Čovjek je genetski koncipiran da se bori: živjeti, znači boriti se. Kao da je u njemu ugrađen mehanizam koji mu ne dozvoljava da bude statičan, pasivan i da se zadovolji sa malim, nego ga tjera da se takmiči i bude uspješniji od drugih. Međutim, kako i ti „drugi” imaju iste želje i ambicije, neminovno dolazi do sudara jer svi oni sa ozbiljnom istrajnošću brane svoje pozicije istovremeno nastojeći da osvoje i prigrabe tuđe, i tako postanu još moćniji. Prirodni je zakon da kada neko dođe u sferu moći da tu ne staje.
Priroda je moći da se uvećava jer niko nije uspio da omeđi njene granice. Što je čovjek moćniji on sve više postaje njen zarobljenik i talac tako da umjesto da ovlada njome, moć zavlada čovjekom. Nešto poput sindroma zavisnosti od opijata. Kada se jednom okusi primamljiva supstanca, povratka više nema. U jednom momentu ljudi će osjetiti da su ravni bogovima, što i nije daleko od istine, bar na subjektivnom planu.
U toj vječnoj borbi za moć, vrlo je bitan i jedan faktor čisto subjektivne prirode: borac, posebno onaj koji je naučio da pobjeđuje, ima silan osjećaj zadovoljstva, njegov adrenalin raste i obuzima ga pobjednička euforija i uzbuđenje što je nadišao konkurenciju, slomio je i stavio joj do znanja koliko je ona ništavna i bijedna. Pobjeđujući i poričući druge, moćnik dobija nove impulse koji ga dovode u nekritično stanje egzaltacije, a odatle do uvjerenja da je zaista bog dijeli ga samo jedan korak.
Konačno, svaka pobjeda i uvećanje moći, dovodi pod njegovo okrilje nove trabante koji će ga slijediti i bitno doprinijeti njegovoj reputaciji boga koji sve zna, sve vidi i sve može. Kako je svojevremeno kazao Maksim Gorki, „Nema jačeg otrova, nego što je moć nad ljudima.”
Borba koja se stalno i svim sredstvima vodi, vrsta je univerzalnog ljudskog dvoboja u kojemu se strada i pobjeđuje. Tako on postaje bitan činilac selekcije među ljudima – jedni padaju a drugi postaju još moćniji. Kako je jedan italijanski režiser naslovio svoj film, „Nema mira među maslinama”. Niko ne miruje. Dvoboj se vodi svuda i stalno – među braćom i komšijama, književnicima i vozačima kamiona, narko dilerima i policijom, lupežima i političkim zvaničnicima, između država i pojedinaca, bez elementarnog fer-pleja i profesionalnog poštenja.
Ovo odmjeravanje je daleko od klasičnog viteškog dvoboja jer se ne vodi na častan način i iz časnih pobuda. Jedina sličnost je što svi koriste smrtonosno oružje. No, pojam „smrtonosnog oružja” u dvoboju moći gubi svoj iskonski smisao. Umjesto mača i pištolja koji riteri upotrebljavaju u svojim odmjeravanjima, na scenu stupa demagogija, prijetnje i prevare, tajna ubistva i legalizovani zločin koji izmiče svakoj inkriminaciji i kaznenom progonu.
O dvoboju, kao univerzalnom odnosu među ljudima, njegovoj neminovnosti, potrebi i uslovu svakog napretka, očitavao se i pokojni Gradimir J. Moskovljević, sjajan književnik i briljantan analitičar socijalnog duha.
„Dvobojem, jednim sveopštim, između anarhije i reda, smrti i života, svetlosti i tame, dobra i zla, nastao je svet u biološkom i etičkom smislu. U životnoj utakmici, bezbroj spermatozoida juri ka ženskoj jajnoj ćeliji, a samo jedan je pobednik. Po velikom prasku (bing-ben) elemenat ugljenik čija je dinamika i prijemčivost da okupi oko sebe druge plodotvorne elemente veća, za razliku od statičkog silicijuma, na primer, pobedio je i stvorio ovaj život.
Veliki dvoboj odigrava se i u praistoriji između homo sapiensa i neandertalaca koji nastavljaju našu vrstu.
Prilagođeni severni čovek dominira od tada i širi se na sever, istok, zapad i jug.
Cela istorija je arena strašnih dvoboja, a ishodište je evolutivan napredak čovečanstva i razvoj civilizacije. Ničeova volja za moć traži da slabi i netvorni nestanu, kako bi pobedu odneli oni koji su zaplovili međ noćne valove, da bi Holbahovim destructio unis generatio alterius (nestajanje jednog, nastajanje drugog) omogućili razvoj.
Dakle, uslov života je borba i suprotstavljanje, kako su učili Darvin i Tojnbi, ali i Sartr (neprijatelj – to je drugi). Polaritet je u osnovi dijalektike dvoboja i stalno je vidljiv u sukobu civilizacija i religija, oligarhija, demokratija i anarhija, ali i svakovrsnih, kako političkih, tako i naučnih polemika, konkursa, sporta i ljubavi konačno. Dvoboji kojima rukovodi Amor zbog ponosa i časti, već i radi odbira začetog od iskona – da najbolji ostavi za sobom potomstvo i tako omogući nadmoćnost svojoj vrsti…” (Pismo Gradimira J. Moskovljevića upućenog potpisniku ovog teksta iz Kruševca na dan 14.04.2004. godine).
Kako je borba neminovna, jer je univerzalna ljudska kategorija, dvoboj je njena bitna i preovlađujuća komponenta. On je u suštini takmičenje koje odgovara agonalnoj ljudskoj prirodi. Manifestuje se na bezbroj načina koje je nemoguće registrovati. Primjera radi, snage su u Crnoj Gori, i prije i danas, odmjeravali: „zelenaši i bjelaši, partizani i četnici, titoisti i informbirovci, Srbi i Crnogorci, suverenisti i unitaristi…” (A. Nikolaidis), pošteni i iskvareni, osiromašeni građani sa kriminalnim gangovima, vlast i opozicija, Sjever i Jug, hrišćani i muslimani, pravoslavci i katolici, „crni i bijeli” i td.
Sva ta sučeljavanja samo su recidiv vjekovnih odmjeravanja i borbi koje su svojevremeno vodili Aleksandar Makedonski, Džingis-kan, španski konkvistadori, Napoleon Bonaparta, Adolf Hitler i mnoštvo drugih anonimnih i njima nedoraslih marginalaca koje je progutala tama prošlosti. Oni su samo iskre u dugoj istoriji borbe za moć koja se proteže od Antike do danas.
Megdan za odbranu časti
Praksu dvoboja poznavali su mnogi narodi i ona je do skoro vremena postojala gotovo kod svih civilizovanih država da bi u savremenosti bila sasvim napuštena. Crnogorci u tom pogledu nijesu predstavljali izuzetak, ali su se dvoboji u Crnoj Gori donekle razlikovali kako u povodima, tako i u vezi sa drugačijim pravilima od evropskih naroda. Opšta društvena klima i način organizovanosti plemenskog života u Crnoj Gori imao je specifične odlike pa su i dvoboji bili prilagođeni konkretnim društvenim prilikama, navodi u uvodu knjige Crnogorski dvoboj prof. dr Slobodan Tomović. Dvoboji su gotovo u svih naroda postojali kao institucija ili su nelegalno praktikovani u mnogim državama, ali su odražavali duh vremena i naroda koji ih je njegovao, kaže Tomović. U Crnoj Gori i u širem smislu kod dinarskih plemena, njegovan je kult viteškog dueliranja i to različitim povodima, prije svega u odbrani lične časti, zatim porodice, bratstva, plemena i narodnog dostojanstva. Epska poezija je zabilježila brojne primjere ove vrste. U evropskoj tradiciji surovost dvoboja bila je donekle ublažena rigoroznim pravilima borbe uz prisustvo svjedoka. U crnogorskoj narodnoj tradiciji, dvoboji nijesu poznavali naročita pravila, već je sve zavisilo od moralnog integriteta učesnika u viteškome megdanu. U svakom slučaju u unaprijed predviđenom dvoboju, jednakih šansi, pitanje se najčešće rješavalo smrću jednog ili drugog učesnika. Megdan ili dvoboj kod Crnogoraca u prošlosti bio je izraz opšteg shvatanja patrijarhalne sredine da je sramota nepodnošljiva, a čast uzvišena kategorija. Smatralo se da ko nije časno živio po sudu savremenika, nije imao razlog da živi. Takav je bio isključen iz moralne zajednice i na njega se nije obraćala pažnja. Nije pozivan na narodne skupove, a ukoliko je to i činjeno, riječ se njegova nije uvažavala. Stoga ne odazvati se pozivu na dvoboj i ne zaštititi makar i smrću svoju čast i ugled, u svojoj sredini imalo je za posljedicu potpunu moralnu izolaciju takve jačine da se i na potomstva prenosila. U Crnoj Gori je herojstvo vjekovima važilo kao najizrazitije određenje ličnog karaktera. Ovo dvoje bilo je povezano sintagmom „Čojstvo i junaštvo”. Moral je bio neodvojiv od hrabrosti i njihovo jedinstvo je bilo neraskidivo. No, u Crnoj Gori se govorilo o nekoj vrsti humane herojike koja je zapažena od stranaca kao i domaćih pisaca, zaključuje Tomović.
(Nastavlja se)
DRUŠTVO4 sedmice
DRUŠTVO4 sedmice
INTERVJU4 sedmice
INTERVJU4 sedmice
DRUŠTVO3 sedmice
DRUŠTVO3 sedmice
Izdvojeno2 sedmice
INTERVJU3 sedmice