Kad su ove jeseni zapljuštale vijesti o dijeljenju besplatnih udžbenika u ovoj, pa u onoj opštini, naivni su mogli pomisliti kako je riječ o koracima koji vode prema ispunjavanju ustavne odredbe da je u Crnoj Gori ,,osnovno školovanje obavezno i besplatno”. Analiza Da li su besplatni udžbenici zaista besplatni, koju je ovih dana objavio Centar za građansko obrazovanje, međutim, ukazuje kako je mnogo vjerovatnije da je riječ tek o još jednoj predizbornoj zloupotrebi.
U školskoj 2015/16. besplatno osnovno školovanje bilo je obavezno za 68.108 učenika koji pohađaju redovno osnovno obrazovanje i 733 učenika sa posebnim obrazovnim potrebama. Zvaničnih podataka o broju učenika u školskoj 2016/17. nema, ali se procjenjuje da su slični prošlogodišnjim.
Zbog činjenice da je obezbjeđivanje besplatnih udžbenika za osnovce naglo ,,zaživjelo” u izbornoj godini u CGO su se zapitali da li su ova ,,ulaganja” vezana za istinsku posvećenost lokalnih samouprava obezbijeđivanju besplatnog osnovnog obrazovanja ili su dio predizbornih aktivnosti.Zato su poslali zahtjeve za slobodan pristup informacijama svim crnogrskim opštinama, Glavnom gradu i Prijestonici, odnosno ukupno 23 zahtjeva. Do 12. oktobra dobili su ukupno 18 odgovora. I pored više urgencija, iz Budve, Bijelog Polja, Plava, Rožaja i Gusinja, informacije nijesu stigle.
U posljednje tri školske godine iz budžeta 18 lokalnih samouprava za besplatne udženike je izdvojeno 689.679 eura: Od toga u 2016. godini – 444.697, godinu ranije – 188.817, a u 2014 – 56.094 eura.
Podaci su pokazali da od 18 opština, samo Andrijevica i Pljevlja nijesu izdvojile ni cent za udžbenike. U Beranama, Plužinama i Podgorici novac za udžbenike namijenjene osnovcima izdvajali su tokom posljednje tri, uz primjetan rast tokom ove školske godine godine.
U Baru, Herceg Novom i Petnjici besplatnih knjiga je bilo tokom posljednje dvije godine. Čak deset opština je ,,brigu o najmlađima” pokazalo po prvi put ove godine: Danilovgrad, Žabljak, Kolašin, Kotor, Mojkovac, Nikšić, Tivat, Ulcinj, Cetinje i Šavnik.
Sa oko 13 procenata u 2014. broj opština koje su izdvojile novac za besplatne udžbenike u ovoj godini porastao je na bilizu 70 odsto.
To, kako CGO primjećuje u Analizi, otvara pitanje da li se zaista radi o tako značajnom iskoraku kad je riječ o finansiranju obrazovanja od
strane lokalnih samouprava ili je ovo jedan od ,,podstreka” izbornoj kampanji za izbore 2016.
,,CGO pozdravlja opredjeljenje onih opština koje su već napravile napore da uspostave ovu praksu u prethodnim godinama, ali istovremeno izražava ozbiljne sumnje da je nagli porast ovih primjera u izbornoj godini jedan vid pokušaja izbornih manipulacija”, ocjenjuju u ovoj nevladinoj organizaciji i najavljuju da će pomno pratiti ove tendencije i u narednim godinama.
Ubjedljivo najviše novca za besplatne udžbenike izdvaja Opština Berane. Ove godine su podijelili besplatne knjige za sve osnovce i za to potrošili blizu 190 hiljada eura.
U Opštini Berane naglašavaju da njihove aktivnosti oko dodjele besplatnih udžbenika nemaju veze sa izborima i da traju već tri godine. ,,Prva smo Opština u Crnoj Gori koja je 2014. godine pokrenula takvu aktivnost i uvela ‘praksu’ kojom su se povele i
ostale crnogorske opštine”, kazali su Monitoru iz Službe predsjednika Opštine Berane. Podsjetili su da su 2014. dodijelili besplatne udžbenike i školski pribor svim đacima prvacima sa područja opštine; 2015. godine udžbenike su dobili učenici do četvrtog razreda. Ove godine besplatni udžbenici dodijeljeni su svim učenicima osnovnih škola od prvog do devetog razreda. ,,Riječ je o značajnoj mjeri za poboljšanje životnog standarda našeg stanovništva”, ocjenjuju u Opštini Berane i kažu da će i naredne godine obezbijediti sredstva za ovu vrstu pomoći građanima.
,,CGO je, praktično, kroz svoju analizu Da li su besplatni udžbenici zaista besplatni, zagrebao vrh ledenog brijega koji se odnosi na pitanje besplatnih udžbenika. Mi smo i ranije upućivali apel nadležnim organima da obezbijede besplatne udžbenike za sve osnovce u Crnoj Gori, jer ovo pitanje ne može biti izraz trenutnog hira ili političkog marketinga, već se radi o Ustavom zagarantovanom pravu svih učenika osnovne škole da imaju besplatno školovanje”, kaže za Monitor Mira Popović, saradnica na programima u Centru za građansko obrazovanje. Ona naglašava da se zbog visoke stope nezaposlenosti i sve goreg standarda mora naći način da se ujednači praksa i da se obezbijedi poštovanje prava svih na besplatno osnovno obrazovanje u punom smislu te norme.
,,Bilo bi nam jako drago ako je ovo pokazatelj da su opštine zaista prepoznale značaj ovakve Ustavne odredbe i odlučile da ispune Ustavnu normu. No, pošto se to dešava baš u izbornoj godini, teško se oteti utisku da se radi o pokušaju sticanja glasova više nego istinskom poštovanju Ustava”, kaže Mira Popović.
CGO predlaže da se uspostave jasne budžetske linije u lokalnim samoupravama kroz koje bi svake školske godine bila opredijeljena sredstva za obezbjeđenje besplatnih udžbenika za osnovce, a ne da
ona postoje samo u izbornim godinama.
Najskuplji među udžbenicima za osnovnu školu su oni potrebni djeci u sedmom razredu. Koštali su ove godine 93,70 eura. Najjeftinije su bile knjige za prvake – 43,10 eura, za drugi razred koštale su 50,80, za treći 47,70, a za četvrti 59,60 eura. Komplet udžbenika za peti razred koštao je 67,30, za šesti 79,80, a za osmi i deveti po 88,20 eura. U zemlji u kojoj se prosječna plata vrti oko 500 eura to nije malo novca ni za one koji imaju jedno dijete. I u tim, a naročito u porodicama koje imaju više đaka, taj trošak se, na rate, razvlači mjesecima. Besplatni udžbenici za dio đaka ove jeseni izvjesno su bili ozbiljna pomoć građanima. Dogodine ćemo tačno znati važi li samo u izbornim godinama. Budući da je ta pomoć zavisila od volje opštinskih vlasti bila je neujednačena, uprkos tome što bi ustavno pravo na besplatno osnovno obrazovanje moralo važiti za sve i biti briga države. Ali, država uvijek ima prečih briga.
Miloš BAKIĆ