Prema Borivoju M. Karapandžiću, masovna strijeljanja predatih zarobljenika su izvršena: na planini Pohorju i oko Maribora i na „maršu smrti” strijeljano je oko 200.000 Hrvata, koji su dotjerani iz Pliberka (Blajburga); u šumama oko Kočevja, a naročito u tzv. Kočevskom Rogu strijeljano je oko 12.000 Slovenaca, oko tri hiljade srpskih dobrovoljaca, oko hiljadu crnogorskih četnika i oko hiljadu Rusa bjelogardejaca. Ovih 12.000 zarobljenika predatih partizanima poticalo je iz logora Vetrinje, koji se nalazio blizu Celovca (Klagenfurta). U literaturi na srpskohrvatskom podrobno je u više varijanata opisana predaja kolaboracionista od strane Engleza partizanima. Britanska vojna komanda je 23. maja 1945. godine saopštila vojničkim starješinama u vetrinjskom logoru, kod Celovca, da cjelokupno ljudstvo treba da bude spremno za pokret radi prebacivanja u sastav Istaknutog dijela štaba Vrhovne komande Jugoslovenske vojske, koji se nalazi u Italiji. Sjutradan su ukrcavani i prebacivani kamionima do željezničke stanice Marija Elend, gdje su zarobljenici ukrcani u željezničke vagone, koje je lokomotiva povela u pravcu jugoslovenske granice, a na vagonima se za čas našli skriveni partizani u stanici, kao straža. Među ovim vetrinjskim zarobljenicima bilo je tri hiljade srpskih dobrovoljaca, dvije hiljade i pet stotina Hrvata i dvije stotine pedeset crnogorskih četnika. U publicistici je engleski postupak okarakterisan kao „podao, mučki, kukavički, izdajnički, nedoličan ljudskog dostojanstva”. Britanci su i u ovoj prilici – sa svim uvažavanjem ove izdaje u ljudskom smislu – opet razočarali Jugoslovene, jer se nijesu odlučivali prema emocijama već prema hladnim interesima, što je uopšte karakteristično u svijetu politike i javne aktivnosti. Oni su htjeli da se oslobode ove mase ljudi koji su im smetali u kretanju i manevrisanju, koje nijesu među sobom ni razlikovali; htjeli su da imaju čist prostor ukoliko dođe do konfrontacije Titove armije i Britanaca, potpomognutih Amerikancima. Tada je zaista izgledalo da će oko Trsta početi novi svjetski rat, ukoliko se Jugoslovenska armija ne povuče iz Trsta. Tito je znao da se sa Čerčilom dogovorio u Kazerti ( 1944) da nema rješavanja teritorijalnih pitanja putem osvajanja i stavljanja saveznika pred svršen čin. Na Osnivačkom kongresu Komunističke partije Srbije maja 1945. godine Tito se izjasnio da se „prebacio”, te da je mislio da je „ratni paragraf da što ko osvoji da njemu i pripada”, ali se tako nije desilo. Staljin nije podržao Tita u tršćanskoj krizi i jugoslovenski vođa je morao da se povlači pred angloameričkim ultimatumom. Pokazalo se kao i ranije, i poslije 1945. godine, da je to bilateralno sovjetsko-angloamerički odnos, a ne odnos zapadnih saveznika i Jugoslavije, ili poražene Italije i Jugoslavije. U strahu od eventualnog sukoba Britanci su bili zaokupljeni kako „počistiti palubu”, to jest osloboditi se košmara ratnih zarobljenika i prepustiti njihovu sudbinu partizanskoj osveti.

Britanska diplomatija može izgledati cinična, perfidna, egocentrična – što je sve tačno. Samo što je sve to realno u svijetu katoličke i protestantske civilizacije. General Skot nije razaznavao ove grupe, pa ni da li su Bugari „prijatelji” ili „neprijatelji”. Britanci su se kasnije pravdali da nijesu mogli pretpostaviti sudbinu izručenih ljudi, ili da su oficiri smatrali apsurdnim izručivanje ljudi njihovim smrtnim neprijateljima. Lord Nikola Betel zabilježio je u razgovoru sa generalom Skotom, koji je zarobljenike predao partizanima, da su Englezi imali veće probleme sa Titom nego sa Staljinom, jer je ovaj bio više „lijevo”, agresivniji, ekspanzivniji.

Ljudstvo je dovedeno u Šent Vid, predgrađe Ljubljane, gdje se nalazio koncentracioni logor. Predati zarobljenici su bili psihički slomljeni, jer su predati partizanima kada su već računali da su izbjegli predaju dolaskom do Klagenfurta. Zarobljenici su zavaravani, kako bi se izbjeglo očajanje, da će svakome od njih suditi „Narodni sud” i to iz onog kraja odakle je bio rodom.

Iz Šent Vida zarobljenici su transportovani 28. maja u nepoznatom pravcu, zapravo u pravcu kočevskih šuma, gdje je počela likvidacija u šumama „ispred kojih je bila iskrčena čistina za strelište”.

„Marš smrti” je počeo 16. maja 1945. lijevom obalom Drave prema Mariboru, na čelu sa Crnogorcima i njihovim familijama. „Križni put” Crnogoraca, među kojima je bilo dosta staraca, žena i djevojaka, završen je u pravcu Ptuja, 10 do 12 km od Maribora, u jarkovima koji su bili iskopani za protivavionske prepreke.

Engleska dokumentacija otkriva okolnosti pod kojima su britanski generali i oficiri pod „časnom riječju” da će ih odvesti u logore u dubinu Italije te nesrećnike predavali partizanima.

Ima li naših dokumenata o tome? Autor knjige Stradanje crnogorskih četnika 1944-1945. godine kaže da ih do danas nije pronašao. Postavlja se logično pitanje da li se naredbe o masovnom uništavanju, masakru, daju u pisanoj formi? Pa i da su takve naredbe postojale najvjerovatnije su uništene.

STRADANJE SVEŠTENIKA

Kod Zidanog Mosta strijeljano je oko šest hiljada zarobljenih Crnogoraca sa Mitropolitom Joanikijem (Lipovcem) na čelu i sedamdeset pravoslavnih sveštenika iz Crne Gore. Međutim, ovaj pisac gubi iz vida činjenicu da su pravoslavni sveštenici ubijani i za vrijeme rata u Crnoj Gori (1941-1944), kao i u pokretu jedinica Đurišića. Što se tiče sudbine mitropolita Joanikija ostaje sporno gdje je taj visoki dostojanstvenik pravoslavne crkve završio: na Zidanom Mostu, po nekim u blizini Klagenfurta, po trećima u Jagodini, po četvrtima u Bukulji kod Aranđelovca. Izvori kojima raspolažemo govore o velikoj pogibiji pravoslavnih sveštenika i rastrojstvu u Srpskoj pravoslavnoj crkvi u Crnoj Gori. Ovi izvori su protivurječni i kada navode broj sveštenika koji su se povlačili sa vojskom i izbjeglim narodom. Pominje se broj od 56 do 76 sveštenika, koji su se sa crnogorsko-primorskim mitropolitom Joanikijem na čelu našli u dugoj odstupničkoj povorci, koja je 6. decembra 1944. godine napustila Podgoricu.

Prema istraživanju izvora i literature od devedeset i tri sveštenika, sveštenomonaških lica, teologa i bogoslova Srpske pravoslavne crkve koji su sa teritorije Crne Gore pošli sa četnicima Pavla Đurišića, preživjeli su petorica: Krsto Roganović – uspio je da pređe jugoslovensku granicu i dospije u Italiju, a kasnije je prešao u Sjedinjene Američke Države; poginuo je u saobraćajnom nesreći u SAD 1957. godine. Marko Kusovac, sveštenik sa Cetinja, vratio se u rodni kraj i prije dvedesetak godina preminuo. Jovan Jovetić, profesor Cetinjske bogoslovije, uspio je da pređe u Englesku, a zatim u Kanadu. Preminuo je 1987. u Torontu. Vlajko Vlahović, profesor Cetinjske bogoslovije prešao je u Njemačku. Krajem 1990. godine vratio se u Crnu Goru. Preminuo je dvije godine kasnije u Podgorici. Preživio je i Radojica Gajov Popović, iz Orašja, Danilovgrad, sveštenik. Poslije mnogo peripetija, Popović se obreo u Australiji. Prema navodima u knjizi Pomenik postradalih u bratoubilačkom ratu 1941-1945. u ondašnjem danilovgradskom srezu, Popović je učestvovao u prikupljanju podataka o kretanju Anta Pavelića i nabavci sigurnog oružja za Blagoja Jovovića, koji je izvršio atentat nad ustaškim poglavnikom Antom Pavelićem. Nešto kasnije, sveštenik Radojica Popović gine „padom iz putničkog voza”.