Na podgoričkim pijacama već decenijama mogu se kupiti poljoprivredni proizvodi koji dolaze sa zemljišta koje je zatrovano arsenom, aluminijumom, kancerogenim PAH česticama, a koji se navodnjavaju vodom koja je toliko zatrovana da je ne smije koristiti ni stoka.
Riječ je o zemljištu u blizini bazena crvenog mulja Kombinata aluminijuma. Naime, država je 2002. utvrdila zagađenost zemljišta na lokalitetu Velji brijeg i na njemu zabranila bavljenje poljoprivrednom proizvodnjom. Ubzo je i izvršila eksproprijaciju zemljišta od vlasnika. Iako je eksproprijacijom obuhvaćeno preko 20 vlasnika parcela, Radoslav Terzić iz Srpske nije se našao na spisku. Njegovo imanje nalazi se na istom lokalitetu, graniči sa ostalima i na 50 metara je od bazena crvenog mulja. Ostalim vlasnicima zemljišta kvadrat zemlje, eksproprijacijom, je plaćan od 11 i po do 30 eura, Terziću ni cent.
Terzić, uzalud, godinama pokušava da sazna zašto je to tako. Pisao je skoro svim državnim, opštinskim i institucijama zaduženim za zaštitu životne sredine. Upozoravajući ih da je kao ,,porodični čovjek očajan jer na svom poljoprivrednom dobru ne može da se bavi poljoprivredom, vočarstvom, a zahvaljujući ispaši stoke ispod crne ekološke tačke ostao je i bez mini farme”.
Neodgovornost nadležnih je tolika da Terzić, za Monitor, kaže da kada je još mogao da se bavi proizvodnjom uporno tražio da ispitaju raštan koji je proizvodio za tržište: ,,Zvao sam godinama da mi provjere raštan koji sam prodavao u Podgorici. Ispitivanje je bilo neophodno jer kada raštan stavim u kantu vode sva pocrveni, od nanosa sa bazena crvenog mulja”.
Kada je Centar za ekotoksikološka ispitivanja utvrdio i da je voda na četiri bunara koja posjeduje na svom imanju zatrovana, Terzić prestaje sa poljoprivredom iako je ranije dobijao i subvencije od Ministarstva poljoprivrede jer je godišnje proizvodio do 20 tona krompira. ,,Posjedujem preko 46.000 kvadrata plodne zemlje ali zbog zagađenja ne mogu da ih koristim. Prinuđen sam da živim od plate i da od zemlje nemam koristi”.
Prema Monitorovim informacijama na zemljištu koje je označeno kao zagađeno na nekim parcelama nije prekinuta poljoprivredna proizvodnja, kao ni držanje stoke. A da je zagađenje dosta većeg obima nego što je država odredila eksproprijacijom potvrđeno je i u jednom od rijetkih odgovora koje je Terzić dobio krajem 2011. od tadašnjeg ministra održivog razvoja i turizma Predraga Sekulića: ,,Vlada CG je svjesna činjenice da je tokom protekle četiri decenije rada KAP-a došlo do zagađenja životne sredine, posebno u selu Srpska, u kojem živite i bavite se djelatnošću kojom stičete sredstva za egzistenciju. Naime, zemljište na teritoriji KAP-a je na pojedinim djelovima izuzetno zagađeno i predstavlja značajan izvor zagađenja podzemnih voda”.
Terzić kaže da je sa ministrom Milutinom Simovićem bio postigao usmeni dogovor da mu Ministarstvo sanira trošake koje trpi zbog nemogućnosti bavljenja poljoprivredom, oko 20.000 eura godišnje, te da će njegovo ministarstvo dati 30 odsto odštete, a Opština Podgorica treba 30 odsto i Golubovci 30 odsto. Od dogovora nije bilo ništa.
Bivši ministar Petar Ivanović, kaže Terzić, mu je odgovorio da je nauka dokazala da se zagađivači iz KAP-a ne mogu ugraditi u biljke, te da samim tim oni nisu štetni ni za ljude. Ovu tvrdnji opovrgavaju brojna naučna istraživanja koja su sprovedena poteklu deceniju.
Prepiska je okončana time što je ministar Sekulić, sve citirajući Ustavnu odredbu da svako ima pravo na zdravu životnu sredinu, pozvao na strpljenje i kazao da je Vlada u saradnji sa Svjetskom bankom započela projekat sanacije crnih ekoloških tačaka u Crnoj Gori, od kojih je gorući KAP, sa bazenima A i B crvenog mulja i deponijom industrijskog otpada.
Terzića je strpljenje izdalo pa je, u ime svog oca Đorđija, zastupa ih advokat Miloš Damjanović, tužio KAP i državu. Sutkinja Privrednog suda Nataša Bošković u maju ove godine donosi presudu po kojoj su država i KAP dužni da solidarno Terziću isplate 700.000 eura.
U presudi je navedeno da je na dvije lokacije neposredno uz KAP, odloženo sedam i po tona crvenog mulja. Jedan bazen ima nepropusno dno, dok je drugi bez ikakvog zaštitnog dna, te se zemljište i podzemne vode stalno zagađuju preko propisanih granica sa alkalnim vodama koje sadrže povišene vrijednosti teških metala i kancerogenih čestica.
Vještaci su utvrdili da su bazeni crvenog mulja direktni krivci povećane koncentracije nikla, hroma, arsena i aluminijuma čija je koncentracija 100 odsto veća od dozvoljene. Ukupan sadržaj policikličnih aromatičnih ugljovodonika (PAH) u svim ispitivanim uzorcima je od pet do 10 puta veća od maksimalno dozvoljene koncentracije u zemljištu. PAH inače podliježu transportu na velike udaljenosti i smatraju se genotoksičkim kancerogenom. PAH iz zemljišta se prenosi na čovjeka preko kože ili inhalacijom.
Nedvosmislen, i kako se ističe matematički precizan, zaključak vještaka je da su zatrovani i zemlja i vode, što se slaže sa nalazom CETI, koji je potpisala direktorica Ana Mišurović, iz 2004. da život u naseljima u okolini KAP-a nema nikakvu perspektivu.
Sud je nedvosmisleno utvrdio da ,,Država Crna Gora nije preduzela mjere na koje je obavezuju Ustav i Zakon o životnoj sredini u pogledu zaštite životne sredine”, te je i odgovorna da tužiocu nadoknadi nastalu štetu.
Zaštitnik imovinsko pravnih interesa se tokom suđenja branio ,,činjenicama” da je država donosila: mjere i planove, formirala komisije, rješenja o sprovođenju mjera, započinjala projekte… Radila je sve, samo nije rješavala problem zagađenja Zetske ravnice i trovanja Podgorice.
Zanimljiv je i argument zaštitnika države da Glinica ne radi od 2009. Ali zato bazeni crvenog mulja, posebno onaj bez dna, nesmetano sve ove godine truju zemljište i podzemne vode Zete.
U žalbi na odluku Privrednog suda, država i KAP, ne spore trovanje, već se pozivaju na zastaru potraživanja tužioca.
Ova presuda čeka odluku Apelacionog suda. Državu bi skupo koštalo kada bi potvrdila ovakvu presudu jer bi pokrenula lavinu tužbi zbog ugrožavanja životne sredine. I to ne samo u Zeti.
U sličnim slučajevima presude su oborene zbog navodne zastarjelosti. Privredni sud, sutkinja Milica Popović, donio je krajem 2015. presudu po kojoj je na ime umanjenja tržišne vrijednosti nekretnina KAP dužan da isplati Svetozaru, Radenku, Vidosavi, Ljeposavi, Sretenu i Biljani Terzić ukupno 660.000 eura.
Ni ovim licima država nije eksproprisala parcele koje se nalaze u neposrednoj blizini bazena crvenog mulja. Sud je i u ovom slučaju utvrdio da je veliko zagađenje zemljišta direktna posljedica uticaja KAP-a, te da je zbog toga tržišna vrijednost njihove zemlje umanjena za 20,6 eura po kvadratu.
Sud je u ovom slučaju oslobodio državu odgovornosti, i to obrazložio time što su institucije imenovale komisije, koje su obišle teren i donijele rješenje o sprovođenju mjera.
Apelacioni sud je, sredinom prošle godine, ukinuo ovu presudu pozivajući se na zastaru. U odluci je ipak primijećeno da se u presudi Privrednog suda sutkinje Popović ne navodi koje je konkretno mjere država preuzela u cilju zaštite životne sredine i da li su one odgovarajuće. Nakon ponovnih žalbi, čeka se nova odluka Apelacionog suda.
Da li zbog propusta ili rizika od milionskih tužbi, nadležni puštaju da i dalje traje tiho trovanje stanovništva.
U presudi sutkinje Nataše Bošković se navodi:,, Takođe valja napomenuti da je opšte poznata činjenica da na podgoričkim pijacama mještani iz područja na kome se nalaze nepokretnosti tužioca i drugih područja Zetske ravnice, nesmetano prodaju svoje proizvode, a da pri tom nije poznat niti jedan slučaj da se nakon izvršenog uzrokovanja proizvoda od strane nadležnih državnih organa, izrekla mjera zabrane stavljanja u promet tih proizvoda”.
Država, za sada, dejstvuje preko komisija.
Predrag NIKOLIĆ
HORIZONTI1 sedmica
DRUŠTVO3 sedmice
DRUŠTVO3 sedmice
Izdvojeno3 sedmice
SVIJET3 sedmice
DRUŠTVO3 sedmice
DRUŠTVO3 sedmice
DANAS, SJUTRA3 sedmice