Poljaci su 11. novembra proslavili Dan nezavisnosti koji označava ponovno rađanje Poljske kao nacije 1918, jer je 123 godine bila zbrisana s karte. Poljskoj je vraćen suverenitet na kraju Prvog svjetskog rata, pošto je od kraja ’18. ta prostrana i za evropske prilike mnogoljudna zemlja bila podijeljena i pod kontrolom Rusije, Pruske i Austrougarske.
Predsjednik Republike Andžej Duda predvodio je državne ceremonije, kojima su prisustvovali i predsjednik Evropskog savjeta i bivši premijer Poljske Donald Tusk. Među mnogobrojnim patriotskim događajima najveći je, međutim, postao tradicionalni Marš nezavisnosti krajnjih desničara.
Marš je organizovao poljski ekstremistički Nacionalno-radikalni tabor (ONR) a održan je pod sloganom „Hoćemo Boga”. To su riječi iz stare poljske vjerske pjesme koju je i američki predsjednik Donald Tramp citirao prilikom posjete Varšavi ranije ove godine. Desetine hiljada nacionalista i desničarskih ekstremista nosili su transparente na kojima je, između ostalog, pisalo: „Evropa će biti bijela ili bez ljudi”, „Smrt neprijateljima otadžbine”, „Poljska bijela i katolička”… Mnogi demonstranti su uzvikivali rasističke parole a čule su se i parole protiv ljevice, protiv LGBT-zajednice, kao i radikalne antiukrajinske parole. Marš je obezbjeđivalo više od 6.000 policajaca koji su imali i pojačanje kolega iz drugih regiona.
Marš je postao jedna od najvećih sličnih demonstracija na kontinentu, a u njemu su učestvovali i gosti iz Slovačke i Italije koji su pozvali Evropljane da se udruže, kako su rekli, protiv neomarksista iz Evropske unije i islamista, navodeći da „Evropa mora biti hrišćanska i bijela ili će propasti”.
Organizovan je i kontramarš odnosno antifašistički marš, u kojem je nastupalo više hiljada građana Varšave. Na njihovim transparentima je, uz ostalo, pisalo „Poljska bijela – samo zimi”. Oni su nosili zastave Evropske unije i kretali se trasom koja se nije poklapala sa Maršem nezavisnosti. To nije ni smjelo da se desi: konzervativna vlada stranke Pravo i Pravda (PiS) je Maršu nezavisnosti odobrila privilegovani status tzv. Ciklične manifestacije, za naredne četiri godine. To znači da će u tom periodu biti zabranjene sve kontramanifestacije na razdaljini od 100 metara.
Poljsku je, generalno, zatekla ova proslava Dana nezavisnosti, jer niko nije očekivao da će se okupiti toliki broj radikalnih nacionalista. Ugledna aktivistica za ljudska prava Marta Lempart u intervjuu za Radio Slobodna Europa (RSE) je ocijenila da u zemlji ,,imamo neonacizam i neofašizam koji se uvijek vukao nekako po strani, ali sada imamo vladu sastavljenu od populista i desničara koja to podržava, dopušta i potiče.”
Predsjedniku Dudi trebala su dva dana da osudi rasističke, nacionalističke i antiislamske transparente koje su nosili radikalni poljski nacionalisti. Ministar unutrašnjih poslova Marijus Blaščak međutim rekao je da je Dan nezavisnosti protekao u „vrlo dobroj atmosferi” i dodao: „Mogli smo da na ulicama Vašrave vidimo bijelo-crvene zastave i to je bio lijep prizor”. Na pitanje novinara o parolama o „bijeloj Evropi” ili „čistoj krvi”, on je odgovorio da „takve stvari” nije lično vidio.
,,Ministar unutarnjih poslova je izjavio da je ponosan na baklje, skandiranja, postere koji su se mogli vidjeti. Znači, vlada to potiče, a vlasti od toga okreću glavu što je vrlo, vrlo zabrinjavajuće,” ocijenila je Lempart.
,,Sada više nemamo kome da se obratimo radi onoga što se događa u zemlji. Nijedna žalba lokalnim vlastima da ne dopuste marš nije razmatrana, iako su neonacistički i neofašistički skupovi zabranjeni po poljskom Ustavu i zakonima,” nastavila je Lampart. Po njoj, ,,radi se o desničarskoj i populističkoj vladi, ali i na lokalnim razinama gdje na vlasti nisu desničari i populisti, vlast se plaši da reaguje i zabranjuje neonacističke skupove”. Lempart smara da poljski neonacisti žele da od Poljske naprave središte evropskog neonacizma i neofašizma. ,,Zato su im na skup došli istomišljenici iz cijele Europe, a oni su bili ponosni zbog toga”.
Aktivistkinja za ljudska prava smatra i da ,,katolička crkva podržava i odobrava neonacistički i neofašistički pokret u Poljskoj. Po njoj, katolička crkva dopušta, pa i potiče, jednako kao i vlada, neofašizam, a jedan od najčuvenijih Poljaka savremenog doba Ivan Pavle II svojedobno je rekao da je rasizam zlo i grijeh.
Lempart smatra da vlada, lokalne vlasti, policija i Katolička crkva ne čine ništa za zaustavljanje neonacizma. ,,Nema onih koji bi vidjeli opasnost od ovog vala neonacizma i neofašizma,” To pokušavaju samo organizacije za prava čovjeka.
Na pitanje zar Evropska unija prema službenoj Varšavi nije sasvim određena, Lempart odgovara da Brisel poziva na dijalog, ali poljska vlada na njega ne odgovara. Ona izražava ,,veliko razočaranje” ponašanjem EU koja „kupuje laži” i pristaje na ono što radi poljska vlada. „Uvjereni smo da to nije vlada koja treba da uživa povjerenje Unije. Evropske institucije ne bi trebale da tu vladu tretiraju kao ravnopravnog partnera. Imamo osjećaj da smo prepušteni sami sebi, da nas evropske institucije više ne podržavaju”, kazala je Marta Lempart.
Drugi kritičari, pak, smatraju da Evropa primjenjuje dvostruke standarde, ne samo u slučaju Poljske, već i u odnosu prema baltičkim državama. U Letoniji se svake godine održava ‘Marš SS’, a Letonija je punopravna članica EU i njeni poslanici sjede u Briselu. Pa ipak, na to niko iz EU ne obraća pažnju, kao ni na činjenicu da u baltičkim državama, posebno u Letoniji i Litvaniji, znatan dio stanovništva, pripadnici ruske nacionalne manjine bivaju diskriminisani u mnogim životnim sferama.
U jednoj od prvih međunarodnih reakcija na ove događaje, Izrael je osudio Marš nezavinosti kao „opasan pohod rasističkih i ekstremističkih elemenata”, izrazivši nadu da će vlasti kazniti organizatore: „Istorija nas uči da na takve pojave rasne mržnje treba reagovati odmah i odlučno”, izjavio je portparol izraelskog Ministarstva spoljnih poslova Emanuel Nahšon.
Poruke s marša su odražavale elemente sadašnje svakodnevnice Poljske. U toj zemlji stranci su skoro svakodnevno objekti napada, što pokazuju i policijske, ali i statistike organizacija za zaštitu ljudskih prava. Opozicija za to krivi desno-populističku vladu koja po tom pitanju ne radi ništa.
Strancima se u Poljskoj ranije rijetko dešavalo da budu napadnuti ili prebijeni, ali sada je alarmantno povećan broj napada na njih. Bilježe se čak i prijetnje smrću motivisane neprijateljstvom prema strancima, kao u slučaju jednog imama u poljskom gradu Poznanju.
Jusef Hadid od 1996. ima poljsko državljanstvo i predsjedavajući je Savjeta muslimanske lige u Poljskoj. No, to ga nije sačuvalo od prijetećih mejlova i telefonskih prijetnji. „Oni hoće da me se oslobode i zato mi danonoćno prijete”, žalio se Hadid novinaru njemačkog državnog medija Dojče vele (DW). Hadid, čak razmišlja o preseljenju u drugu zemlju, ukoliko pritisak ne popusti.
Pod pritisak je dospio i ombudsman Adam Bodnar. Neofašistički ONR je protiv njega podigao tužbu za klevetu. Vladajućoj PiS je bivši advokat specijalizovan za ljudska prava odavno trn u oku. Bodnar je jedan od posljednjih predstavnika organa demokratske kontrole prethodne desno-liberalne vlade, koji su još u službi.
Bodnar od 2016. upozorava na sve veću mržnju prema islamu u Poljskoj i traži od vlade da djeluje. Ministar unutrašnjih poslova Blaščak je napad na kioske s kebabom u poljskom gradu Elku opravdao „strahom od islama prouzrokovanim terorističkim napadima u Evropi”.
Neraspoloženje prema strancima sve je veće. Neki od napada usmjereni su i prema Poljacima za koje se, zbog njihovog izgleda, mislilo da su Arapi, izvještavaju iz organizacije Monitoring protiv rasističkih i ksenofobnih pojava. „Bilježimo izuzetno veliko povećanje napada, ne samo kada se radi o broju, već i intenzitetu”, kazao je Konrad Dulkovski iz Monitoringa. On vidi jasnu vezu između napada i činjenice da je PiS od prije dvije godine na vlasti. Monitoring svakodnevno dobija od 30 do 100 prijava.
I policijske statistike uznemiravaju: broj napada motivisanih mržnjom prema strancima od 2010. se ušestostručio. Tokom 2016. zvanično je zabilježeno 700 takvih napada. U Monitoringu kažu i da mnogi prestupnici uopšte nisu krivično gonjeni. „Državni organi pokušavaju sve da zataškaju. Oni pokušavaju da sakriju da je mržnja prema strancima, koja je PiS-u i pomogla da dođe na vlast, izmakla kontroli”, kaže Dulkovski.
Političari iz PiS su u predizbornoj kampanji 2015. napadali migrante sa Bliskog istoka i Afrike. Na vrhuncu izbjegličke krize, partija kojoj je na čelu Jaroslav Kačinski usprotivila se da primi 7.000 izbjeglica iz kampova u Grčkoj i Italiji, iako je tadašnja desno-liberalna vlada dala svoj pristanak EU.
Šef partije Kačinski čak je raspirivao strah da bi izbjeglice mogle da donesu i bolesti, kao što je kolera. On je upozoravao i na napade na žene.
Kandidati PiS-a su tokom izborne kampanje izjavljivali da je islam „najveća opasnost”, dovodeći u najdirektniju vezu talas izbjeglica i terorističke napade u Parizu i Briselu. To je izazvalo nesigurnost u društvu. To što je upravo Njemačka pokušala da privoli druge članice EU da prihvate izbjeglice, veoma je razljutilo Poljake koji su smatrali da su im prava uskraćena. Varšava zvanični Berlin do dan-danas optužuje da je uveo Evropu u izbjegličku krizu. Zato se stranka PiS od dolaska na vlast i preuzimanja vlade 2015. godine bori protiv „političke korektnosti” i „ljevičarskog EU-establišmenta”.
Mediji
U državnim medijima mogle su se čuti samo laži o Maršu. Po njima, bio je to „dan sreće i okupljanja obitelji”. Nije bilo informacija kakvi su se natpisi pojavljivali na manifestaciji, poput ,,molimo za islamski holokaust”. Nisu se mogla čuti užasna, skandiranja. ,,Bila je to totalna državna medijska propaganda. No, drugi mediji, posebno oni nezavisni o svemu su izvještavali vrlo opširno i objektivno.
,,Važno je da ljudi vide što se događa, da je to loše, jer se nešto takvo i ranije događalo u Poljskoj. No, to se sada širi poput bolesti i mnogo je veće nego što je nekada bilo. Zato je važno što nezavisni mediji nisu okrenuli od toga glavu, već objaktivno govore što se događa,” primijetila je Marta Lempart.
Milan BOŠKOVIĆ
HORIZONTI2 sedmice
DRUŠTVO4 sedmice
DRUŠTVO3 sedmice
Izdvojeno4 sedmice
SVIJET4 sedmice
DRUŠTVO4 sedmice
DRUŠTVO3 sedmice
DANAS, SJUTRA3 sedmice