Politička propaganda je gotovo opšte prihvaćeni pojam čiji se sadržaj iscrpljuje u bezočnoj obmani i laži u političkom životu, bezobzirnoj manipulaciji i indoktrinaciji. Politička propaganda predstavlja jednu od funkcija političkog komuniciranja. U literature se rijetko koristi pojam ,,politička propaganda” jer često ima pežorativno značenje – politička propaganda obično se poistovjećuje sa manipulacijom, obmanom, prevarom, laži. Svega toga ima u političkoj propaganda, ali u njoj se koriste i istinite tvrdnje, egzaktni podaci, logički validni zaključci, pa se sva politička propaganda ne može svesti na obmanu, laž i manipulaciju.
Politička propaganda najčešće se određuje kao planska, organizovana aktivnost na oblikovanju, predstavljanju i širenju političkih sadržaja u cilju pridobijanja ljudi za podršku propagiranim sadržajima i njihovim nosiocima.
Pod planskom aktivnošću podrazumija se organizovano i sistematsko djelovanje većeg broja institucija, grupa i pojedinaca na osnovu unaprijed postavljenog cilja i odabranih sredstava. Politički sadržaji čine ideje, stavovi, uvjerenja, kvalifikacije pojava, događaja i ljudi… Ukratko – sve ono što nosi eksplicitnu ili implicitnu poruku koja se odnosi na upravljanje državom i na aktere koji se uključuju u političke procese.
Obezbjeđivanje podrške propagiranoj ideji ili cilju znači podsticanje određenog angažmana ljudi u prilog nosioca određenog političkog sadržaja – glasanje za partiju ili kandidata, različiti vidovi političke participacije, organizovanje pritisaka na političke oponente, zatim pokušaj usmjeravanja ponašanja ljudi, uspostavljanja kontrole nad njihovim angažmanom u skladu sa namjerama propagatora, odnosno određenog političkog subjekta.
Nosioci političkih sadržaja mogu biti političke partije, državni funkcioneri i drugi pojedinci koji artikulišu različite političke interese i angažuju se na njihovoj realizaciji.
Funkcija političke propaganda nije da saznaje stvarnost, već da uvjerava ljude u ispravnost određene interpretacije stvarnosti, u prihvatljivost i korisnost neke ideje i da ih pokrene na akciju. Snaga političke propaganda počiva prije svega u određenom vrednovanju stvari, pojava, događaja i ljudi. Ona nikada ne odustaje od namjere da nametne određeno vrednovanje stvarnosti. U svojim porukama radio koristi činjenice, faktografiju, empirijski materijal, statističke podatke čiju je tačnost često nemoguće pobiti, kao i pravila logičkog zaključivanja. Naravno, koristi se i selekcijom činjenica, čak i obmanama i lažima. Zbog toga propaganda ostaje na nivou izvjesnog iskrivljivanja I deformisanje stvarnosti putem interpretacije.
Bespoštedno kritikovanje oponenata, zastrašivanje, lažna obećanja, preuveličavanje sopstvenih uspjeha, politička nekultura, uvrede – obavezni su folklor predizbornih aktivnosti i u Crnoj Gori. Političke partije i njihovi aktivisti time se služe i između izbora, u parlamentarnim raspravama, istupima u medijima…
Istraživanja društvenih fenomena i ispitivanje javnog mnjenja imaju takođe veoma važnu ulogu u političkoj propagandi. Naučna istraživanja podrazumijevaju primjenu vrlo strogih naučnih i etičkih kriterijuma, ali mogu se, a to se često i radi, i zloupotrebljavati za određene političke ciljeve, na primjer uoči izbora. Javnim prezentiranjem njihovih rezultata oblikuju se stavovi i mišljenja ljudi i usmjerava njihovo političko i javno ponašanje.
Istraživanjem javnog mnjenja često bave pojedinci i agencije bez elementarnih znanja iz metodologije društvenih nauka. Zato se i dešava da njihovi rezultati, kada se radi o prognozama, uveliko odudaraju kada se kasnije uporede sa stvarnim stanjem ispitivanog fenomena. No, cilj takvih istraživanja i nije dobijanje realnih procjena, nego unošenje konfuzije u javno mnjenje, pridobijanje birača za određenog kandidata i slično.
Postoje razne verzije o tome kako je i kada je nastao i počeo da se koristi pojam politička propaganda, ali poznato je da svako vrijeme ima dominantan medij kojim se političke poruke odašilju u narod. U prvoj polovini 20. vijeka jedno od najznačajnijih propagandnih sredstava bio je plakat.
Prema Momčilu Pavloviću, srpskom istoričaru i autoru više knjiga o izbornim borbama u kraljevini Jugoslaviji, čije je stavove prije pet godina objavio Press Magazin, od nastanka političkih stranaka moguće je pratiti razvoj političke propagande.
– Ona je naročito vidljiva u vrijeme izbora. Istorijsko iskustvo pokazuje da izbori Srbe uvijek dodatno uzrujavaju i zemlju gotovo bacaju u ,,poluratno stanje”. U takvom stanju sve je dozvoljeno da bi se naružio protivnik. Kako u 19. vijeku i za vrijeme kraljevine Jugoslavije, tako je i danas u politici laž dozvoljena ili se bar na laž političara niko ozbiljno ne osvrće, kaže Pavlović.
On kaže da su zborovi (u novije vrijeme nazvani mitinzima, a u najnovije doba konvencijama) osnovno sredstvo političke propagande. Veoma značajnu ulogu imaju i stranačka štampa i predizborni plakati.
Prvi primjeri političkih letaka sa crtežima i karikaturama pojavljuju se u Francuskoj i Velikoj Britaniji još u 17. vijeku. Tek u vrijeme Prvog svjetskog rata plakat postaje propagandno sredstvo u modernom smislu te riječi. Do prvog informativnog radio-programa 1920. godine sredstva političke propaganda bile su novine i plakat.
Plakat je obično imao dosta teksta, pa se morao čitati iz neposredne blizine i više minuta, pa su gomile radoznalaca ispred plakata bili uobičajeni prozori.
Jedan od najstarijih sačuvanih plakata korišćenih u Srbiji sadrži objavu srpskog vladara Mihaila Obrenovića i potiče iz 1840. godine.
Danas birače politički lideri u svijetlu budućnost vode, kad je riječ o plakatima, posredstvom kratkih slogana ukrašenih njihovim portretom obrađenim u foto-šopu.
Jugoslovenski partizani takođe su koristili plakate za poruke koje su upućivali narodu. Jedan od prvih partizanskih plakata, odštampan na oslobođenoj teritoriji, nosio je upozorenje: ,,Pazi, petokolonaš vreba”.
Parlamentarni izbori u Srbiji 1935. godine, prvi poslije ukidanja Šestojanuarske diktature i atentata na kralja Aleksandra Karađorđevića, označavaju prekretnicu u razvoju političke propaganda u Srbiji, piše Press Magazin. Za srpsku propagandnu revoluciju zaslužan je bio kandidat Jugoslovenske radikalne zajednice Milan Stojadinović. U predizbornom nadmetanju sa ujedinjenom opozicijom koju je predvodio Vlatko Maček, Stojadinović je povukao niz pionirskih poteza. Prvi put su se pojavili plakati u boji koje su izradili akademski slikari. Stojadinović je uveo i bacanje plakata iz aviona, što je predstavljalo revolucionarnu novinu koja je korespondirala sa tadašnjim tendencijama u Evropi, naročito fašističkim – navodi istoričar Momčilo Pavlović.
U Stojadinovićeve propagandne trikove ubrajaju se gotovo svakodnevni mitinzi i prikazivanje propagandnih filmova u bioskopima.
Milan Stojadinović je osnovao novinsku agenciju čiji je zadatak bilo vršenje unutrašnje i ekstremne političke propagande.
Aleksandar I Karađorđević bio je prvi političar koji je u svrhe političke propagande upotrijebio radio, a njegove govore prenosio je Radio Beograd. Povodom tri godine svoje vlade on je organizovao izložbu koja je bila u funkciji veličanja mnogobrojnih uspjeha.
Blaćenje protivnika
Propagandisti su u Srbiji prije Drugog svjetskog rata, kako piše Press Magazin, obilato koristili stilsku figuru u kreiranju političkih poruka: ,,Za deljenje pravde budite spokojni. Kasapski nož i blagorodna narav najbolja je garancija za to”. Najvještiji su blaćenja protivnika pokazali u stihu: ,,Deli Raka – ogledalo mraka”, ,,Uzun Ljuba – ta smrdljiva buba”, ,,Kako znade, Ristić da ukrade, i za sebe i za kamarade, pa nikome račun da ne dade”. A ponekad su politički plakati nosili sasvim direktne poruke: ,,Ako ti rodiš mačku, daćemo ti poslanički mandat”, ,,Bolje ti je ubiti se nego da kao pošten i ispravan građanin glasaš za Bumbara Rajića!”, ,,Ko je lud neka glasa ovu listu!”.
Pripremio: V. KOPRIVICA
(Nastavlja se)
DRUŠTVO4 sedmice
DRUŠTVO4 sedmice
Izdvojeno4 sedmice
INTERVJU4 sedmice
FOKUS4 sedmice
ALTERVIZIJA4 sedmice
DRUŠTVO3 sedmice
DUHANKESA3 sedmice