nažalost,  nakon što je napisano, nije niti relaizovano niti pominjano.

Školski autobusi, iako je njima predviđen, isključivo, prevoz učenika, vrlo često zamjenjuju javni prevoz i za ostale mještane.  Vozači , objašnjavaju mještani jednog kolašinskog sela,  “progledaju kroz prste”, pa se u minibus često ubace i namirnice i ostale potrepštine kupljene u gradu. Bude mjesta i za po nekoliko članova jedne familije.  Pazarnim danom, veća je gužva, pa svi oni bez svojih kola, nastoje da rezervišu mjesto pored đaka.  U nekim selima, međutim, đaci do područnih odjeljenja pješače, pa nema ni autobusa.

“Istina je da gotovo svi u ovom selu imaju svoja kola. Međutim,  nekoliko je nas starijih i samih, kojima đeca žive širom bijelog svijeta. Nama je cijelog života jedino prevozno sredstvo bio konj, sada ni to. Ranije , kad je zdravlje služilo, po sat i po sam jahala konja u jednom pravcu da bih stigla do Kolašina. Kad se vraćam nazad, ja pješke, a konj pod tovarom.  Da bih došla do Kolašina sada treba da platim najmanje 30 eura za taksi.  Primam minimalnu penziju. Bar dva puta mjesečno moram za namirnice do grada ili na pregled kod ljekara. Da mi pare padaju s neba, falilo bi”, kaže  sedamdesettrogodišnja mještanka sela Vranještica.

Neophodnost postojanja gradskog prevoza konstatovana je i u nacrtu izmjena i dopuna (ID) Prostorno urbanističkog plana (PUP), o kojem još traje javna rasprava. Međutim, u tom planskom dokumentu, predstavljeno je i nimalo zavidno stanje lokalnih puteva. Većinom od tih saobraćajnica teško je i terenskim vozilima, pa bi ih , prije uvođenja autobuskih ili kombi linija,  trebalo  sanirati.

“Dio putne mreže koju danas čine lokalni i nekategorisani putevi u opštini, imaju veoma ograničenu saobraćajnu funkciju. Bez obzira na nizak nivo upotrebljivosti tih puteva, oni za mnoga sela i naselja u opštini predstavljaju, ipak, jedinu praktičnu mogućnost povezivanja sa ostalim naseljima u opštini Kolašin. Sigurno je da kvalitet povezanosti postojećih naselja ima uticaja na opadanje ukupnog broja stanovnika. Zbog toga je unapređenje te kategorije putne mreže u opštini jedan od preduslova za poboljšanje opštih uslova za život stanovništva u okviru cijele teritorije opštine”, preporučuju obrađivači PUP-a.

U Andrijevici, kako tvrde u lokalnoj upravi, godinama bezuspješno pokušavaju da privole prevoznike da uspostave linije do sela. Nijesu pomogli ni brojni  apeli sela Jošanice, Japana, Konjuha, Košutića, Đulića, Cecuna, Kuti,  Bojovića…  Mještanima za prevoz do grada i nazad na usluzi stoje jedino taksisti. Iz lokalne uprave tvrde da su, minulih godina,  redovno raspisivali konkurse za dodjelu linija u prigradskom  prevozu, ali se niko ne javlja, prije svega, “zbog nedostatka putnika i nerentabilnosti pojedinih linija”. Obećavaju da će, “rukovodeći se interesima građana”, na neki drugi način nastojati da riješe taj problem. Slična obećanja stizala su iz te opštine i ranijih godina. No, konkretne koristi za one koji su odlučili da ostanu u udaljenim selima nije bilo.

U Pljevljima, međutim, tvrde da će do septembra preći sa riječi na djelo.  Najavljuju  besplatan prevoz za građane iz sela do kojih do sada autobusi nijesu redovno stizali.  Navodno, od početka naredne školske godine,  taj servis moći će da koriste i đaci i ostali. Planirana je i nabavka dva minibusa, a novac za to je  predviđen u budžetu za ovu godinu. Servis će, objašnjeno je,  funkcionisati u okviru preduzeća Lokalni putevi.

“Dosadašnji model besplatnog prevoza samo za penzionere i djecu gdje se ta usluga plaća privatnim kombi prevoznicima pokazao se kao neefikasan i skup. Zbog toga smo odlučili da  Opština kupi dva kombija koji bi radili u okviru Lokalnih puteva. Ti kombiji bi saobraćali prema selima i prevoz bi bio za sve potpuno besplatan. Prema potrebi broj minibusa, iz godine u godinu, biće povećavan”, najavljuju iz lokalne uprave.

U toj opštini još je na snazi  ugovor o subvencijama sa privatnim prevoznicima, pa će oni nastaviti da rade za dio đaka sa seoskog područja.  Suvencije od oko 50.000 eura godišnje, bili su prinuđeni da opredijele, nakon što nije uspjelo nekoliko pokušaja da angažuju prevoznike do ruralnog dijela. Na području Pljevalja do prije 30-ak godina  autobuske linije do sela bile su redovne, a njima su saobraćala vozila lokalnog preduzeća Prevoz Pljevlja.

U većini lokalnih uprava, Monitoru su nezvanično kazali da je model gradskog prevoza “prevaziđen”, s obzirom na broj domaćinstava u selima.

“Iako postoji realna potreba, naročito starih ljudi da dođu do grada što brže i jeftinije, posebno kad je riječ o onima koji žive sami, postavlja se pitanje isplativosti redovne autobuske linije. Za takve situacije bolje je namjenski uspostaviti servis. Kada je riječ o mlađim mještanima,oni uglavnom imaju svoje automobile i  ne bi koristili javni prevoz. Za djecu, s druge strane, organizovani su školski autobusi”, kažu u mojkovačkoj lokalnoj upravi.

Planeri često ističu da je jedan od uslova za poboljšanje života na selu organizovanje javnog prevoza. Međutim, objašnjavaju sagovornici Monitora, problem saobraćajne dostupnosti grada selu treba rješavati na drugačije načine od onih koji se obično predlažu. Ipak, ne znaju da kažu šta pod tim podrazumijevaju, to jest, na koji bi još način mještane udaljenih sela mogli spasiti od “paprenih” cijena taksi usluga.

                                                                                                Dragana ŠĆEPANOVIĆ