Zdravstveni sistem u Crnoj Gori koji je i zvanično, prema Evropskom zdravstvenom potrošačkom indeksu (EHCI) na začelju u Evropi, posljednjih godina se suočava sa najvećim izazovom do sada – sve većim brojem odlaska ljekara iz javnog zdravstva.
Iskusni ljekari se sve više opredjeljuju za privatni sektor ili periodično odlaze na kruzere, dok mlađi sa diplomom uglavnom posao traže u inostranstvu.
Prema podacima Sindikata doktora medicine posljednjih nekoliko godina javne zdravstvene ustanove napustilo je preko 60 ljekara. Od 2012. do ove godine najviše ljekara je otišlo iz Kliničkog centra Crne Gore (KCCG), čak 40. Iz bolnice u Nikšiću otišlo je četvoro ljekara, dok je nakon slučaja infekcija beba u bjelopoljskoj Opštoj bolnici od nekadašnjih 30 specijalista ovu bolnicu napustilo 15!
Valjane statitstike nema jer je već duže od pola godine ministar zdravlja Kenan Hrapović blokirao rad Ljekarske komore.
,,Kada bi Ljekarska komora funkcionisala imali bismo uvid ne samo o broju ljekara koji napuštaju zemlju, već bi saznali i njihove motive, nivo obrazovanja, vještine koje posjeduju i još mnogo drugih značajnih informacija koje bi nam mogle pomoći u pokušaju da ih zadržimo”, kaže za Monitor predsjednik Ljekarske komore Aleksandar Mugoša. „U trenutku kada nestanu administrativne prepreke za zapošljavanje naših ljekara u razvijenim zemljama zapadne Evrope, desiće nam se da ostanemo bez velikog broja, prije svega mladih ljekara”.
Specijalista radiolog Žana Blagojević nakon 10 godina visokoškolskog obrazovanja i 13 godina rada u javnom zdravstvu odlučila je da svoju karijeru nastavi u Sloveniji. Pored problematizovanja zarada i sistema nagrađivanja, ona je kao glavne razloge odlaska navela neuređen zdravstveni sistem, ali i status ljekara i zdravstvenih radnika u Crnoj Gori: ,,Koja je to vrednija stvar koju neko obavlja od brige za zdravlje ljudi? Njihov rejting je na najnižem nivou, a da oni nijesu doveli do toga već sistem”, saopštila je Blagojević.
Hrapović je još početkom ove godine registrovao da je odlazak ljekara jedan od velikih problema njegovog resora. Ostalo je na ministrovom obećanju da se ,,radi na tome da se poboljšaju uslovi za rad doktora”. Najavio je on tada i neke modalitete kojima se sprječava odlazak – plaćanje prekovremenog rada, kao i nova uredba – davanje zaposlenom ,,nagrade” u iznosu do dvije bruto plate uz saglasnost ministra.
Mnogi smatraju da i zbog takvih uredbi i selektivnog dijeljenja partijskih nagrada i pomilovanja, ljekari sve više napuštaju javno zdravstvo. Primarni razlozi su svakako plate – osnovna plata za doktora medicine je 550 eura, za ljekara specijalistu 630. Prema istraživanju koje je sproveo Sindikat doktora medicine u odnosu na platu nezadovoljstvo je iskazalo 91 odsto anketiranih ljekara.
A posla ne fali. Zbog nedostatka kadra jedan ljekar Urgentnog centra uradi toliko intervencija koliko po evropskim standardima urade trojica njegovih kolega. Načelnik izabranih doktora za žene u Domu zdravlja Podgorica Milovan Jovanović kazao je da jedan ginekolog brine o preko 8.000 žena i da je nedostatak specijalista veliki problem.
Milena Popović-Samardžić, predsjednica Sindikata doktora medicine za Monitor kaže da je loš sociekonomski status ljekara glavni razlog napuštanja javnog zdravstva i države Crne Gore. ,,Ovo je problem koji država uporno ignoriše, osim u retoričkim govorima pojedinih zvaničnika kada to pogoduje populističkoj politici koju sprovode. Svjedoci smo značajnog povećanja zarada i do 100 odsto javnim funkcionerima i državnim službenicima pa se nalazimo u paradoksalnoj situaciji da pomoćnik zamjenika ministra, šefovi kabineta, sekretari i savjetnici imaju veću zaradu nego hirurg”.
Aleksandar Mugoša ističe da su motivi zbog kojih, prije svega iskusne kolege, napustaju javno zdravstvo mnogobrojni. Navodi:,,Dubok i snažan osjećaj poniženosti i nesigurnosti, izuzetno loš materijalni status najvećeg broja crnogorskih ljekara, javnost koja duže od deceniju crta metu na grudima i glavama ljekara, pretjerano miješanje politike u zdravstveni sistem koje je dovelo do negativne selekcije među ljekarima (što je u posljednje vrijeme doseglo gotovo nevjerovatne razmjere), izuzetno loši uslovi za rad koji tjeraju ljekare da preuzimaju pretjeranu odgovornost, dugo i iscrpljujuće radno vrijeme, sve veći broj sudskih procesa protiv ljekara koji se završavaju osuđujućim presudama i sve veća prijetnja po njihov život i život njihovih porodica”.
Mugoša napominje da značajan broj ljekara napušta zdravstvo ali ostaje u zemlji i rad nastavljaju u nekoj od privatnih zdravstvenih ustanova. Tu se otvara novi problem: ,,Činjenica da nemamo integrisan privatni sektor, što je u potpunosti neopravdano, dovela je do situacije da su neka od najvećih imena crnogorskog zdravstva postala nedostupna ‘običnom’ građaninu, jer ‘običan’ građanin nema dovoljno novca da plati njihove usluge”.
Zna se da je bolest svačija ali liječenje baš i nije. Mnogi smatraju da je napreciznija slika našeg zdravstva ta što se političari i moćnici i ne liječe u Crnoj Gori. Kad ih nešto zaboli, pomoć traže u inostranstvu ili regionu.
,,Vlada u kontinuitetu izbjegava da se pozabavi katastrofalnim stanjem u crnogorskom zdravstvu”, kaže Popović- Samardžić. „Ona ga posmatra kao finasijski balast koji služi jedino za kupovinu socijalnog mira. Rukovođenje zdravstvom zahtijeva specifična znanja i sposobnosti zbog čega se Vlada ne može osloniti isključivo na unutarpartijsku infrastrukturu. Vlada Crne Gore na zdravlje građana sve više gleda kao na tržišnu robu, eventualni profit i koncesiju za domaće ili strane investitore. Ono što se desilo brojnim fabrikama danas se dešava crnogorskom zdravstvu”.
Potvrda tome je i skandalozna predizborna objava Hrapovićevog prethodnika Budimira Šegrta, da Vlada pregovara sa zdravstvenom organizacijom iz Malte Vitals Global Healthcare (VGH) o mogućnosti da im se na 30-godišnji zakup da uprava crnogorskim zdravstvenim ustanovama. Oni bi uložili 375 miliona eura, a mi bismo postali prva država u Evropi koja je privatizovala svoj zdravstveni sistem.
Da zdravstveni sistem ne funkcioniše kako valja primijetio je čak i premijer Duško Marković.
,,Nezadovoljan sam ne samo kvalitetom nego i neracionalnim odnosom prema značajnim sredstvima koja se izdvajaju iz budžeta za zdravstvo”, saopštio je Marković. On je kazao da je ove godine zdravstvu namijenjeno 196 miliona eura, ali da će vjerovatno na kraju to izaći na više od 200 miliona. „To je ogroman novac za malu Crnu Goru i njen skromni budžet”, rekao je premijer.
Problem je očigledno i u partijskom menadžmentu, koji je bolje plaćen nego hirurzi. Naime, Makedonija koja izdvaja za zdravstvo otprilike isto koliko i Crna Gora po glavi stanovnika, nalazi se na čelu evropske liste, zajedno sa Belgijom i Švajcarskom, po pristupačnosti (vremenu čekanja na medicinski tretman). Crna Gora je na začelju te liste.
Direktorica KCCG Zorica Kovačević izjavila je da ovoj ustanovi nedostaje hiljadu ljekara i medicinskih tehničara, prema sistematizaciji radnih mjesta, koja predviđa 3.196 zaposlenih.
Njen prethodnik Ranko Lazović, u oktobru prošle godine, iznio je drugacije podatke. Na konferenciji za novinare on je rekao da je urađena nova sistematizacija po kojem KCCG optimalno treba da ima 5.420 zaposlenih, a da sada ima 2.320, te da nedostaje oko 3.000 radnika!
Lazović se pozvao na evropski standard koji podrazumijeva 3,3 ljekara na hiljadu stanovnika, a Crna Gora je na 2,30. Novi direktor pa su se i standardi promijenili.
Iz Ministarstva zdravlja nedavno su za RTCG saopštili da se ne može govoriti o masovnom odlasku ljekara. Naglasili su da je više od 400 ljekara na specijalizaciji i da se, već od sljedeće godine, počinju vraćati u sistem.
U Sindikatu smatraju da je upitno koliko će se njih vratiti u Crnu Goru. Prema njihovim podacima makar trećina mladih specijalizanata to ne planira. ,,Sve više ljekara sa ekspertskim znanjem, u najboljim godinama da doprinesu kvalitetu zdravstvene zaštite napušta javno zdravstvo i na taj problem Ministarstvo odgovora na način što sav teret nagomilanih problema, lične nekompetentnosti, svaljuje na leđa ljekara koji će se tek vratiti sa edukacije”, kaže Popović-Samardžić.
Mugoša upozorava da će ljekarima koji dođu sa specijalizacije trebati još vremena da profesionalno stasaju, steknu neophodno iskustvo i dođu u situaciju da se bave najodgovornijim poslovima i najtežim pacijentima. ,,Do tada vjerovatno će se nastaviti trend dovođenja neprovjerenih ljekara iz okruženja, koji će za svoj rad u Crnoj Gori biti mnogostruko bolje plaćeni od svojih crnogorskih kolega i, što je najgore, raditi sa mnogo manje odgovornosti”, kazao je Mugoša.
Poznato je da naši najbolji hirurzi primaju hiljadu eura, dok je beogradski hirurg koji je KCCG angažovao honorarno godišnje ovdje zarađivao 180.000 eura. Za taj apsurd našeg zdravstva, ministar Hrapović je okrivio nezainteresovane crnogorske ljekare koji nijesu željeli da uče, ljekare koji nijesu uspjeli da odgaje nasljednike ali i sistem koji to nije blagovremeno nadgledao.
,,Ilustracija jednog od razloga zašto ljekari napuštaju javno zdravstvo je i crni džip škoda, koji je parkiran ispred jedne od kuća ministra Hrapovića, a koje je putem tendera trebovalo Ministarstvo zdravlja”, kaže Mugoša. ,,Džip su platili crnogorski ljekari, zajedno sa građanima između 30 i 35 hiljada eura. Kada se registruje, plaćaćemo ministru gorivo, pranje, popravku, novu registraciju…”.
Svaka država koja nema uređen zdravstveni i obrazovni sistem rizikuje svoju budućnost. Džipovi tu ne pomažu.
Evropa, region, i mi
Ljekarske komore i istraživačke organizacije procjenjuju da Srbiju godišnje napusti 600 ljekara, Makedoniju 500, Bosnu i Hercegovinu 350, Albaniju 150, Crnu Goru 20. Prema podacima Hrvatske ljekarske komore, tu zemlju su u posljednje tri i po godine napustila 524 ljekara, dok je u istom periodu sa Kosova otišlo njih 400.
Ljekari iz zemalja regiona najčešće odlaze u Njemačku, Austriju, Švedsku, Norvešku, Veliku Britaniju ili Sloveniju, gdje im se uz višestruko veću platu, nude i bolji uslovi rada.
Razvijene zemlje tako dobijaju svojevrsne besplatne poklone u vidu školovanog medicinskog kadra.
Fenomen nedostatka ljekara posljednjih desetak godina izražen je u razvijenim zapadnoevropskim zemljama. Bez obzira na visoka primanja, sve manje mladih ljudi se odlučuje da studira medicinu. Razlog su dugotrajne i teške studije, a izuzetno kompleksan i odgovoran posao.
I u Njemačkoj je izražena migracija njihovog ljekarskog kadra u skandinavske zemlje i Veliku Britaniju, zbog kraćeg radnog vrijemena i veće plate. No, Njemačka svoje probleme, sve više, rješava kadrom sa Balkana. Mladi ljekari iz regiona hrle u Njemačku u kojoj se plate za početnike kreću od tri hiljade eura naviše, a specijalisti zarađuju pet do osam hiljada eura. Uz to jasna su pravila napredovanja i ponašanja koja važe za sve.
Iako Crna Gora ima hronični nedostatak ljekara, nadležni se sa tim problemom suočavaju na veoma čudan način. Naime, tokom prošle godine na birou je posao čekalo 100 doktora, da bi Zavod za zapošljavanje CG, u martu ove godine, promovisao Sajam legalnih radnih migracija u Njemačku. Objasnili su da Njemačkoj najviše nedostaju medicinari – doktori, medicinske sestre, tehničari, fizioterapeuti… Čisto da što prije isprate mlade i školovane iz zemlje, a i da se pomogne njemačkom zdravstvu.
Žarko Borović, hirurg: Medicinsko osoblje spašava zdravstvo
Hirurg Žarko Borović je 30 godina radio u KCCG, koji je napustio nakon što je otvorio svoju privatnu kliniku. On ističe da je zdravstvo posljednjih 20 godina preživjelo zahvaljujući isključivo ogromnom entuzijazmu i znanju ljekara i medicinskih sestara. ,,I to uprkos mnogim partijskim namještenicima, počev od ministara do upravnika seoske ambulante. Ponekad se dešavalo da se partijska pripadnost poklopi sa znanjem i stručnošću, ali rijetko, a i kada se to pogodi, ti ljudi su se opet vodili partijskim interesima a ne interesima stuke”.
Kako jedan od velikih problema Borović navodi nedostatak novca: ,,Kod nas su izdvajanja za zdravstvo među najmanjima u Evropi. Pompezno zvuči kada čujete da se izdvaja 200 miliona godišnje. A kada to podijelite po glavi stanovnika, dobijate od 250 do 300 eura. Zdravstvo je skupo, magnetna rezonanca, ljekovi, hirurški materijal košta isto i ovdje i na Zapadu. A na Zapadu je izdvajanja za zdravstvo desetostruko veće nego kod nas”.
,,Uprkos svemu tvrdim da je crnogorsko zdravstvo, i to isključivo zahvaljujući ljekarima i sestrama, i dalje jedan od najboljih segmenata crnogorske države”, ističe Barović. On kaže da je cijelo zdravstvo pod negativnom kampanjom, koja može da ima dalekosežne posljedice. ,,Trend je da se o zdravstvu senzacionalistički piše. Traže se i izmišljaju afere. Relano stanje je ipak drugačije. Sjetimo se tragedija na Bioču, kada je preko 200 ranjenih ljudi, u nekoliko sati, primljeno i bez greške liječeno. Svakog dana je neko ,,Bioče” – urade se desetine uspješnih operacija, stotine uspješnih dijagnostika. A nikada se nije pisalo o tome, samo se traži senzacija”.
,,Treba da nas brine smejna generacija u zdravstvu. Pretpostavljam da će veliki broj ljekara kada se otvore vrata EU željeti da napusti ovaj milje. U KCCG ste zatrpani pacijentima i ne možete da radite na kvalitetan način. Ne mogu ja da operišem 20 ljudi dnevno, niti da ljekar kvalitetno dijagnostifikuje 100 pacijenata. Stalno ste pod nekim pritiskom, krivicom, na stubu srama. I mladi ljekar će sebi postaviti pitanje zašto ovo radim”, naglašava Borović uz napomenu da jedan ljekar ima više provedenog vremena nad knjigom od polovine poslanika u Skupstini: ,,A oni sebi, kada god hoće, izglasaju povećanje plate, kao sramni zakon o platama funkcionera. Ponižavajuće je za svakog ljekara i to da zamjenica sekretara ministra ima dvostruko veću platu od hirurga”.
Predrag NIKOLIĆ
IN ENGLISH4 sedmice
DRUŠTVO4 sedmice
IN ENGLISH4 sedmice
INTERVJU4 sedmice
INTERVJU2 sedmice
INTERVJU3 sedmice
DRUŠTVO3 sedmice
SVIJET4 sedmice