Iako je vrijeme ferija na Univerzitetu Crne Gore, koji grca u dugovima, afera sustiže aferu. Upravni odbor UCG odlučio je da poništi izbor dekana Fakulteta političkih nauka. Odbor je ,,iskazao i nezadovoljstvo” i načinom na koji je završena školska godina na nikšićkom Filozofskom fakultetu, čiji su profesori odbili da zbog neisplaćenih honorara daju završne ocjene studentima.

Da se nešto mora mijenjati shvatili su i u Ministarstvu prosvjete Crne Gore, pa su eksperti Svjetske banke za potrebe Ministarstva skenirali stanje na UCG i, krajem aprila, uradili Nacrt glavnog izvještaja o mehanizmima finansiranja razvoja visokoškolskog obrazovanja.

Vlada Crne Gore ima cilj da do 2020. godine poveća na 40 odsto procenat mlade populacije sa visokim obrazovanjem, te da unaprijedi kvalitet obrazovanja i istraživanja na Univerzitetu Crne Gore. Svjetska banka, koja od juna 2012. kreditno pomaže te aktivnosti, navodi da je za ,,ambiciozni razvojni plan” od presudne važnosti reforma finansiranja.

,,Iako će trend starenja populacije unekoliko olakšati postizanje kvantitativnih ciljeva rasta – očekuje se da će udio mladih u ukupnoj populaciji opasti sa 16,1% na 12,4% do 2021. godine – malo je vjerovatno da se impresivni ciljevi vladine strategije mogu ostvariti ukoliko se ne mobiliše dovoljno sredstava i ukoliko se ne koriste na djelotvoran način”, upozorava se u izvještaju Svjetske banke.

A sredstava nema, pa je za školsku 2012-13. država za visoko obrazovanje izdvojila do sada najmanje novca – svega 0,59 odsto BDP-a. Za jednog studenta na UCG prosječno se izdvajaju 683 eura. Čak i kada se uzme u obzir dodatni prihod UCG od školarina, izdvajanje po studentu je manje od 1.000 eura 2013. godine, a to je samo 10 odsto prosječnog izdvajanja po studentu u zemljama EU. Nasuprot tome, godišnje izdvajanje po studentu na Univerzitetu Donja Gorica iznosi oko 1.780 eura, a na Univerzitetu Mediteran 1.588 eura.

Izdvajanja za istraživanja još su skromnija. ,,Sa manje od 0,2% BDP-a, Crna Gora je daleko ispod prosjeka za EU25 koji iznosi 1,9%, što je samo po sebi opet još daleko od cilja od 3% postavljenog Lisabonskom agendom koju je 2000. godine objavila EU”, konstatuje se u izvještaju Svjetske banke.

Sumorna slika je upotpunjena podacima Ministarstva prosvjete po kojima oko 60 odsto studenata napušta studije prije diplomiranja, a procenat poslijediplomaca je veoma nizak, sa stopom od samo 3,5% od ukupnog prošlogodišnjeg broja sudenata UCG.

Ukupni rezultati UCG su značajno niži od rezultata univerziteta iz zemalja bivše Jugoslavije.

Po analizama Svjetske banke, bolonjska matrica uspjeha (Scorecard) pokazuje da se Crna Gora nalazi među pet zemalja, od ukupno 47 koliko ih učestvuje u Bolonjskom procesu, koje su najmanje napredovale u pogledu uspostavljanja snažnog nacionalnog sistema osiguranja kvaliteta. Sa njom su u društvu Azerbejdžan, BiH i Slovačka.

,,Sa 79% studenata koji plaćaju školarinu i svega 21% studenata koji se u potpunosti finansiraju iz budžeta, UCG de facto funkcioniše više kao subvencionirani privatni univerzitet sa zakonskim statusom javnog entiteta nego kao javna ustanova per se. Školarine koje plaćaju studenti čine 41% ukupnog budžeta Univerziteta. Taj procenat je još i veći na nekim od fakulteta, kao što je Ekonomski fakultet, gdje doprinos studenata čini 78% ukupnog prihoda. To predstavlja otprilike isti procenat sredstava od školarina koji imaju i dva glavna privatna univerziteta koja funkcionišu u Crnoj Gori”, navodi se u izvještaju Svjetske banke.

Ovakav način finansiranja je u raskoraku sa strateškim ciljevima Ministarstva prosvjete razvoja crnogorskog sistema visokog obrazovanja: ,,Napori na mobilizaciji dovoljnog obima sredstava teže da odnesu prevagu nad razmišljanjima o kvalitetu, relevantnosti i niskoj internoj efikasnosti na fakultetima sa visokom stopom odustajanja od studija”.

Kao jedna od glavnih mana dosadašnjeg sistema finansiranja navodi se činjenica da Vlada ima malo uticaja na usmjeravanje i stimulisanje razvoja UCG. Eksperti Svjetske banke nigdje nijesu naveli da ,,mali” problem može biti to što je premijer suvlasnik konkurentnog privatnog Univerziteta Donja Gorica.

,,Sa jedne strane, činjenica da se finansijski doprinos Vlade smanjivao posljednjih godina učinila je sve težim da se Univerzitet poziva na odgovornost za svoje rezultate i zahtijeva više transparentnosti u korišćenju sredstava. Sa druge strane, posjete na terenu su pokazale da je Univerzitet izgleda izgubio povjerenje u sposobnost države da u potpunosti prepozna njegovu misiju rada za javno dobro”, navodi se u izvještaju.

Eksperti Svjetske banke zaključili su da u dosadašnjem modelu finansiranja UCG nema objektivne formule za utvrđivanje budžeta državnog univerziteta, te da nema ni revizije korišćenja javnih sredstava niti objavljivanja tih rezultata. Po njima, visokoškolske ustanove i studenti koji dobijaju subvencije od Vlade treba da snose punu odgovornost za korišćenje državnih para i da se to provjerava nezavisnom revizijom.

Globalni ekspert za tercijarno obrazovanje Jamil Salmi je Vladi predložio dva modela finansiranja UCG – jedan zasnovan na ugovoru o ostvarenju rezultata sa Univerzitetom Crne Gore, a drugi koji se oslanja na uvođenje sveobuhvatnog vaučerskog sistema.

Ukoliko bi prihvatila model Ugovora o ostvarenju rezultata Vlada bi nastavila da finansira Univerzitet Crne Gore direktno, ali u skladu sa preciznim načelima, a nivo finansiranja bi bio blisko povezan sa ciljevima nacionalne politike i mjerama ostvarenja rezultata Univerziteta.

Za Vladu glavna prednost ovakvog pristupa bila bi to što bi tada imala snažniji instrument za usmjeravanje razvoja UCG. Univerzitet bi dobio stabilnost finansiranja tokom većeg broja godina. To bi predstavljalo snažan podsticaj da se modernizuje i konsoliduje i postigne bolje rezultate. Novina bi bila i što bi svi studenti UCG učestvovali u pokrivanju dijela troškova studiranja. ,,Prelaskom na univerzalno dijeljenje troškova eliminisala bi se razlika između manjine studenata koje podržava država i većine ostavljene bez ikakve subvencije, iako su i oni crnogorski građani”.

Model vaučerskog finansiranja bio bi nastavak inicijative Vlade da se opredijele obrazovni grantovi za 200 studenata upisanih na dva privatna univerziteta. Svrha vaučera (stipendija ili grant) je da promovišu veću konkurenciju među javnim i privatnim visokoškolskim ustanovama pružajući im javnu podršku indirektno kroz studente, a ne direktno kroz institucije.

Po tom scenariju, Vlada bi imala snažan instrument da usmjerava i stimuliše razvoj svih visokoškolskih ustanova, ne samo Univerziteta Crne Gore. Svi studenti upisani u kvalifikovanoj visokoškolskoj ustanovi (koju priznaje Ministarstvo prosvjete) imali bi pravo da studiraju bez plaćanja školarine u startu i time bi sticali dug koji bi se otplaćivao kao fiksni procenat njihovih primanja. Visokoškolske ustanove bi od Vlade dobijale definisan iznos po studentu baš kao vaučer.

Planirano je da se konsenzus oko odgovarajućih modela finansiranja postigne tokom ovog mjeseca, a da se u avgustu odabere željeni scenario. Detaljno osmišljavanje novog sistema finansiranja trebalo bi da se razradi od septembara do decembra ove godine i da se krene sa njegovom primjenom u drugoj polovini iduće godine.

,,Bilo u pripremi za mogući ugovor o ostvarenju rezultata ili za veću konkurenciju u šemi dodjele vaučera, uprava Univerziteta Crne Gore mogla bi da razvije hrabru viziju misije i ciljeva institucije i da jasno artikuliše strateški plan kojim bi se ta vizija pretočila u konkretne programe i ciljeve”, navodi se u izvještaju Svjetske banke.

Sve bi to bilo fino da ovdje hrabrost, misija i vizija ne zavise od vladajuće stranke i premijera koji je glavni i za državni i za privatni univerzitet.

UCG 1806. na evropskoj listi

Samo su tri univerziteta iz bivših jugoslovenskih republika uvrštena na Šangajsku rang listu. To su univerziteti u Ljubljani, Zagrebu i Beogradu. Sva tri se nalaze u grupi od 401-500. mjesta. Leiden rang lista, koja mjeri ne samo broj publikacija već i njihov uticaj (najčešće citirani), potvrđuje ovu procjenu. Samo tri univerziteta – iz Ljubljane, Zagreba i Beograda – javljaju se među 500 vodećih univerziteta širom svijeta i među vodećih 222 u Evropi. Ali, i oni se nalaze u donjoj grupi rangiranih univerziteta. Nijedan univerzitet iz regiona se ne nalazi na listi vodećih ekonomskih univerziteta koju priprema Tilburg univerzitet iz Holandije. Po Webometrics rangiranju, kojim se porede institucije tercijarnog obrazovanja širom svijeta i mjeri njihova vidljivost na internetu kao pokazatelju važnosti date institucije – Univerzitet u Ljubljani ima najbolje rezultate i zauzima 183. mjesto u globalnim okvirima, a 60. mjesto među evropskim univerzitetima. Univerzitet Crne Gore ima najslabiji rezultat od glavnih univerziteta sa prostora bivše Jugoslavije – 5853. mjesto na svjetskoj, a 1806. mjesto na listi evropskih univerziteta. Na svjetskoj rang listi nalazi se oko 12000 univerziteta, a na evropskoj 5872.

Sumnjivi studentski krediti

Ministarstvo prosvjete Crne Gore nudi sveobuhvatan paket pomoći za studente koji se sastoji od grantova i stipendija. Oko jedan odsto studenata dobija stipendiju, a 13% studenata mogu da uzmu kredit. Oko 12% korisnika studentskih kredita upisano je na privatne univerzitete. Crna Gora je jedina zemlja među bivšim jugoslovenskim republikama (i jedna od nekoliko rijetkih zemalja Istočne Evrope) sa funkcionišućim sistemom studentskih kredita. Ove godine za studentske kredite je izdvojeno 1,2 milion, a za stipendije oko 272.000 eura. Krediti se dijele po veoma darežljivim pravilima kad je riječ o najboljim studentima. Vraćanja kredita potpuno je oslobođeno 10% studenata sa najvišim ocjenama, a do 80% izuzeća plaćanja kredita za studente sa dobrim ocjenama. Svega 40% korisnika kredita treba da u punom iznosu otplate svoj kredit. Nijesu dostupni podaci o tome koliko ih se zaista i otplati. Iz Svjetske banke je ocijenjeno da takva šema obesmišljava svrhu sistema studentskih kredita, te da sa stanovišta ravnopravnosti subvencije koje dobija manjina studenata kroz obrazovne grantove stvaraju nepravičnu podjelu među crnogorskim stanovništvom.

Predrag NIKOLIĆ

Komentari