Kada je 31. oktobra 1993. godine, na Lučindanskom narodnom zboru na Cetinju, obnovljena Crnogorska pravoslavna crkva njeni vjernici i poštovaoci nisu mogli ni pretpostaviti u kakvoj će se poziciji ona naći nakon dvije i po decenije i sa kakvim se sve problemima u međuvremenu suočavala u sopstvenoj državi.
,,Crnogorska pravoslavna crkva, po mom mišljenju, taj značajni jubilej proslavlja u ne lakšem položaju nego što je bila u vrijeme restauracije”, kaže istoričar Novak Adžić. ,,Ne samo danas, nego je dugo Crnogorska crkva marginalizovana u društvenim procesima i tokovima u Crnoj Gori. Predmet je raznih hajki i udara, pokušaja instrumentalizacije i manipulacije od strane režima, ali i raznih političkih subjekata. Problem je u Crnoj Gori što mnogi pokušavaju da od Crnogorske crkve naprave partijsku crkvu i sredstvo u službi svoje politike, grupnih i pojedinačnih interesa raznih mešetara. Tim tendencijama konstantno je izložena Crnogorska crkva, koja je u mnogo čemu diskriminisana u odnosu na uzurpatorski i monopolski položaj Srpske pravoslavne crkve u Crnoj Gori” napominje Adžić.
U Crnoj Gori ima 571 crkva i oko 60 manastira. Svi su bili pojedinačno pravno lice sa sopstvenim matičnim brojem. Vlasnici su bili sela, bratstava, plemena, a manastiri u posjedu države Crne Gore. Mitropolija Srpske pravoslavne crkve bila je vlasnik samo Cetinjskog manastira, ribolova na Karuču, nekoliko livada na Cetinju, te pašnjaka i šuma na Lovćenu.
,,Od 1996. godine do danas, Beogradska patrijaršija je nezakonito upisala na sebe oko 12 kvadratnih kilometara crkvenoga zemljišta i većinu manastira i crkava. Samo u posljednjih dvanaest godina uspjela je da nezakonito na sebe upiše i manastir Ostrog sa okolnim zemljištem i dobije dozvolu da gradi turistički kompleks na državno-crkvenome zemljištu manastira Gradište u Buljarici, površine 25 hektara. Dalje da ne ne nabrajam, jer je ovo dovoljno da se svaki Crnogorac zabrine za budućnost zemlje, u kojoj jedna okupaciona tvorevina, koja se ustremila na ustavni poredak Crne Gore, uživa i stiče beneficije kao da je ona država”, kaže Stevo Vučinić, potpredsjednik Savjeta Mitropolije Crnogorske pravoslavne crkve.
Prema njegovim riječima, državna administracija svakodnevno trguje državnom i plemenskom zemljom za račun i u korist Srpske crkve.
,,Isplaćuje njenim sveštenicima visoke svote novca za sopstvenu imovinu da bi na njoj Srpska crkva gradila opštinsku infrastrukturu, posebno na našem primorju. Takav odnos se može kvalifikovati kao krivično djelo sticanja protivpravne imovinske koristi u ime Beogradske patrijaršije, podstaknuto korupcijom”, smatra Vučinić.
On svoje navode potkrepljuje odlukom Osnovnog suda u Kotoru, koji je nedavno presudio da se Srpskoj crkvi plati 2,8 miliona eura za zemlju izuzetu 1988. godine crkvi Svete Petke, čiji je vlasnik budvanska Opština.
,,Na temelju čega je sud presudio da je Srpska crkva vlasnik paštrovske imovine i na temelju čega je prihvatio njenom pravnom zastupniku da bude stranka u postupku pred tim sudom, a u pitanju je državna imovina, nije nam jasno. A tek nam nije jasno na temelju kojeg zakona je presudio da je vlasnik budvanske imovine Srpska crkva. O ovim nezakonitim poslovima zaštinik državne imovine se ne očituje, ni pismeno ni usmeno”, kaže Vučinić ,,Uz to, Mitropolija SPC na Cetinju, u saglasju sa budvanskom administracijom, uspjela je da u novom urbanističkom planu budvanske Opštine zemljište paštrovskog manastira Gradište u Buljarici, koje je u državnom vlasništvu, prekvalifikuje kao vlasništvo Beogradske patrijaršije. Na njemu su urbanisti planirali izgradnju poslovno-stambenih objekata, turističkih vila i hotela u vlasništvu Srpske crkve. Taj manastir, kao i svi drugi, osim Cetinjskog, koji je bio državno sjedište, uvijek su bili isključivo u vlasništvu plemena na čijoj su se teritoriji nalazili”, objašnjava Vučinić.
Poslije Drugog svjetskog rata, pleme kao pravna kategorija je ukinuto, a plemenska imovina postala je vlasništvo države. To je u slučaju Gradišta pravno potvrđeno na prvom posljeratnom izlaganju katastarskih operata. Pod tim imenom, kao pravnom licu, izdato mu je rješenje kojim se potvrđuje njegovo vlasništvo od starine na ukupnoj površini od 203.097 metara kvadratnih. Dokaz: listovi nepokretnosti katastarskih opština Buljarica I i II. Dodijeljen mu je i matični broj 9200360021259, koji ga kvalifikuje kao pravno lice u državnom vlasništvu. U takvom vlasničkom statusu ostao je do danas, uključujući i sva njegova pokretna i nepokretna dobra.
Vučinić kaže da sveštenici Srpske crkve u Crnoj Gori u sprezi sa „korumpiranom opštinskom i državnom administracijom otimaju državnu i plemensku imovinu i prodaju je za račun Srbije i Republike Srpske, i u vrećama novac iznose van zemlje”. A, na primjer, samo crkvena imovina u Paštrovićima, kojom oni trguju, po sadašnjim cijenama zemljišta na Crnogorskom primorju, vrijedna je oko milijardu eura.
Poseban problem Crnogorske crkve je finanisiranje od strane države. Ona godišnje dobija 54.000 eura, kojima se servisira cijela Crkva.
,,Druge crkve, uključujući Srpsku i vjerske zajednice, iz toga istoga budžeta, dobiju hiljadu dvije manje. Ali zato dobijaju enormna sredstva od vani, i matičnih država. Recimo, samo Budimljansko-nikšićka eparhija Beogradske patrijaršije prije dvije godine dobila je od države Srbije milion eura. O basnoslovnim prihodima koje Beogradska patrijaršija stiče iz manastira Ostroga i nezakonite prodaje državno-crkvenog zemljišta na primorju da ne govorim. Na temelju tih činjenica, upoređujući Crnogorsku crkvu sa Beogradskom patrijaršijom u političkom, duhovnom i finansijskom smislu, lako je utvrditi i zaključiti koliko je bijedan položaj Crnogorske crkve u sopstvenoj državi”, ističe Vučinić.
Novak Adžić konstatuje da su se diobe u crnogorskom društvu odrazile i na Crnogorsku crkvu u tom smislu da ona danas ima u realnosti manje podrške nego što je imala od svog obnavljanja 1993. i u potonjoj deceniji XX vijeka.
“Crnogorska crkva je ugrožena na razne načine i treba sve preduzeti da popravi svoj položaj i pojača svoju misiju u crnogorskom društvu i religijskom životu Crne Gore, jer je ona važan činilac crnogorskog nacionalnog identiteta, slobode i nezavisnosti Crne Gore. Nadam se srećnijim i boljim, progresivnijim danima za Crnogorsku pravoslavnu crkvu želim da ona odoli svim izazovima i iskušenjima. Čestitam joj značajan jubilej na dobro Crne Gore i Crnogoraca i međunacionalne i međuvjerske harmonije u našoj državi”, kaže Adžić.
Za Amanet 7000 potpisa
Polovinom marta u Podgorici je Koordinacioni tim za praćenje sprovođenja peticije za poništenje svih nezakonitih upisa Srpske pravoslavne crkve nad crnogorskim manastirima i crkvama i njihovo vraćanje u vlasništvo državi Crnoj Gori organizovao skup potpisnika podrške peticiji. Skupu, pod simboličnim nazivom Amanet, prisustvovalo je više stotina ljudi.
Glavni cilj potpisivanja peticije, kako je tada objasnila rediteljka i predsjednica Savjeta građanske peticije Amanet Ana Vukotić, nije da se crkve daju Crnogorskoj pravoslavnoj crkvi na upravljanje, nego da se vrate stvarnom vlasniku – državi Crnoj Gori, koja je bila vlasnik svih manastira i crkava prije 1918. godine kada je neustavno ukinuta i crnogorska država i crkva.
O tome šta se do danas postiglo peticijom Ana Vukotić kaže:
– Građanska peticija Amanet sakupila je više od 7000 potpisa koji su deponovani u Centralnoj banci Crne Gore. Nakon sakupljenih potpisa, obavljen je niz razgovora. Uputili smo pismo predsjedniku Skupštine Crne Gore, ministru pravde, ministru za ljudska i manjinska prava, svim poslaničkim klubovima i predsjedniku države, u kojem tražimo saradnju kako bismo zajedničkim snagama u skupštinsku proceduru stavili Nacrt zakona o slobodi vjeroispovijesti, čiji se član 52 direktno odnosi na zahtjeve peticije Amanet. Do danas nijesmo dobili niti jedan zvaničan odgovor, ali, kako smo svjedoci posljednjih mjeseci, Amanet je u velikoj mjeri doprinio aktuelizovanju ove važne teme za crnogorsko društvo.
Ministar za ljudska i manjinska prava obavijestio je javnost da se posvećeno radi na izradi zakona i da će on biti donesen, ako ne do kraja ove godine, onda početkom sljedeće.
Sama predaja potpisa je formalna stvar, jer Amanet već u velikoj mjeri ispunjava svoju misiju. Sa velikom odgovornošću prema potpisnicima peticije očekujemo da Zakon o slobodi vjeroispovijesti na najbolji način uredi odnose države i vjerskih zajednica u skladu sa evropskim standardima.
Veseljko KOPRIVICA
INTERVJU3 sedmice
DANAS, SJUTRA1 sedmica
DRUŠTVO3 sedmice
DRUŠTVO3 sedmice
FOKUS3 sedmice
HORIZONTI3 sedmice
Izdvojeno3 sedmice