Opsada Sarajeva  trajala 1.425 dana, što je čini najdužom opsadom u modernoj istoriji. Na početku opsade novinari su pokušavali da iskoriste preostale gradske telefonske linije da pozovu svoje urednike u Londonu, Parizu  ili Njujorku; do kraja opsade, rutinski su koristili prenosne satelitske telefone. Razvoj infrastrukture za izvještavanje koja je omogućila da se dnevni događaji prenesu širom svijeta ostaje jedan od skrivenih, ali važnih aspekata opsade

Ako je Vijetnam bio “prvi televizijski rat”, a Zaljevski rat 1991. prvi rat koji je išao “uživo sa ratišta”, rat u Bosni i Hercegovini, a posebno opsada Sarajeva, bio je prvi digitalni rat. Opsada je postala svjetska vijest i odigravala se u vrijeme kada se novinarska praksa brzo mijenjala. U periodu između 1992. i 1996. godine, digitalna tehnologija – poput satelitskih telefona, mobilnih telefona i prenosnih predajnika podataka – počela je mijenjati način rada. Upotreba blindiranih automobila, pancira i šljemova, kao i 24-satni ciklus vijesti postali su široko rasprostranjeni. Na početku opsade, novinari su pokušavali da iskoriste preostale gradske telefonske linije da pozovu svoje urednike u Londonu, Parizu ili Njujorku; do kraja opsade, rutinski su koristili prenosne satelitske telefone. Upotreba novih oblika digitalne tehnologije i blindiranih vozila nagovijestila je pravac kojim će se kretati praksa stranog dopisnika. Samo deceniju kasnije, u Avganistanu i u Iraku, novinske agencije bi unajmile privatne zaštitarske firme, bile bi transportovane teškim blinidranim vozilima i bile bi u mogućnosti emitovati javljanje uživo, s terena, koristeći pritom prenosnu satelitsku tehnologiju- praksa koja je evoluirala iz sarajevskog iskustva. Bila je to, ukratko, ključna tačka u istoriji novinarstva.

Ovog mjeseca navršavaju se trideset dvije godine od početka opsade Sarajeva, tokom koje je grad bio vojno opkoljen i podvrgnut snajperskom i minobacačkom djelovanju i granatiranju, prvo od strane Jugoslovenske narodne armije (JNA), a potom i Vojske Republike Srpske (VRS). Opsada, koja je formalno ukinuta tek 29. februara 1996., trajala je 1.425 dana, što je čini najdužom opsadom u modernoj istoriji. Više od 11.000 ljudi je ubijeno, a mnoge najvažnije kulturne institucije grada, istorijski spomenici, sportski objekti i šira društvena i ekonomska infrastruktura su uništeni ili ozbiljno oštećeni. Građani, koji su trpjeli nemaštinu uzrokovanu nedostatkom plina, struje ili vode i ograničene zalihe hrane, svakodnevno su bili izloženi neselektivnom granatiranju i snajperskom djelovanju.

Opsada Sarajeva prikazana je u međunarodnim medijima u binarnim terminima-kao borba između Davida i Golijata – lako naoružanih i borbenih branilaca grada okruženih snažnom VRS-a, ali koju su držali podalje. I to u gradu koji je posljednji put svjedočio dolasku velikog broja stranih novinara kada je samo osam godina ranije bio domaćin Zimskih olimpijskih igara 1984.  Iako su je međunarodni mediji često pojednostavljivali, priča o olimpijskom gradu koji je bio pod opsadom dok su Olimpijske igre u Barseloni 1992. godine počinjale bila je uvjerljiva. Za strane dopisnike koji su izvještavali iz Sarajeva tokom opsade, to je postala najvažnija priča u karijeri. Dok su brojni iskusni novinari – poput BBC-jevog Martina Bella i dobitnika Pulitzerove nagrade Johna F. Burnsa iz New York Timesa – dali značajan doprinos, mlađa generacija dopisnika i fotoreportera, od kojih su neki radili kao free-lanceri, napravila je svoje ime dokumentovanjem opsade Sarajeva.

Razvoj infrastrukture za izvještavanje koja je omogućila da se dnevni događaji prenesu širom svijeta ostaje jedan od skrivenih, ali važnih aspekata opsade. U prvim sedmicama opsade u gradu je bio mali broj stranih novinara koji su bili smješteni ili u malim hotelima ili privatnim stanovima u centru Sarajeva ili u hotelu Bosna na Ilidži, gdje je Evropska radiodifuzna unija (EBU) uspostavila svoju prvu tačku satelitskog napajanja. Teške borbe na Ilidži u maju 1992. primorale su veliki dio međunarodnog novinarskog korpusa da se evakuiše. Vrlo malo stranih novinara ostalo je u gradu tokom sljedećeg mjeseca, uz neke izuzetke. Ekipa Sky Newsa, koja je u Sarajevo došla sa Pala preko Lukavice, postavila je privremenu bazu na gornjim spratovima Vojne bolnice (sada Opća bolnica) odakle su snimili neke od najjačih granatiranja grada.

Bilo je vrlo malo infrastrukture za izvještavanje na koju su se novinari mogli osloniti. Ipak  oprema je počela pristizati i konsolidovala se  u ljeto 1992. Do jula 1992. zgrade kao što su Holiday Inn (sada Hotel Holiday), zgrada TV – gdje je Evropska radiodifuzna unija (EBU) uspostavila satelitski feed point – zgrada PTT-a  u kojoj su se održavali brifinzi UN-a, kao i  aerodrom sa kojeg su novinari mogli ući i izaći iz Sarajeva, postali su dio vitalne infrastrukture koju su novinari koristili za slanje dnevnih izvještaja iz opkoljenog grada.

Ulazak i izlazak iz Sarajeva za novinare nije bio nemoguć, ali je bio opasan. U prvim mjesecima opsade, oni koji su to pokušavali da urade vozili su se iz Beograda (gdje su mnogi bili stacionirani) do Pala, a zatim do Lukavice, gdje su onda morali da pređu otkrivenu aerodromsku pistu, koju je kontrolisala VRS. Alternativno, u grad su mogli ući iz pravca Kiseljak-Ilidža, a kasnije i preko planine Igman. Bez obzira na rutu, bilo je značajnih opasnosti i brojnih kontrolnih punktova na putu. Međutim, nakon što su zaštitne snage UN-a (UNPROFOR) preuzele kontrolu nad aerodromom, novinari su mogli lakše doći u grad. Ako su imali press karticu UN-a, mogli su letjeti direktno u Sarajevo letom UN-a – koji je nazvan “Maybe Airlines” – iz Zagreba i Splita u Hrvatskoj ili Ancone u Italiji. Dolazak avionom u grad, obično u Herkulesu C-130, uključivao je The Sanh pristup, tehniku koju su razvile američke vazduhoplovne snage tokom Vijetnamskog rata, u kojoj bi avion zaronio u oštro spuštanje i izravnao se neposredno prije slijetanja.

Po dolasku na aerodrom, novinari su morali da putuju podmuklim aerodromskim putem da bi stigli na poznatu Aleju snajpera koja je bila glavna cestovna arterija u Sarajevu. Brojni novinari su ili ubijeni ili teško povrijeđeni na ovom putu, uključujući Davida Kaplana, višeg producenta vijesti ABC-a, koji je smrtno stradao od snajperskog metka 13. augusta 1992., nekoliko minuta nakon dolaska u Sarajevo i kamermanku CNN-a, Margaret Moth, koja je teško ranjena u Aleji snajpera 23. jula 1992. Oboje su putovali u “običnim” vozilima koja su pružala malu ili nikakvu zaštitu. Do kasnog ljeta 1992. godine, dakle, veći broj novinskih agencija nabavljao je blinidrana vozila, koja su se sve više smatrala neophodnim. Novinari su nastojali smanjiti opasnosti tako što su stvorili Sarajevo Agency Pool, koja je omogućila razmjenu snimaka kako bi, posebno TV ekipe, mogle ograničiti svoju izloženost riziku.

Većina novinara bila je smještena u Holiday Inn-u, koji je postao dom mnogih stranih dopisnika i TV ekipa (uz nekoliko značajnih izuzetaka – Associated Press je, na primjer, imao sjedište u hotelu Belvedere na Višnjiku) i ključni čvor za umrežavanje. Hotel, koji je – od oktobra 1991. do aprila 1992. – bio baza Radovana Karadžića i rukovodstva Srpske demokratske stranke (SDS), zatvoren je nakon 6. aprila 1992. godine, kada su snajperisti SDS-a ispalili hice u masu ljudi. Mirni demonstranti okupili su se ispred bosanskog parlamenta prije nego što su bosanski specijalci upali u hotel. Unutrašnjost zgrade je bila teško oštećena nakon dešavanja tog dana, ali do kraja maja 1992. ono što je ostalo od osoblja hotela vratilo se na posao kako bi se pripremilo za njegovo ponovno otvaranje krajem juna.

Holiday Inn je bio opasno izložen minobacačkoj i snajperskoj vatri. Bio je  direktno okrenut prema liniji fronta. Mnogi djelovi zgrade bili su izloženi snajperskoj vatri, prozori u predvorju nisu bili ništa drugo do viseći komadići stakla ili otvoreni prostori prekriveni ceradom, a bukvalno svaki prozor na zgradi bio je oštećen pucnjavom. Ipak, do jula 1992., Holiday Inn se pojavio kao ključno komunikacijsko središte za strane novinare i lokalno osoblje (prevodioce, fiksere, vozače) koje je radilo s njima i na koje su se u velikoj mjeri oslanjali. Iako život tamo nije bio ugodan, gosti nisu trpjeli svakodnevne oskudice sa kojima su se susretali građani Sarajeva. Hotel je imao podzemni parking gdje su vozila bezbjedno čuvana, a obezbjeđivao je hranu, relativno stabilno snabdijevanje vodom i, ako bi se moglo nabaviti dovoljno goriva, agregate koji bi obezbijedili skoro konstantan izvor električne energije.

Zgrada sarajevske TV je također bila vitalni dio infrastrukture koju su koristili strani mediji.  Velika siva betonska konstrukcija bila je među najmanje ugodnim, kada je riječ o estetici, ali  jedna od najčvršće izgrađenih zgrada u gradu. Tokom aprila i maja 1992. godine, zgrada TV-a je bila dom prvenstveno RTV BiH. Ali nakon što je EBU evakuirao svoju bazu iz hotela na Ilidži u maju 1992. godine, mali EBU-ov “tim za specijalne operacije” vratio se u Sarajevo u junu i uspostavio novi satelitski punkt u zgradi TV-a. On je postao važan dio novinarske infrastrukture, gdje bi TV ekipe, radijski novinari i novinari štampanih medija slali svoje snimke putem satelita ili diktirali izvještaje pomoću satelitskih telefona. To je značilo da i snimci koje su napravile lokalne TV ekipe, pa čak i kamermani-amateri koji snimaju kamkorderima, mogu biti emitirane putem EBU satelitskog kanala.

Zgrada PTT-a u kojoj su UN snage održavale brifinge za novinare, također je bila važan dio šire infrastrukture koju su koristili novinari. Jedan od svakodnevnih rituala stranih novinara u Sarajevu bilo je prisustvovanje  dnevnim brifinzima. To su bili prilično napeti trenuci jer su novinari bili često kritični prema ulozi UN-a koji je bio poput “administratora opsade”. Brifinzi su se također održavali i u zgradi Predsjedništva BiH. Ovo su bila ključna mjesta gdje su novinari mogli da prikupe informacije. UNPROFOR je povremeno obezbjeđivao prevoz novinara od zgrade PTT-a do aerodroma, ali samo na neformalnoj osnovi.

Novinarska infrastruktura, uspostavljena 1992. godine  koja je evoluirala tokom opsade, omogućila je da se o opsadi Sarajeva govori, da se dostavljaju informacije svjetskoj publici, kako u smislu razvoja vojne situacije tako i kad je riječ o iskustvu građana . Fokus je bio na Sarajevu, posebno u ljeto 1992. U tom istom periodu, bilo je jako malo stranih novinara koji bi svjedočili o dešavanjima u mjestima poput Prijedora, Višegrada i Foče.

Stvaranje te infrastrukture poduzeto je u najizazovnijim okolnostima. To je trebalo biti od vitalnog značaja  kako bi strane ekipe mogle lakše raditi širom BiH, koristeći Sarajevo kao  bazu.  Prenamjena ključnih zgrada u gradu u mjesta gdje bi mediji mogli prikupljati službene informacije ili koristiti komunikacijsku opremu za editovanje ili prenos slika, sve veća upotreba blindiranih vozila za sigurniju vožnju  gradom i istinska posvećenost priči, sve to zajedno činilo je da opsada bude na dnevnom redu međunarodnih medija sve dok nije konačno ukinuta u februaru 1996.

(Kenneth Morrison je profesor istorije i direktor Instituta za humanističke i političke studije Univerziteta De Montfort u Velikoj Britaniji. Autor je sedam knjiga o modernoj istoriji Zapadnog Balkana.)

Komentari