Sreten Perović bio je jedan od vodećih crnogorskih intelektualaca, začetnik poslijeratne književne i pozorišne kritike, pokretač kapitalnih izdavačkih edicija, beskompromisni borac za afirmaciju crnogorskoga identiteta, saopšteno je iz PEN centra. Perović je bio  saradnik i prijatelj Monitora u kome je objavio više od 200 kulturoloških i socioloških eseja, studija, publicističkih i polemičkih tekstova

Akademik Sreten Perović preminuo je u nedjelju u Podgorici u 93. godini.

Perović je rođen u Gornjoj Gorici 15. februara 1932. godine. Gimnaziju je završio u Titogradu, a Jugoslovensku i svjetsku književnost na Filozofskom fakultetu u Beogradu.

Za vrijeme studija jedan je od pokretača i urednika književne revije Vidici (1953.) i predśednik Književnoga kluba studenata Beogradskog univerziteta (1954.). Nakon okončanja studija radio je kao profesor književnosti u titogradskoj Srednjoj tehničkoj školi (1956–1961.), a istovremeno je bio i glavni urednik časopisa Susreti (1957–1962.). U titogradskom izdavačko-štamparskom preduzeću Grafički zavod je od januara 1963. urednik više edicija i odgovorni urednik edicije „Luča“, antologijske biblioteke crnogorske književnosti, u okviru koje je od 1963. do 1987. godine publikovano 71 izdanje (od planiranih 100) najznačajnijih djela klasične i savremene crnogorske književnosti.

Za koncipiranje edicije „Luča“ njeni urednici, Milorad Stojović, Branko Banjević i Sreten Perović dobili su 1970. godine Trinaestojulsku nagradu. Od 1975. do 1981. odgovorni je urednik i direktor Izdavačke djelatnosti NIO Pobjeda, a zatim glavni urednik, zamjenik direktora (1981–1983.) i direktor (1983–1991.) Leksikografskoga zavoda Crne Gore i glavni urednik za oblast Kultura i prosvjeta u projektu Enciklopedije Crne Gore. Od početka 90-ih godina XX vijeka jedan je od osnivača crnogorskih kulturnih i naučnih institucija– Crnogorskoga društva nezavisnih književnika, Matice crnogorske, Crnogorskoga PEN centra i Dukljanske akademije nauka i umjetnosti. Bio je saradnik i prijatelj Monitora u kome je objavio više od 200 kulturoloških i socioloških eseja, studija, publicističkih i polemičkih tekstova.Njegove terkstove u našem nedjeljniku devedesetih i čitaoci i članovi redakcije doživljavali su kao neku vrstu udžbenika, o crnogorskom kulturološkom i identitetu.

Perović je bio generalni sekretar, a potom i višegodišnji predsjednik Crnogorskoga PEN centra. Više od tri decenije pozorišni kritičar Susreta i Pobjede, a od velikoga je značaja i njegov rad na prevođenju i prepjevavanju makedonske poezije. Objavio je dvadesetak knjiga lirske poezije, četiri knjige iz domena književne istorije i kritike, četiri teatrološke knjige, priredio desetak, a uredio na stotine izdanja te objavio nekoliko desetina knjiga prijevoda i prepjeva. Kao pjesnik zastupljen je u brojnim antologijama i prevođen na tridesetak jezika.

Dobitnik je brojnih nacionalnih i internacionalnih nagrada i priznanja.

Perović je bio jedan od utemeljivača i predsjednik Dukljanske akademije nauka i umjetnosti.

,,Sreten Perović bio je jedan od vodećih crnogorskih intelektualaca, začetnik poslijeratne književne i pozorišne kritike, pokretač kapitalnih izdavačkih edicija, beskompromisni borac za afirmaciju crnogorskoga identiteta, a pripada i najužemu krugu utemeljitelja savremene književne, jezičke i kulturne montenegristike”, saopšteno je iz PEN centra.

Matica crnogorska saopštila je danas da je akademik Sreten Perović bio ugledni i višestrani stvaralac, neumorni borac za afirmaciju crnogorske kulture, nacionalnog bića i zaštitnik od falsifikovanja, tuđeg prisvajanja i negiranja naše istorije i tradicije.

“Njegova bogata i raznolika stvaralačka karijera, predano angažovanje na polju književnosti i teatrologije, kao i neumorna posvećenost afirmaciji crnogorskog identiteta, kulturnog nasljeđa i Crnogorskog narodnog pozorišta, ostaće trajno svjedočanstvo izuzetnog doprinosa našem društvu i umjetnosti “, piše u saopštenju.

Otišao je čovjek beskrajno odan Crnoj Gori. Njegovo djelo nastavlja da živi i osvjetljava put.

P. NIKOLIĆ

Oko četrdeset njegovih najbližih srodnika stradalo je u logorima Sajmište i Jasenovac.  Rušilačkih devedesetih, Filip David je jedan od najaktivnijih u suprotstavljanju samoubilačkom raspadu zemlje. Oštrog jezika u označavanju uzroka i vinovnika- razbjesnio je i moćne i nemoćne koji su ga označili kao „srbomrsca“ i pripadnika „izdajničke elite“

„Odlazak iz svakodnevice“ Filipa Davida, pisca, dramaturga, scenariste, pedagoga i stamenog „gorkog prosvetitelja“, ostaviće i jednu vrstu „mape puta“ ili amaneta ne samo njegovim mnogim sagovornicima, prijateljima i čitaocima već i istoriji Jugoslavije i Srbije. Ne samo literarnoj već i društvenoj, pa i političkoj.

Od rođenja u julu 1940. godine u Kragujevcu, „mapa puta“ za Davida počinje nevoljnim učešćem u jednoj od najvećih drama i tragedija čovečanstva-koja počinje usponom ubilačkih ideologija, novim svetskim ratom, a trajno obeležena holokaustom. Ova treća kataklizma upravo je najviše pogodila porodicu Davidovih, jevrejskog porekla. Spasen, kao odrastao suočio se sa tragedijom svoje šire porodice-stradanjem oko četrdeset njegovih najbližih srodnika u logorima Sajmište i Jasenovac. Promišljanje tog sunovrata moderne civilizacije, obeležilo je i njegov život i njegovo delo. Preosetljiv, strepeo je od mogućnosti njegovih recidiva i uzaludnosti napora da se najteža iskustva veka ali i ljudske istorije-nikada ne ponove.

Upravo se nešto tako dogodilo na samom kraju 20. veka i to u zemlji čiji su narodi sebe navikli da vide kao dobar primer „istorijskog izuzetka“. U vreme rušilačkih devedesetih, Filip David je jedan od najaktivnijih u suprotstavljanju samoubilačkom raspadu zemlje, oštrog jezika u označavanju uzroka i vinovnika-čime je razbesneo i moćne i nemoćne koji su ga zauvek označili kao „srbomrsca“ i pripadnika „izdajničke elite“…

Jednostavno, David je u Srbiji stalno viđen kao neprijatelj poretka koji je svoj kontinuitet u značajnoj meri održao i posle pada sa vlasti njegovog simbola-Slobodana Miloševića.

„ Slabašna demokratija brzo se i lako izrodi u svoju suprotnost, u opasnu političku diktaturu“, kaže on u intervjuu za Monitor 2011. godine. Na drugom mestu u istom intervjuu-na pitanje o društvenom doprinosu pisaca koji su ušli u politički život kao Đerđ Konrad, Vaclav Havel i Mario Vargas Ljosa, David-posle osvrta na pogubnost podrške  nacionalističke inteligencije politički razornim snagama u Srbiji, kaže: „ Ali to pisce i uopše javne ličnosti ne oslobađa odgovornosti za ono što se u društvu događa. Može se ćutati i to je neki stav. Ali, zatvoriti oči, zapušiti uši, izolovati se od svega da se ne bi videle razmere korupcije, demagogije, netolerancije, porasta nasilja, srljanja u beznađe, znači na posredan način prihvatiti takvo stanje, što je kukavičluk ali i veoma neodgovorno i nepošteno.“

Kada ovaj gotovo predosećaj da Srbiju od krhke demokratije pune nerešenih vitalnih pitanja možda očekuje i nešto gore dobije jasnije obrise, Filip David-referirajući se na Hanu Arent u Monitoru iz 2017-e, govori o pogubnosti zavaravanja i ulozi političke laži i njenog prihvatanja od strane većine u društvu: „ Sve se pretvara u jedno golemo samoobmanjivanje da bi se po svaku cenu stvorio privid istine. Legalizovala laž.“ I objašnjava: „ Osnovni problem sadašnje srpske politike je neiskrenost, odsustvo moralnih načela, nepoštovanje sopstvenih institucija i to neprekidno i besomučno izvrtanje činjenica“.

Dok je beogradski Medija centar bio u Steklencu, često sam sretala Filipa Davida u našem novinarskom klubu, nekoj vrsti modernije opremljene kafane gde je bilo „leglo“ političkog i medijskog otpora u zadnjim godinama režima devedesetih. Filip je tu imao svoj umetničko-politički kružok kojem bih se i ja, ponekad, pridružila. Nije bio nametljiv ni preglasan, nije bio tribun…Ali je, kako je povodom Filipovog „odlaska iz svakodnevice“ i njegovog budućeg odsustva sa redovnih višedecenijskih druženja- napisao moj kolega Dragan Banjac, bio centar svih tih uzbudljivih diskusija. Kao na nekoj savremenoj agori.

Nastasja RADOVIĆ

Odlazak posljednjeg pisca koji je bio dio južnoameričkog književnog buma u drugoj polovini 20. vijeka

,,Život je sranje, u kojem je umjetnost naš jedini kišobran”, citat je peruanskog nobelovca Maria Vargasa Ljose koji se nakon njegove smrti širi društvenim mrežama. Ljosa je svojim djelom upotpunio šareni kišobran južnoameričke književnosti pod kojim ne prestaju da se sklanjaju čitaoci širom svijeta.

Ljosa je preminuo u nedelju 13. aprila u 89. godini života. Vijest o njegovoj smrti saopštila su njegova djeca — Álvaro, Gonzalo i Morgana Vargas Ljosa.

,,Naš otac preminuo je mirno u Limi, okružen porodicom. Njegov odlazak će rastužiti porodicu, prijatelje i čitaoce širom svijeta, ali nadamo se da će, kao i mi, naći utjehu u činjenici da je imao dug, bogat i plodan život, ostavivši za sobom djelo koje će ga nadživjeti”, poručili su njegovi potomci.

Tokom karijere duže od 50 godina, Ljosa je u svojim romanima istraživao teme koje su mučile društva Južne Amerike, ali je i aktivno i direktno učestvovao u političkom životu.  Napisao je više od 50 djela, osvojio je  Nobelovu nagradu za književnost 2010. godine, kada ga je žiri opisao kao „božanski talentovanog pripovjedača” koji je nagrađen zbog opisa „strukture moći i slika individualnog otpora, revolta i poraza”.

Vargas Ljosa je u početku bio blizak ljevičarskim idejama, kasnije se razočarao u revolucionarne ideje i na kraju je bio predsjednički kandidat na izborima u Peruu 1990. godine, kao predstavnik partije desnog centra.

Rođen je 1936. u porodici srednje klase u gradu Arekipa na jugu Perua, a već sa 15 godina počeo je da radi kao novinar crne hronike.

Putovanje u Pariz 1958. bilo je početak šesnaestogodišnjeg života u inostranstvu — u Madridu, Barseloni, Londonu i Parizu. Dok je radio kao novinar, predavač i voditelj, u svojim romanima se uvijek vraćao rodnom Peruu.

Prvi roman, Grad i psi, objavio je 1963. u Španiji. Knjiga o ubistvu u vojnoj akademiji “Leoncio Prado” — koju je Vargas Ljosa i sam pohađao dvije godine — izazvala je veliki skandal u Peruu, gdje je, navodno, čak 1.000 primjeraka javno spaljeno u dvorištu škole.

Uslijedili su romani Razgovor u Katedrali, Tetka Julija i piskaralo i Rat na kraju sveta. Kako mu je rasla popularnost, sve se više uključivao u politiku. Odmakavši se od marksizma svoje mladosti, vodio je televizijsku emisiju u Peruu i 1984. odbio ponudu konzervativnog predsjednika Fernanda Belaunde Terijada postane premijer.

Okuplja 120.000 ljudi, 1987. godine, na protestu protiv nacionalizacije finansijskog sistema i pokreće predsjedničku kampanju. Nakon brojnih prijetnji i uvreda, izgubio je izbore 1990. u drugom krugu od Alberta Fuhimorija i ubrzo napustio zemlju.

Od 1993. imao je i špansko državljanstvo, a književno stvaralaštvo nije prekidao. Roman Jarčeva fešta, objavljen 2000, zastrašujuće je zavirio u um dominikanskog diktatora Rafaela Truhilja. Njegov roman iz 2006. Avanture nevaljale devojčice prati vezu punu prekida i pomirenja koja traje više od 40 godina.

Kada mu je 2010. Švedska akademija dodijelila Nobelovu nagradu, u prvi mah je pomislio da je u pitanju šala. ,,Nobel je bajka koja traje nedelju dana, a noćna mora cijele godine. Ne možete da zamislite kakav je to pritisak — intervjui, sajmovi, nastupi…”, rekao je za Guardian 2012.

Ljosa je iskoristio svoj globalni uticaj da govori protiv manipulacija u peruanskim medijima, propagande iz Rusije i Donalda Trampa.

Svoj buran život opisao je u memoarima Riba u vodi, a 2023. objavio je svoj posljednji roman Posvećujem vam svoju tišinu.

U junu 2025. posjetio je Crnu Goru i govorio pred publikom u Podgorici, Budvi i Bijelom Polju. ,,Nikada nijesam zaboravio koliko mi je u životu pomoglo što znam da čitam. Zato je i posjeta knjižari značajna, koja je za mene uvijek bila kuća snova”, kazao je Ljosa.

Njegova smrt znači i odlazak posljednjeg pisca koji je bio dio južnoameričkog književnog buma u drugoj polovini 20. vijeka.

P. NIKOLIĆ