Štala, svinjac, kokošinjac, ambar… ili slična, prijeko potrebna menažerija seoskog gazdinstva, takođe su objekti, pa je za njihovu izgradnju u zabitoj đedovini potrebno pribaviti „papire”, bezmalo kao da se grade stambeno-poslovni kompleksi u Podgorici ili Budvi, administrativnoj i turističkoj metropoli. To je, prevedeno na laičku terminologiju, zapisano u Zakonu o uređenju prostora i izgradnji objekata koji je septembra 2008. stupio na snagu. Ukoliko neko to ne zna – povjeruje u parole vlasti da je potrebno „oživjeti selo” – to ga neće spasiti, ne samo zaludnog truda, potencijalno promašene investicije u građevinski materijal, radnu snagu, zatim troškova rušenja objekta, već i moguće krivične prijave, presude i robije.
U nadležnom Ministarstvu održivog razvoja i turizma izvještač Monitora je dobio tumačenje da „prostorno-urbanistički plan opštine, obuhvata cijelo područje opštine; nema naselja van ovog plana, pa se ni jedan objekat, uključujući seoske kuće, ne može nalaziti van područja navedenog plana”.
Na naše pitanje – da li je za seoske „pomoćne objekte” takođe potrebno pribaviti propisane dozvole? – dobili smo odgovor: „Shodno Zakonu o uređenju prostora i izgradnji objekata, građenje, postavljanje i uklanjanje pomoćnih objekata, koji služe korišćenju stambenog i drugog objekta, uređuje lokalna samouprava”.
Objasnili su nam da prostorno-urbanistički planovi lokalnih samouprava za seoska područja sadrže smjernice i osnove za rejonizaciju i grupisanje seoskih naselja, kojima se definiše mogućnost rekonstrukcije ili izgradnje na tim područjima i izdavanja građevinske dozvole. Ali, kako na opštinskom šalteru u transparetnoj proceduri dobiti dozvolu za građevinske radove na selu ako, na primjer u Podgorici, još nije usvojen prostorno-urbanistički plan pa je na snazi arhaična planska dokumentacija iz 1990. godine?!
Zakon o uređenju prostora i izgradnji objekata je najavljivan na sva zvona: njegovim usvajanjem staće se za vrat haosu u crnogorskom urbanizmu. Što od toga imamo nepune tri godine kasnije?
U Ministarstvu barataju sa službenih oko 40.000 divljih objekata, dok neslužbeno procjenjuju da ih zapravo ima 80.000-100.000. U tom nelogičnom rasponu – koji, ukoliko je istinit, obuhvata objekte u kojima živi, boravi ili dolazi na posao aproksimativno trećina crnogorskog stanovništva – kriju se odgovori, ne samo o razmjerama urbanističke katastrofe i trajnoj devastaciji prostora, korupciji, nezakonitom bogaćenju i mogućem „pranju novca”, već i o moćnom instrumentu kontrole i ucjena širokih biračkih masa.
Vlast je divlju gradnju njegovala decenijama. Procjenjuje se da je tokom 1990-ih, kada je DPS imala monolitnu republičku i najveći dio opštinskih vlasti, oko 80 odsto tada sagrađenih objekata bilo bez dozvole. Nastavljeno je u sličnom stilu 2000-ih.
Ne postoji ubjedljivije objašnjenje od „urbanističkog” za dva najveća izborna trijumfa DPS-SDP koalicije ili njenih kandidata, onih na lokalnim izborima u Podgorici i Budvi, gdje je divlja gradnja i manipulacija sa diskretnim otvaranjem opcija njene legalizacije u zamjenu za glasove široko rasprostranjeno pravilo.
Miomir Mugoša je septembra 2006. na izborima za gradonačelnika osvojio rekordnih 62,9 odsto, trijumfujući i u naseljima gdje njegova partija ili koalicija na parlamentarnim izborima ne dobija većinu; ta su, naselja, prepoznata kao žarišta divlje gradnje. Na lokalnim izborima u Budvi, sada okrivljeni Rajko Kuljača, kao nosilac liste DPS-SDP, osvojio je marta 2009. nevjerovatnih 71,9 odsto glasova!
Dejan Milovac, direktor programa za urbanizam MANS-a, kaže za Monitor da je zakon iz 2008. uveo moratorijum na rušenje objekata koji su sagrađeni do njegovog usvajanja, bez obzira na njihovu namjenu i bez prethodno sprovedenog popisa nelegalnih objekata.
„Inspekcija sada na terenu ne može utvrditi kada je objekat sagrađen. Vlasnici nelegalnih objekata imaju mogućnost da tvrde da su sagrađeni (započeti) prije septembra 2008. godine. Ne treba ni pominjati koliki prostor za korupciju ostavlja ovakva situacija”, objašnjava Milovac.
Prema njegovim riječima, nije napravljena ni kategorizacija objekata, pa aktuelni zakon jednako tretira zgrade na budvanskoj rivijeri i vikendice na Žabljaku sa udžericama po obodima Podgorice koje su sagradili pauperizovani proleteri nekadašanje titogradske industrije.
„Tajkuni, koji su kroz izgradnju objekata oprali novac, u postupku legalizacije se jednako tretiraju sa socijalnim slučajevima”, tvrdi Milovac.
To je tek nastavak kontroverzi. Nepromijenjena je tradicija selektivne primjene zakona koju sprovode inspekcije.
Stupanjem na snagu Zakona o uređenju prostora i izgradnji objekata, pored postojećih inspekcija za građevinarstvo i urbanizam, konstituisana je nova – inspekcija zaštite prostora, sa zadatkom da kontroliše da li je za građenje objekata izdata građevinska dozvola.
„Iskustvo MANS-a u komunikaciji sa inspekcijama”, kaže Dejan Milovac, „svjedoči da nerijetko iste situacije kršenja zakona budu različito tretirane. U ogromnom broju slučajeva to zavisi od toga ko je subjekat nadzora. Ne postoji dosljedna primjena zakona u istovjetnim slučajevima. Zbog toga se dešava da pojedini investitori ‘prođu’ samo sa upravnom mjerom, a ne i krivičnom prijavom”.
Izmjenom Krivičnog zakonika je propisano da su krivična djela: gradnja bez dozvole na državnom ili privatnom zemljištu, zatim gradnja suprotno građevinskoj dozvoli i tehničkoj urbanizaciji ili suprotno odluci nadležnog državnog organa (zaprijećena kazna od šest mjeseci do pet godina zatvora), ili kada se protivpravno priključi gradilište odnosno objekat na tehničku infrastrukturu (zaprijećeno od tri mjeseca do tri godine zatvora).
U praksi, ne postoje jasno utvrđeni kriterijumi kada inspekcija, nakon donošenja upravne mjere (rješenja o rušenju nekog objekta), protiv investitora podnosi ili ne podnosi krivičnu prijavu.
Primjer je rad Inspekcije za zaštitu prostora Glavnog grada Podgorice. Na službenom sajtu je objavljeno da je 2009. donijeto ukupno 102 rješenja o rušenju, od čega 66 rješenja zbog uzurpacije državnog zemljišta. Navodi se kako su sa 102 rješenja o rušenju podnijete samo 23 krivične prijave protiv subjekta nadzora, bez podataka da li se gradilo na uzurpiranom ili državnom zemljištu!
Nigdje ne piše, ali kao da se nudi dilema: rušenje, krivična, zatvor… ili, ništa od toga, samo glas na izborima? Slobodno birajmo!
DEJAN MILOVAC, DIREKTOR PROGRAMA ZA URBANIZAM MANS-A
Divljanje se nastavlja, inspekcija, policija i tužilaštvo inertni
MONITOR: Kakvi su, u najbitnijem, rezultati primjene Zakona o uređenju prostora i izgradnji objekata?
MILOVAC: Zakon je najavljivan kao efikasan alat za konačan obračun sa nelegalnom gradnjom. Prethodno „divljanje” u prostoru se pokušavalo opravdati nepostojanjem baš jednog takvog pravnog akta. Nažalost, zakon sadrži par „korisnih rupa” kojima je obezbijeđeno da se, na primjer, inspekcijski nadzor u prostoru – kao jedan od neposrednih mehanizama kontrole – u potpunosti obesmisli. Kada govorimo o planiranju prostora, termin „planiranje” izbačen je iz zakona, uveden je termin „uređenje”. To najbolje ilustruje trenutno stanje: u veoma rijetkim situacijama imamo luksuz da nešto planirano iznova. Većina opština bavi se saniranjem postojećeg, nelegalnog stanja i njegovim uvođenjem u zakonske okvire – takozvanim „uklapanjem” objekata kroz izmjenu planske dokumentacije.
MONITOR: Nelegalna gradnja je novim zakonom postala krivično djelo. Kako to u praksi izgleda?
MILOVAC: Kriminalizacija nelegalne gradnje je imala ograničeno, preventivno djejstvo. Krivične prijave podnose se uglavnom protiv vlasnika individualnih objekata, dok veliki projekti i dalje izmiču „ruci pravde”. Inertnost policije i tužilaštva da proaktivno djeluju kada je u pitanju ovo krivično djelo rezultira da, nakon čuvene Zavale, imamo desetine primjera sinhornizovanog djelovanja opštinskih administracija i investitora u kršenju zakona i propisa. Što se tiče inspekcijskog nadzora, novost je uvođenje inspekcije za zaštitu prostora, koja je trebala da bude neki novi front za odbranu prostora. U stvarnosti se desilo kao i sa prethodnim inspekcijama – nedovoljna opremljenosti i mali broj inspektora. Uticaj nadzora na terenu je zanemarljiv u odnosu na brzinu i spremnost nelegalnih graditelja da osvoje prostor i ostvare profitne interese.
MONITOR: Što se može desiti sa gradnjom na seoskom području, gdje se mnogi, a da o tome ništa i ne znaju, danas-sjutra mogu suočiti sa rješenjima o rušenju i/ili krivičnim prijavama, jer su na svojoj đedovini, nakon stupanja na snagu zakona rekonstruisali stare porodične kuće, podigli „pomoćne objekte”… a da nemaju „papire”?
MILOVAC: Što se tiče izgradnje pomoćnih objekata koji su u funkciji poljoprvrednih domaćinstava ili njihova rekonstrukcija i situacije koju ste opisali, u teoriji postoji mogućnost da će se u nekoj budućoj akciji na suzbijanju nelegalne gradnje, na udaru „pravne države” naći svinjci, kokošinjci, ograde i kreveti za lozu… Najveći problem vidim u tome što su građani generalno neobaviješteni o svojim pravima, ali i obavezama kada je prostorno planiranje u pitanju. Javne rasprave na kojima se pretresaju pitanja od važnosti za građana o uređenju prostora su veoma loše organizovane. Sa druge strane, građani su često ili neobaviješteni ili potpuno nezainteresovani. Tako da većina sazna da je prekršila zakon tek onda kada ih posjeti inspekcija (govorim o pomoćnim objektima) i ukaže im da postoji npr. plan kojim nije predviđen njihov objekat, da je taj plan bio na nekoj raspravi na kojoj oni nijesu bili ili nijesu uopšte čuli za nju.
Vladimir JOVANOVIĆ
INTERVJU4 sedmice
DRUŠTVO4 sedmice
INTERVJU4 sedmice
FOKUS4 sedmice
Izdvojeno4 sedmice
HORIZONTI4 sedmice
Izdvojeno4 sedmice
Izdvojeno4 sedmice