Ko god u Crnoj Gori ima televizor ili bar ponekad prođe pored trafike zna: u Beranama postoji strašan problem sa smećem. Iza te buke ostaje uglavnom neprimijećeno da vascijela Crna Gora pliva u smeću. Prema zvaničnim podacima u ovoj državi niko nema pojma koliko se otpada proizvodi u Crnoj Gori, niti je osmišljen plan šta sa smećem treba raditi. A da to nije – ćušnuti ga niz obližnje brdo, u potok, rijeku ili more.
Građani Berana uspjeli su da urade dvije stvari korisne za crnogorsko društvo: da smeće prikažu kao problem i da, zajedno sa građanima Ulcinja, pokažu da DPS i nije tako nesmjenjiv kao što se čini. Onda je, logično, bilo vrijeme da urade nešto problematično. Skupština opštine Berane u kojoj većinu čini koalicija ,,Zdravo Berane SNP- DF” donijela je odluku kojom je za privremeno skladištenje komunalnog otpada odredila Šemovac. Kad je jedna od televizija prikazala to mjesto, negdje u šumi s one strane tunela Lokve, razumnom biću jedino je mogla pasti na um riječ – grehota.
Onda se u Rožajama digla kuka i motika. Na sjednici lokalnog parlamenta, jednoglasno je usvojen zaključak kojim se traži od nadležnih državnih organa da zaustave sve aktivnosti lokalne uprave u Beranama na donošenju Odluke o odlaganju čvrstog otpada na lokaciji Šemovac, na planini Cmiljevica, u blizini ski centara Turjak i Lokve.
Da je smišljala, nova lokalna vlast u Beranama teško bi mogla pronaći potez koji ima veći manipulativni potencijal od odluke da privremenu deponiju smjesti pokraj rožajskog plota. U Rožajama je, na gradskom trgu, potpisivana peticija protiv deponije na Cmiljevici. Parola ,,Zdravo Berane, a smeće u Rožaje”, skovana je za tili čas, oko pedeset Rožajaca odlučilo je da noć, u znak protesta, provede pored tunela Lokve.
Stvar je, jasno, izmakla ekologiji i prešla u sve drugo: istoriju, politiku, geostrategiju. Molba Berancima da ne žrtvuju ,,naše naselje koje je starije od njihovog”, zvuči kao sve, samo ne kao molba. Priča se polako svela na to da četnici iz Berana ugrožavaju Bošnjake u Rožajama. Naravno da Beranci nijesu ustukli. Uz argument – naša teritorija, naše smeće – sljedovalo je uputstvo Rožajcima da pravdu potraže kod – Erdogana.
U ovom trenutku nije moguće podvući crtu ali se neke stvari jasno vide. Teško neko u Beranama može da objasni zašto su odlučili da privremenu deponiju smjeste na čistu Cmiljevicu, umjesto, na primjer, na neko od 20 smetlišta koja već postoje na teritoriji beranske opštine. Takođe je nejasno zašto nikoga od stručnjaka nijesu konsultovali. U Rožajama nijesu uspjeli da problem, bar za nijansu, odvoje od dnevno političkih potreba, naprotiv. Crtu između autentičnog otpora i vladajućih manipulacija nije moguće povući.
S božanskih visina o komšijskim problemima na sjeveru izjasnila se i vlada Crne Gore. Konstatovali su da je odluku o privremenom skladištenju otpada Opština Berane donijela bez prethodnih konsultacija sa zainteresovanim stranama, lokalnim stanovništvom, susjednim opštinama i posebno sa onima koji upravljaju tom lokacijom. Riječ je, kaže vlada, o prostoru kojim gazduje Uprava za šume, te ,,Opština Berane nema saglasnost Uprave da na toj lokaciji obavlja aktivnosti privremenog skladištenja komunalnog otpada”. Nonšalantno je Ministarstvo održivog razvoja i turizma podsjetilo da su pravo rješenje: Vasove vode.
Niti ko zna, niti je ko pitao Vladu – gdje su pola miliona eura koje je njen predsjednik Milo Đukanović obećao za saniranje i konzerviranje Vasovih voda. ,,Sada smo došli do rješenja za koje vjerujem da je prihvatljivo Beranama, a to rješenje podrazumijeva da u ovoj godini odvojimo 500.000 eura da saniramo i konzerviramo odlagalište na Vasovim vodama, i to smo odvojili – znači taj posao će biti završen. Došli smo do rješenja gdje ćemo privremeno odlagati komunalni otpad iz Berana, a u međuvremenu tražiti adekvatno rješenje za lokalnu ili regionalnu deponiju uz primjenu najnovije tehnologije, kojom se dobijaju novi energetski izvori”, bio je jasan Đukanović na završnom skupu pred izbore u Beranama.
Neće biti da je govorio o parama koje su izdvojene iz budžeta stranke. Pošto su pare državne, zašto građani Berana nemaju pravo da ih dobiju i ako nijesu izabrali DPS i s kojim pravom Đukanović, ako ne može da ga šapne Vuki Goluboviću, taji rješenje za privremeno odlaganje otpada. To bi bila normalna pitanja u normalnoj državi.
U ovakvoj zemlji, već decenijama, upravljane otpadom ostaje u planovima. Lošim. U jednom od vladinih dokumenata objavljeni su poražavajući podaci: znatan udio komunalnog otpada ne prikupljaju ovlašćene službe; oko polovine smeća se odlaže na divljim deponijama; manje od 15 odsto komunalnog otpada se prerađuje; veoma mali udio materijala se povrati iz komunalnog otpada; nema povrata energije.
Jedine opštine koje imaju uređen sistem upravljana otpadom su Podgorica, Cetinje i Danilovgrad koje smeće odlažu na regionalnoj saniratnoj deponiji Livade, i Bar i Ulcinj koji koriste sanitarnu deponiju Možura. Ni ove opštine međutim, nijesu bez nevolja sa divljim deponijama. U Podgorici smeće posebno krasi Ćemovsko polje i korito Ribnice, u prijestonici brdo Ševrlja, dok u Baru i Ulcinju postoji više divljih deponija pored magistralnog puta.
Nakon otvaranja Možure, smetlište Hije gdje je godinama bacano smeće, nije uređeno. Stručnjaci upozoravaju da i deponija u Podgorici i ona u Možuri primaju mnogo više smeća nego što je planirano i da time skraćuju svoj rok upotrebe. Jednostavno je – prihvatanje smeća iz drugih opština donosi ili zaradu ili se ,,čini” partijskim drugovima. Na deponiju Možura, na primjer, u prvih devet mjeseci prošle godine stiglo je više smeća iz Budve, nego iz Bara.
Razbacivanje smeća u Crnoj Gori neka je vrsta nacionalnog sporta. Svaka naša rijeka je deponija, uključujući i ,,Suzu Evrope”. Sve što Mojkovčani bacaju, od viška iz mesara i klanica, do medicinskog otpada, već decenijama završava na obali Tare. Taj se zanosni prizor može posmatrati bilo da putujete automobilom ili vozom. Prema nekim procjenama u Podbišću ima oko 70.000 tona otpada, pomalo, kažu, odnese Tara, svaki put kad nadođe.
I Kolašincima je smetlište na Tari dobra ideja. Već 57 ljeta u Bakovićima dimi privremena deponija. Opština Bijelo Polje ima Lim. Na njegovim obalama završava svo gradsko smeće obogaćeno otpadom iz, u tom kraju razvijene, mesne industrije.
U Ekološkom pokretu Ozon objašnjavaju da je opština Herceg Novi krajem prošle godine dobila ekološku saglasnost za sanitarnu deponiju ,,Duboki do”, ali i dalje ima problem sa velikim brojem divljih deponija.
Rožaje odlaže otpad na neuređenoj lokaciji Besnik, pored Ibra. Samo nekoliko dana prije oštrog suprotstavljanja komšijama iz Berana Rožajci su od komšija sa druge strane, iz Tutina, tuženi zbog “štete koju u susjednom gradu prouzrokuje rožajska privremena deponija”. Iz Tutina tvrde da godinama ogromne količine otpada sa rožajske deponije završavaju u Ibru, a potom i u jezeru Gazivode u Ribarićima.
Opština Nikšić, objašnjavaju u Ozonu, i svoj i otpad iz Plužina odlaže na neuređenom smetlištu Mislov do, u planini Budoš. Taj objekat nije uređen po zakonu, ali ponekad služi da se tamo baci i smeće iz Kotora i Budve. Ovo,, privremeno” rješenje funcioniše od 2003.
Kotor, Tivat i Budva su takođe bez adekvatnih deponija. Otkad je deponija ,,Lovanja”, makar zvanično, konačno zatvorena, svukuda niču smetlišta. Šavnik ima gradsku deponiju, koja je takođe neuređena i ne ispunjava uslove ni da bude privremeno odlagalište otpada. Opština Žabljak, na lokaciji Klještina, takođe otpad odlaze na nezakonit način.U Andrijevici smeće se baca na deponiju Sućeska koja takođe ne ispunjava zakonske uslove. I u Plavu i u novim opštinama Gusinju i Petnjici je isto.
,,Državni plan upravljanja otpadom trebao je da bude donesen zaključno sa 31. martom prošle godine, ali to nije urađeno” objašnjava direktor Ozona Aleksandar Perović. Po njegovim riječima trenutno aktuelni nacrt Nacionalne strategije upravljanja otpadom suštinski je veoma sličan prethodnim dokumentima i opet forsira regionalne sanitarne deponije kao jedino rješenje.
,,Mi smatramo da je ovaj problem davno prevazišao kapacitete lokalnih uprava, te da je Vlada Crne Gore u obavezi da se njime bavi”, kaže Perović. U svakom slučaju, objašnjava naš sagovornik, da bi se riješio problem sa otpadom neophodno je najprije ustanoviti koliko ga u Crnoj Gori ima. Dok god se razbacuje okolo očito je da ga ima previše, ali da bi njegova prerada bila isplativa, pitanje je da li ga ima premalo.
Smeće je, očigledno, preozbiljan problem za vladu Mila Đukanovića.
Napulj i mi
Ako je Berancima za utjehu, nijesu sami na svijetu, naprotiv, situacija u našem malom gradu jako liči na probleme u kojima je prije tri godine bio Napulj. Grad koji je godinama imao različite probleme sa smećem, u ljeto 2011. bio je zatrpan. Nekoliko sedmica ranije građani Napulja izabrali su novog gradonačelnika, političara male antikorupcijske stranke ,,Italija vrijednosti”, koja se zalagala za reciklažu i odbijala da posluje sa organizovanim kriminalom. Time se direktno sukobila sa mafijom u čijim su rukama deponije i palionice. Italijanski premijer Silvio Berluskoni odbijao je da pomogne. ,,Žele uplašiti ostatak Italije, žele da shvatimo da je potrebna izgradnja palionica smeća jer tako dolaze do svojih velikih poslova. Takva je mafija”, objašnjavali su stanovnici Napulja. Ne može se reći da naši problemi sa smećem imaju veze sa mafijom, ali je teško poreći da se nimalo loše ne zarađuje izradom brojnih ,,studija lokacija” i sličnih dokumenata za potencijalne deponije. Najčešće ih, diljem Crne Gore, rade isti ljudi. Na ulice Napulja Berluskoni je slao vojsku da skuplja otpad, smeće je na kraju ,,zbrinuto” tako što se za velike pare brodovima slalo u spalionice u Holandiji. Berane, kao što znamo, ima Luku, naći će se, naročito ako bude još kakvih izbora i to malo para i – problem riješen.
Miloš BAKIĆ
HORIZONTI3 sedmice
FOKUS3 sedmice
DANAS, SJUTRA3 sedmice
DRUŠTVO3 sedmice
INTERVJU3 sedmice
Izdvojeno3 sedmice
Izdvojeno3 sedmice
DRUŠTVO3 sedmice