Ratna propaganda je jedan od najčešće korišćenih oblika psihološkog ratovanja. „Pod pojmom ratne propagande, američki stručnjaci podrazumijevaju sva obavještenja, ideje, učenja ili specijalni način ubjeđivanja koji služi postizanju određenih ratnih (borbenih) ciljeva, a namijenjeni su da utiču na mišljenje, raspoloženje i držanje ljudi radi izvlačenja posrednih ili neposrednih koristi”, (Mihailović: Propaganda i rat).
Klasičan starovjekovni propagandni zapis persuazivno (ubjeđivački) obojen sa ciljem djelovanja na racionalnu komponentu stavova nalazimo i kod Herodota.
Prema Herodotu, u jeku grčko-persijskog rata, Temistokle je pored izvora na stijeni uklesao poruku namijenjenu Joncima, persijskim saveznicima, u kojoj je pisalo i ovo: „Ljudi Jonije, griješite boreći se protiv vaših otaca i pomažući da se podjarmi Grčka. Zbog toga bolje pređite na našu stranu, ali ako vam je to nemoguće, povucite vaše snage iz borbe i tako prinudite Kornance da se takođe povuku”.
Kineski vojskovođa Sun Cu, u četvrtom vijeku p.n.e. u djelu Vještina ratovanja, zapisao je „najveća je vještina ratnika pobjeda i potčinjavanje neprijatelja bez borbe, što je moguće samo osvajanjem neprijateljskog duha”.
Persijski car Kserks koristio je propagandnu akciju koja se svodila na ovo. Uhvaćene atinske uhode nije ubijao nego im je pokazivao svoju vojsku, njeno naoružanje, spremnost i obučenost za borbu, pa ih puštao nazad Grcima da pričaju o onome što su vidjeli. Julije Cezar je nakon pobjede namjerno javno prikazivao ratni plijen i zarobljenike, strašeći tako buduće protivnike. Džingis-kan je širio glasine o nepobjedivosti mongolskih hordi.
Prva savremeno organizovana propagandna služba uspostavljena je za vrijeme Napoleonovih ratova, piše Radenko Šćekić u radu Rat i propaganda. Službeno se zvala Press služba, a Napoleon je zvao Služba za javno mnjenje. Zadatak joj je bio ne samo informisanje, već i objašnjavanje politike i ratnih operacija preko proglasa, manifesta, biltena i novina. Napoleon je posebnu pažnju posvetio štampi. Od 76 listova, koliko ih je do tada izlazilo, ukinuto je 66, a ostali su bili pod strogom kontrolom. Napoleon je pokrenuo i svoj list – Moniter, tako da su svi ostali listovi morali da prate pisanje tog lista i da prenose njegove najznačajnije članke. Propagandna aktivnost koju je razvijao Napoleon smatra se prethodnicom savremene propagande.
Njemci su propagandu nazivali „trećim frontom”, a Amerikanci „četvrtim rodom vojske”. General Ajzenhauer je isticao da se ratna propaganda razvila u specifično i uspješno oružje rata. Propaganda je „strahovito oružje”, govorio je Hitler, „u rukama čovjeka koji se zna njome služiti”.
“Koliko je i kako Napoleon shvatao značaj štampe u propagandne svrhe vidi se i po tome što je on u zemljama koje je namjeravao osvojiti kupovao listove da bi preko njih pripremao javnost tih zemalja za njegov oslobodilački dolazak”, navodi M. Nuhić u knjizi Komuniciranje.
Vijesti su posebno bile prilagođene različitim korisnicima, tako da su objavljivane posebne publikacije za građane Francuske, građane osvojenih zemalja, a posebno za pripadnike vojske.
Kako se manipulisanjem porukom, uz korišćenje medija, javnosti plasira željena verzija događaja, svjedoči primjer pruskog kancelara Bizmarka. U vrijeme zategnutih odnosa između Pruske i Francuske, pruski kralj je primio francuskog ambasadora u banji Ems. Sastanak se završio tako što je kralj stavio do znanja ambasadoru da ne prihvata francuski predlog i da očekuje novi. Bizmark je, međutim, izmijenio sadržaj telegrama o susretu i stvorio utisak da se sastanak
završio razmjenom teških riječi na veoma nediplomatski način. Uzbuđenje je zahvatilo Njemačku, pa i Francusku, i ništa nije moglo da spriječi predstojeći rat.
„Smatra se da je kancelar Bizmark u Rajhstagu prvi put upotrijebio izreku da politika nije nauka nego umjetnost. Birači se ne ponašaju isključivo racionalno, jer pojedinačno, a naročito kada funkcionišu u grupama, oni su često zarobljenici emocija i predrasuda, površnih utisaka i niskih strasti. Upravo zato se o politici govori kao o umjetnosti ili o vještini koja ne može da se osloni isključivo na naučna znanja o društvu”, piše Nenad Kecmanović u knjizi Politika, država i moć.
Iz tog vremena poznat je ovaj slučaj. U londonskim novinama 1915. objavljena je fotografija pod naslovom “Tri njemačka konjanika natovarena zlatnim i srebrnim plijenom”. Fotografija je zapravo snimljena u Njemačkoj na hipodromu i predstavljala je džokeje sa trofejima poslije takmičenja.
U godinama Prvog svjetskog rata u štampi su opisivana razna zvjerstva neprijatelja, u čemu je prednjačila propaganda Velike Britanije i Francuske. Britanski mediji objavljivali su da
su njemačke trupe po upadu u Belgiju počinile užasne zločine, od čega se javnost zgražavala, a mržnja prema Njemcima dostigla ogromne razmjere. Tek nakon rata se saznalo da su te vijesti bile izmišljene.
Ratna propaganda ima dva cilja. Prvi cilj je maksimizirati učestvovanje ljudi u aktivnostima svoje grupe. To znači stvaranje grupnog identiteta, osjećaja pripadnosti – od uže grupe u ratnim
operacijama do jačanja emocionalnog odnosa prema vlastitoj zemlji, odnosno rodoljublja, identifikacije pojedinca sa rukovodstvom i jačanja povjerenja u rukovodstvo, prihvatanje osnovnih vrijednosnih usmjerenja, odnosno ratnih ciljeva i stvaranje samopouzdanja i povjerenja da će se postavljeni ciljevi i ostvariti, objašnjava Šćekić.
„Koliko je propagandna djelatnost važna u uslovima rata možda najbolje pokazuju analize stručnjaka iz SAD, Velike Britanije i Kanade, po kojima su te države u Drugom svjetskom ratu imale oko 30% gubitaka u ljudstvu kao posljedicu psihološko-propagandnih aktivnosti protivnika. U ratnim operacijama u Koreji naglašavalo se da „više vrijedi jedan demoralizovani nego jedan mrtav vojnik, jer demoralizovani širi defetizam među svojim saborcima.” Američki psiholozi su nakon rata u Koreji ustanovili na osnovu izjava zarobljenih Koreanaca i Kineza, da se trećina njih predala zbog uspješne američke propaganda (I. Šiber: Osnove političke psihologije).
U literaturi ratna propaganda se uobičajeno dijeli na strategijsku, taktičku i konsolidacijsku.
Strategijska propaganda stvara opšte psihološke pretpostavke za ostvarivanje postavljenih političkih i strategijskih ciljeva. Usmjerena je prema čitavoj populaciji, naglašava opšte vrijednosti i pokušava osigurati podršku rukovodstvu zemlje.
Taktička propaganda se primjenjuje prije i uporedo sa borbenim operacijama. Cilj joj je smanjiti borbeni moral neprijatelja, podsticati dezerterstvo u neprijateljskim redovima, podsticati predaju i defetizam.
Konsolidacijska propaganda usmjerena je prema civilnom stanovništvu i području koje je osvojeno ili u kojem je neprijatelj imao veću podršku. Cilj takvog propagandnog djelovanja je da se objasni pravednost vlastite borbe i zadobije podrška onih koji su se prije priklanjali protivniku.
Bombe napunjene lecima
U Prvom svjetskom ratu rastureno je ukupno oko tri miliona letaka, a u Drugom nekoliko milijardi! Džems Monro je izumio tzv. Monro bombu koja je sadržavala ukupno 50. 000 letaka. Ona se na oko 300 metara nadmorske visine otvarala, a leci raspršivali. Do maja 1945. proizvedeno je 75. 000 takvih bombi.
U Burmi su saveznici bacali letke u vidu malih paketa koji su sadržavali sjemenje, so, nekoliko šibica ili iglu i konac sa porukom nade i uputstvom o vršenju sabotaža. Poruka je glasila: „Kuda god Japanci dođu, donesu razaranje, a gdje god savezničke snage dođu, bujaju zelena polja”.
Krajem Drugog svjetskog rata saveznici su povremeno ispaljivali granate koje su umjesto eksplozivom bile punjene propagandnim lecima koji su služili kao svojevrsna propusnica u slučaju predaje, a sadržavali su kratke poruke o savezničkim ciljevima poput: Zašto se borimo? (Izvor: I. Šiber: Osnove političke psihologije).
Pripremio: V. KOPRIVICA
(Nastavlja se)
HORIZONTI3 sedmice
DRUŠTVO4 sedmice
DRUŠTVO4 sedmice
Izdvojeno4 sedmice
DANAS, SJUTRA4 sedmice
INTERVJU3 sedmice
ALTERVIZIJA4 sedmice
FOKUS3 sedmice