Nekoliko godina prepričavaju se urbanističke i administrativne kombinacije hercegnovskih lokalnih moćnika s novopridošlim ruskim tajkunima. Varijacije na tu temu nijesu baš maštovite, ali obiluju nevjerovatnim iznosima novca. I dok se međusobno nazivaju „investitorima” i „izvođačima”, neprekidno prekrajaju planove GUP-a i DUP-a. Sve se odvija pred očima javnosti, kao što i sami vole reći – vrlo transparentno. Kad nešto u takvim dilovima zaškripi, sve se po običaju svali na Ruse, do sljedeće kombinacije ili kakvog važnijeg investicionog programa. USMENA SAGLASNOST: Jedna takva priča je i sudbina bivšeg Doma vojske u Starom gradu, vlasnika Rusa Aleksandra Beljakova, nekadašnjeg ruskog kapetana, slikara i biznismena. Iako se govori da je bio KGB agent te da je ,,ubačeni špijunski element”, čovjek je, po svemu sudeći, na svom mjestu: uredno ispunjava svoje obaveze i ne radi mimo zakona. Na legalan način zastupa grupu svojih sunarodnika, investirajući silne novce u ovaj grad i njegovu nekulturu.
Beljakov rukovodi radovima u Starom gradu, gdje je od Fonda za reformu Vojske SCG prije više od četiri godine kupio nekadašnji Dom vojske, a prije tri godine i lokaciju nadomak katoličke crkve Sv. Jeronima za oko 800.000 eura.
Kupivši lokaciju Doma vojske, on je, kako saznajemo, dobio „usmenu saglasnost” iz Opštine Herceg Novi, te s tim „vjetrom u leđa”, na postojeći objekat sazidao još dva sprata. To je proširilo gabarite objekta za koju hiljadu kvadratnih metara i zaklonilo pogled komšiluka na Bokokotorski zaliv, te trajno promjenilo vizuru Starog grada. Uz pomoć medija, građani su uspjeli zaustaviti radove, dovesti inspekciju i sve do današnjih dana zapečatiti objekat.
Saznali smo da je Aleksandar Beljakov još onda platio danak opštinskim moćnicima u vrijednosti od oko 40 hiljada njemačkih maraka. Današnji popločani prilaz Starom gradu (podzid i asfaltirani parking) dugo je skrivana ruska donacija.
Tada je, kako saznajemo, ta ista opštinska družina bila upitana šta da Rusinvest group ili Slovenska alijansa poklone gradu kao donatori. Ogovorili su da im je neophodno potreban zvonik od 25 metara na Belavisti, pjaceti gornjeg dijela Starog grada.
Poslovni Rusi s Aleksandrom Beljakovim na čelu još tada su na mjestu predviđenom za zvonik podigli mramornu ploču i javno se potpisali kao gradski dobrotvori.
U SKLADU SA ZAKONOM: Kad je Beljakov shvatio da se stvari odugovlače više nego što je očekivao, kupio je i lokaciju pored one Doma vojske, pa na tek kupljenom lokalitetu pronašao istorijsko-arheološku iskopinu. Odlučio se za rekonstrukciju tek otkrivene katoličke bolnice i samostana iz 17. vijeka. Pored ovog objekta, otkriven je i do tada neviđeni dio zidina hercegnovskog Starog grada. Nakon odvoženja nekoliko tona smeća, počelo je iskopavanje pod nadzorom kotorskog Regionalnog zavoda za zaštitu spomenika kulture. Tada je objavljeno da za Herceg Novi započinje investicija vrijedna više od četiri miliona eura, koje će iskeširati, ko drugi do vlasnik parcele Aleksandar Beljakov.
Pitali smo direktorku Reginalnog zavoda za zaštitu spomenika kulture iz Kotora Ružicu Ivanović za objašnjenje kako to da Rus pored Zavoda, kao referentne ustanove zaštite, investira u ove iskopine: „Gospodin Beljakov je vlasnik objekta, bivše mletačke bolnice i pripadajućeg okolnog prostora u Ulici Marka Cara. Njegovo bavljenje arheološkim poslovima i prisutnost prilikom istraživanja lako je objasniti velikim zanimanjem kao vlasnika te lokacije, s obzirom na to da od arheoloških istraživanja, odnosno njihovih rezultata, zavisi buduće uređenje tog prostora.”
Napomenula je i da su sva arheološka istraživanja posao Regionalnog zavoda, „u skladu sa Zakonom i drugim propisima koji regulišu ovu oblast”, po odobrenju Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture Cetinje.
Uputila nas je i u sastav stručne ekipe, zadužene za ova istraživanja. Sačinjavaju je Vilma Kovačević, arheolog, konzervator-savjetnik iz Regionalnog zavoda, ujedno i rukovodilac istraživanja, Predrag Lutovac, arheolog iz Berana, Magdalena Radunović, konzervator iz Muzeja i galerija Podgorica. Nadzor nad istraživanjima povjeren je Dejanu Gazivodi, arheologu iz Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture Cetinje, a troškove istraživanja snosi vlasnik lokacije.
VIŠI NIVO: „Istraživanja su dala veoma značajne rezultate i podatke o gradskim bedemima Herceg Novog. Naime, na istočnoj strani bivše kapucinske bolnice otvorena je petougaona kula s dijelom bedema, koja je bila zatrpana u zemljotresu 1667. godine. Kula je imala dva nivoa, s puškarnicama i šetnicom s unutrašnje strane. U zemljanom iskopu pronađeni su brojni pokretni arheološki nalazi, koji datiraju od polovine 15. vijeka do savremenog doba. Od nalaza preovlađuju fragmenti keramike talijanske provenijencije tipa ‘majolika’, kao i brojni fragmenti keramičkih i porcelanskih lula iz turskog i austrijskog perioda. Od numizmatičkog materijala pronađen je srebrni novčić iz perioda Dubrovačke republike, s kraja 17. vijeka”, kazala je direktorica Ružica Ivanović.
Đorđe Ćapin, arheolog i direktor JU Muzej i Galerija, kategoričan je u tvrdnji da su oni kao institucija potpuno isključeni iz ovog posla:
„Potpuna odgovornost za sve što se tamo iskopa, sruši ili izgradi na Regionalnom je zavodu iz Kotora. Kada smo radili snimak terena prije iskopavanja, pokretni arheološki materijal na površini ukazivao je na sloj iz 14. i 15. vijeka. Razlozi da se dovedu arheolozi iz Kotora i Berana u Herceg-Novi, pored tri arheologa u našoj ustanovi, van struke su i vjerovatno ih treba tražiti u političkim ili finansijskim sferama. Nadam se da ćemo poslije ovih iskopavanja znati o Herceg-Novom više nego prije i da epilog neće biti zalivanje lokaliteta betonom, kao što je rađeno poslije zemljotresa 1979.”.
Kontaktirali smo i Tomicu Miloševića, glavnog administratora Opštine Herceg Novi, koji trenutno radi i kao zamjenik načelnika kabineta za urbanizam. Obećao je da će odgovoriti na pitanja, ali ni nakon sedam dana nije ispunio obećanje.
Šta li će Aleksandar Beljakov još doživjeti, teško je i pretpostaviti. Očigledno, zakon mu nije naklonjen jer, kako saznajemo, „ko na svom imanju nađe kakve arheološke tragove, dužan je svojim sredstvima sanirati takvo nalazište”.
U zakonu ne piše šta ako se takva stvar desi siromašnom vlasniku arheološki bogate parcele. U ovom slučaju, ni pored sve opštinske podrške, Aleksandar Beljakov nije uspio legalizovati dogradnju na Domu vojske. Čitava stvar podignuta je na višu instancu, te će ovaj predmet, izvjesno je, završiti na državnom urbanističkom nivou.
Marija ČOLPA