Crnogorske vlasti su navodno koristile nedozvoljeno prisluškivanje i nadgledanje prema opozicionim partijama, međunarodnoj zajednici, nevladinom sektoru i drugim grupama bez sudskog odobrenja. Iako se ne tvrdi da je zaista bilo nezakonitih prisluškivanja, američki Stejt department u izvještaju o stanju ljudskih prava u Crnoj Gori za 2012. konstatuje i da su „mnogi pojedinci, ambasade i organizacije radili pod sumnjom da su nadgledani”.
Slične formulacije Stejt department je rutinski notirao i u prethodnim izvještajima, unutar paragrafa o proizvoljnom miješanju u intimu, porodični život, dom i prepisku. Još po obnovi nezavisnosti – od kada se za Crnu Goru publikuju separatni izvještaji – naglašeno je da su „neki posmatrači tvrdili da je policija selektivno koristila prisluškivanje i praćenje opozicionih partija i drugih grupa; pojedinci i organizacije baratali su pretpostavkom da su bili, ili su mogli biti praćeni”.
Sada je jedina razlika što je Stejt department „međunarodnu zajednicu” i ambasade pridodao spisku. To mora izgledati kao kritičko mucanje reda radi, jer su neki od prozvanih aktera, oficiri „paralelne vojne službe” – koja je navodno prisluškivala diplomate iz zapadnih zemalja na boravku u Crnoj Gori – raspoređeni i od „NATO partnera” srdačno primljeni u diplomatske misije pri Komandi NATO-a u Briselu ili u štabne strukture ISAF-a.
No, nezavisno od toga kako stranci doživljavaju nezakonitu primjenu mjera tajnog nadzora (MTN), uklanjanje te prijeteće hipoteke je nadležnost crnogorskog društva.
Utemeljen do 1945, sadašnji represivni sistem – tajna služba, policija, vojska – odan je partiji koja je sprovodila brutalno jednoumlje sa progonima, zastrašivanjima i elimisanjima oponenata. Kadrovski nepromijenjena, aktuelna vladajuća klasa – koristeći paravan demokratije u kojoj nikada nije došlo do smjene vlasti – poseže za MTN-om suprotno zakonima.
Nekoliko činjenica ilustruju da je represivni aparat i teorijski van demokratske kontrole i da nezakonito primjenjuje MTN. Posljednjih je godina proširen, produbljen i-ili djelimično „legalizovan” opseg njegovog divljanja.
Osnovni sud u Podgorici je 4. novembra 2011, po tužbi MANS-a, utvrdio da je „suprotno odredbama Ustava i Evropske konvencije za zaštitu ljudskih prava i sloboda”, na bazi sporazuma o tzv. povezivanju baza podataka sa M-telom od 27. septembra 2007, Uprava policije (UP) imala „jasnu mogućnost da samostalno i neograničeno krši pravo na privatnost i tajnost telefonskih razgovora i prepiske”.
Pri tome, piše u presudi, „uskraćena je svaka vrsta kontrole, jer je policiji omogućen 24-satni tajni pristup potrebnim podacima korisnika usluga”. Do juna 2011. je najmanje 20.000 puta – podatak je saopšten iz službenog izvora – na taj ili sličan način UP od provajdera dobijala podatke o privatnosti građana.
Tužilaštvo nije postupalo po prijavi u istom predmetu, pa rukovodioci UP-a, kao i još najmanje trojica policajaca koji su imali lozinke za sudski utvrđen nezakonit pristup bazama podataka provajdera, nijesu pozvani na odgovornost za krivično djelo (zaprijećena kazna za službeno lice do tri godine zatvora).
Nepoznato je što se dosilo sa tako prikupljenim podacima. Dio njih, mada je propisano, nije uništen i koristi se u najprljavije svrhe. Dokaz?
Sjetimo se nikad raspetljane blamaže s kraja 2011. sa građanima Lukšić Igorom i Roćen Milanom. U štampi su osvanuli njihovi (ne) falisfikovani listinzi, iz Telenora, datirani na sredinu 2008, kada UP nije imala, ne samo zakonski osnov za pristup listinzima, već sa tim provajderom ni sklopljen sporazum o tzv. povezivanju baza podataka.
„Proizvoljno” prisluškivanje UP-a je utvrđeno u najmanje još jednom sudskom procesu – kada su zbog nezakonitosti izdvojene iz spisa predmeta tako prikupljene činjenice protiv optuženih u akciji Drina.
Pod ozbiljnom sumnjom zakonitosti je prisluškivanje jednog od optuženih u akciji Afrodita – prijedlog i naredba za primjenu MTN-a su, kako je ovih dana objavljeno, bez Zakonikom o krivičnom postupku (ZKP) obavezujućeg navođenja razloga za osnove sumnje. Iz spisa predmeta se vidi i da je policija za „mjerama” posegla i prije nego je naredba formalno izdata.
U slučaj je umiješan sadašnji ombudsman, Šućko Baković, koji je kao zamjenik specijalnog tužioca 2009. navodno izdao protivpravni prijedlog za MTN. On nije jedini u pravosuđu koji je možda učestvovao u takvoj primjeni i-ili zataškavanju divljih „mjera”.
Postoje dokazi, pisani i svjedočenja službenih lica, da su najmanje dvojica sudija Višeg suda u Podgorici sredinom 2000-ih bili pod policijskim MTN-om, no ceh je ispostavljen novinaru Petru Komneniću koji je o tome pisao – osuđen je na četiri mjeseca zatvora, pa amnestiran.
Komnenića je tužio za klevetu Ivica Stanković, sadašnji sudija u Vrhovnom sudu (VS), instanci koja, preko Vesne Medenice ili nekog njenog zamjenika, Agenciji za nacionalnu bezbjednost (ANB) isključivo odobrava primjenu MTN-a.
Kako i koliko sudske vlasti i tajna služba sarađuju u primjeni „mjera”, godinama je državna tajna, jer VS i ANB odbijaju da javnost informišu makar o sumarnom broju građana protiv kojih su odobrene MTN.
Sadašnji ZKP, što je neprimijećeno od uglavnom nekompetentnih opozicionih poslanika, ostavlja brešu za „legalnu” zloupotrebu policijskih ovlašćenja. Suprotno Direktivi EU-a 95/46, zatim čl. 8 Evropske konvencije za zaštitu ljudskih prava i sloboda, kao i čl. 81 Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju – koji izričito propisuje da će Crna Gora uskladiti zakonodavstvo u oblasti zaštite ličnih podataka – na snazi je čl. 257 ZKP-a prema kojem, bez naredbe suda, UP od telefonskih kompanija pribavlja listinge poziva i sms poruka i utvrđuje lokacije mobilnog telefona u trenutku ostvarivanja komunikacije.
Iz pravosuđa nijesu izrazili zabrinutost zbog očigledno neustavnih i neevropskih ovlašćenja policije. Naprotiv, Radule Kojović iz VS-a, notorni zamjenik Vesne Medenice, krajem godine – naoko ničim izazvan – založio se za promjenu pojedinih odredbi ZKP-a u smislu da se ovlašćenja policiji za „mjere” sa sadašnjih sedam mjeseci produže na godinu i po!
Za razliku od policije, tajna služba, izmjenom Zakona o ANB-u, može sa produžecima nekog građanina tajno nadzirati u kontinuitetu do dvije godine. K tome, tajna služba je „legalizovala” i pristup najraznovrsnijim bazama podataka – uključujući i zdravstvene dosijee, poslovnu dokumentaciju, podatke o kreditima i bankovnim računima, ugovorima o osiguranju, računima za komunalije, putovanjima, stranačkoj pripadnosti itd. – jer su, ne samo državni organi, već „i sva pravna lica koja vode registre i zbirke podataka”, piše u zakonu, obavezni da „ovlašćenom službeniku ANB-a omoguće pristup podacima”.
Prema evidenciji Agencije za zaštitu ličnih podataka, u Crnoj Gori postoji najmanje oko 120.000 zbirki sa milionima podataka čijim se (jednostavnom primjenom digitalne tehnologije) „ukrštanjem” dobija pouzdani presjek o gotovo svakom punoljetnom građaninu.
Kako zahtjev za pristup takvim podacima „predstavlja tajni podatak”, prevedeno, to znači da građanin o tome ne smije biti ni obaviješten bez saglasnosti ANB-a.
Upoznajte ANB
Početkom prošle godine naprečac je preuzeo funkciju direktora ANB-a Boro Vučinić, eks-ministar odbrane. Neke od uredbi koje je predložio Vladi su prihvaćene, ali sa oznakom da se javno ne objavljuju, poput Uredbe o načinu vršenja kontraobavještajne zaštite i Uredbe o evidencijama i zbirkama podataka.
No, sve ne nose oznaku tajnosti. Kako je Vlada 26. jula 2012. donijela Uredbu o vrstama unutrašnjih organizacionih jedinica i zvanjima službenika ANB-a, moguće je steći makar približnu sliku o strukturi tajne službe.
ANB se generalno sastoji od Centrale i područnih jedinica. Centrala je podijeljena na: sektore (po „liniji” jedne ili više srodnih tema za obradu), zatim na odjeljenja i centre (za poslove „u zavisnosti od specifičnosti, složenosti i obima poslova”), odsjeke ili grupe („za istorodne ili međusobno povezane poslova većeg obima”), te kabinet za „stručne, organizacione i administrativno-tehničke poslove potrebne radi ostvarivanje funkcije direktora Agencije”.
U područnim jedinicama postoje operativni centri i to na teritorijama „više jedinica lokalne samouprave”, dok se na području „dvije ili više jedinica lokalne samouprave” osnivaju odjeljenja, a (vjerovatno) u manjim opštinama ili da se nešto tu-i-tamo u kratkom roku „odradi” i posebne operativne grupe (šema upućuje da one postoje i u Centrali).
E sad, koja su „zvanja službenika Agencije”? Rukovodni kadar su: rukovodilac operacija, zatim načelnici sektora i grupa u sektoru, operativnih centara, odjeljenja, odsjeka i grupa, pa savjetnik direktora i šef kabineta (zapravo se radi o šefici, jer je Vučinić sa sobom u ANB iz Ministarstva odbrane preselio Marinu Pavićević).
S obzirom da u hijerarhiji rukovodnog kadra postoji i rang savjetnik predstavnik, možemo posredno zaključiti da ANB u inostranstvu ima rezidente ili ih tamo povremeno upućuje. Vjerovatno s tim u vezi je podatak da je od 1. novembra 2012. na poziciji prvog savjetnika u crnogorskoj Misiji pri NATO-u u Briselu angažovana neimenovana osoba iz ANB.
Unutar tajne službe, dalje, postoje i tzv. operativna zvanja, a to su: glavni (linijski) inspektor, te po tri klase viših inspektora, samostalnih inspektora i operativaca.
Postoje i operativno-taktička i zvanja u IT centru. Razvrstana su takođe u tri klase viših i samostalnih inspektora, te isto toliko klasa operativaca; za programere/administratore predviđeni su rangovi samostalnog i viših savjetnika.
Ukoliko ste se zapitali što je sa analitičarima – onima sa literarnim talentom da vrijedno sabrane materijale sa terena i primjenom MTN-a pretvore u uzbudljiva štiva radi dostavljaja na čitanje cijenjenim abonentima iz vrha DPS-a – ne brinite, rangirani su i oni: postoji glavni analitičar, zatim tri klase viših analitičara – dokumentalista, te tri klase referenata.
Spisak je konačan sa „administrativnim zvanjima”, i to višim savjetnicima i referentima; svi su – pogodili ste! – klasirani u tri razreda.
Prema podacima Državne revizorske institucije (iz 2011. godine) u ANB-u je po formaciji ukupno bilo 352 zaposlenih, a prema platnom spisku između 308 i 318.
U međuvremenu, objavljena je nova sistematizacija – koliko tačno ANB ima službenika je državna tajna – dok će 28 službenika prihvatiti prekid radnog odnosa, većina od njih biće ispraćena otpremninama.
U nekim medijima su objavili da je Vučinić, sa egidom „reformatora”, neke uprave ANB-a ukinuo, ma šta to značilo, jer nikada nije ni objavljeno da su uopšte formirane.
Vladimir JOVANOVIĆ
HORIZONTI3 sedmice
DRUŠTVO4 sedmice
DRUŠTVO4 sedmice
Izdvojeno4 sedmice
DANAS, SJUTRA4 sedmice
INTERVJU3 sedmice
ALTERVIZIJA4 sedmice
FOKUS3 sedmice