O sad već pomalo zaboravljenom projektu Velje brdo, nedavno je progovorio ministar prostornog planiranja, urbanizma i državne imovine Slaven Radunović najavivši da će tek 2027. prvih nekoliko zgrada biti gotovo. Ranije obećanje o useljavanju sredinom 2026. izgleda – više ne važi

Preko 10.000 građana konkurisalo je, do sada, za stanove na Veljem brdu. Većina prijava dolazi iz Podgorice, a ostale uglavnom iz opština sa sjevera. O pomalo zaboravljenom projektu, nedavno je progovorio ministar prostornog planiranja, urbanizma i državne imovine Slaven Radunović najavivši da će tek 2027. prvih nekoliko zgrada biti gotovo. Ranije obećanje o useljavanju sredinom 2026. više ne važi.

Ideju o izgradnji novog grada na Malom brdu za 40 hiljada stanovnika, prvi put su u septembru prošle godine, osam dana pred podgoričke izbore, predstavili premijer Milojko Spajić i ministar Radunović. Vlada je krajem 2024. aktivirala portal za prijavu za stanove na Veljem brdu, uz obećanje premijera da će prve stambene jedinice biti useljive sredinom 2026. Obećali su stanove po cijeni od 1.000 eura, što je duplo manje od prosječne cijene kvadrata u Podgorici, poručivši da projekat nema veze sa lokalnim izborima.

Od konkretnih stvari koje se rade, na ovom, kako su iz vlasti najavili najambicijoznijem projektu u istoriji Crne Gore, trebalo bi da do Nove godine krene izgradnja bulevara prema Veljem brdu, da se probije put kroz budući grad.

Ministarka javnih radova Majda Adžović izjavila je da je već raspisan tender za projektovanje saobraćajnice, što označava početak samog projekta. Tender je raspisan u junu, a Ministarstvo javnih radova je kao najpovoljniju ponudu za izradu idejnog rješenja i glavnog projekta bulevara Velje brdo, koji treba da poveže regionalni put Podgorica-Spuž sa ovim budućim naseljem, izabralo 74.536 eura vrijednu ponudu konzrocijuma koji čine bjelopoljski Optimusproject i podgorički Route project.

Skuplje od idejnog rješenja i projekta koštao je rad Koordinacionog tijela za realizaciju projekta Velje brdo. Članovima ovog tijela u proteklih godinu dana na ime naknada isplaćeno je ukupno 79.784 eura. Ministru Radunoviću, koji je i predsjednik Koordinacionog tijela, inkasirano je ukupno 8.962 eura, dok je 11 članova u posljednja dva mjeseca 2024. primalo po 493 eura, a od 1. januara ove godine naknada je iznosila 541 eura. Svaki član Koordinacionog tijela primio je u ovom periodu po 6.402 eura.

Na prvom sastanku Koordinacionog tijela za realizaciju projekta Velje Brdo, održanom u prostorijama Ministarstva prostornog planiranja, urbanizma i državne imovine 30. oktobra 2024. godine, ocijenjeno je da ovaj projekat predstavlja najambiciozniji poduhvat u istoriji Crne Gore, sa ciljem da rastereti prekomjernu gradnju i urbanizaciju Podgorice, te omogući pristojan život u Glavnom gradu.

,,Jedino što trenutno postoji od famoznog projekta Velje brdo jesu izdaci za naknade članovima Koordinacionog tijela”, naveli su iz Centra za demokratsku tranzicju (CDT). Istraživanje ove organizacije pokazalo je manjak transparentnosti oko ovog i ostalih najavljenih velikih projekata: ,,Velike ekonomske projekte i odluke ove Vlade karakteriše izražena netransparentnost, što je naročito vidljivo u slučajevima poput sporazuma sa Ujedinjenim Arapskim Emiratima, tendera za dugoročnu koncesiju aerodroma ili projekta Velje brdo”, istakli su iz CDT-a.

Svoje nezadovoljstvo iskazali su i oni kojih se ovaj projekat najviše tiče – podstanari. Iz Udruženja podstanara Crne Gore izrazili su zabrinutost, kako su naveli, zbog potpune tišine koja je nastala u vezi sa projektom. Nakon prvih medijskih najava, nema javno objavljenih rokova kada će gradnja početi, objašnjenja kriterijuma, ko će dobiti stanove i na osnovu kojih prioriteta, niti komunikacije sa građanima koji su već poslali prijave, saopštili su iz ove organizacije. Pitaju Vladu da li je ovaj projekat i dalje aktivan, ili je riječ o političkoj predstavi.

Umjesto konkretnih i jasnih informacija građani su krajem septembra obavješteni od strane premijera Spajića, putem mreže x, da je Svjetska banka spremna da pruži svu neophodnu podršku projektu Velje Brdo. Pojasnio je da su spremni Crnoj Gori da pomognu oko finansijskog i ekološkog aspekta u realizaciji projekta pristupačnog stanovanja.

U  dokumentu Vlade Crne Gore  Strategija stambene politike do 2034., koja je predstavljena prošlog mjeseca, stoji putokaz za projekat Velje brdo: izmjena planske dokumentacije i raspisivanje tendera za infrastrukturne radove (vodovod, elektro i dr.) do kraja 2026. godine. Međutim, u dokumentu nema ni riječi o izgradnji stambenih zgrada u tom roku.

,,Velje brdo je školski primjer kako se velika politička obećanja razbijaju u paramparčad kada se suoče sa realnim izazovima. Vaši čitaoci se sjećaju da je sve počelo predizbornom bombastičnom najavom ‘prvi stanovi na Veljem brdu u prvoj polovini 2026.’, uz navedene cijene i kamate, da bi samo godinu dana kasnije ista vlast lagano preformulisala poruku u ‘prve zgrade 2027.”, kaže ekonomski analitičar Miloš Vuković.

On dodaje da je ovo priznanje da prvobitna najava nije imala realno uporište ni u planovima, ni u procedurama, ni u budžetu a prvenstveno u realnom okvirima: ,,Ispostavilo se da nema gotovog projekta, nema dozvola, nema zatvorene finansijske konstrukcije, nema ugovorenih infrastrukturnih radova, a kapitalni budžet za Velje brdo nije vidio ni centa ulaganja. Čitava stvar je ostala u zoni PR pojave i on line formulara na koji se prijavilo 12.000 građana, umjesto u zoni gradilišta, tendera i potpisanih ugovora za gradnju. No, jedna stvar je realna: naknade za rad članova komisije”.

I dok je Velje brdo za sada u ćorkosaku, iz vlasti promovišu novi projekat. Glavni grad bi do kraja 2028. godine trebalo da izgradi 220 stanova u okviru projekta Gradski stan, idejno rješenje za stambeni kompleks biće završeno i odabrano u decembru, a potom je planiran konkurs za glavni projekat, reviziju i izbor izvođača.

Iz Glavnog grada je saopšteno i da bi gradnja mogla početi krajem sljedeće godine, a kompleks biti završen do kraja 2028. Cijena metra kvadratnog u planiranom stambenom kompleksu na Starom aerodromu trebalo bi da bude poznata nakon odabira izvođača radova.

Gradonačelnik Saša Mujović donio je Odluku o raspisivanju konkursa za idejno urbanističko-arhitektonsko rješenje 12. septembra ove godine. Gradnja 220 ,,socijalnih stanova”, planirana je na tri urbanističke parcele ukupne površine od oko 18.600 metara kvadratnih, u zahvatu DUP-a ,,Konik – Stari Aerodrom – faza III”.

Konkursom, koji podsjeća na raniju propagandu o Veljem brdu, se traže rješenja koja će omogućiti raznovrsnu tipologiju stanova, efikasno i fleksibilno korišćenje prostora, energetsku efikasnost i održivost, ali i prijatno i funkcionalno okruženje za stanare. Poseban akcenat je stavljen na kvalitet zajedničkih i zelenih površina, kao i na racionalnost izgradnje u okviru planiranog budžeta.

U dokumentaciji koja je sastavni dio međunarodnog konkursa se navodi da se Podgorica, kao najveći urbani centar u Crnoj Gori, suočava sa izraženim izazovima u domenu stanovanja: značajan broj domaćinstava nema trajno riješeno stambeno pitanje, visoke cijene novogradnje čine pristup stanovima ograničenim za veliki dio populacije, dok su posebno ugroženi mladi, samohrani roditelji i višečlane porodice. Doslovno ponovljena priča kao oko Veljeg brda.

Prema podacima za drugi kvartal 2025. godine, prosječna cijena kvadratnog metra stana u novogradnji u Podgorici iznosila je 2.108 eura. Prema podacima Monstata najmanje 64.000 građana Crne Gore živi podstanarski, a najviše ih je u Podgorici, kao najvećem gradu – 25.107, odnosno 8.967 domaćinstava.

,,Ovakvo ponašanje predstavlja kontinuitet predstavnika vlasti: sjetimo se obećanja o sedmočasovnom radnom vremenu, pa o povećanju plata za 25 odsto, prosječnih penzija na 600 eura, puna zaposlenost i slične bilbord besmislice”, podsjeća Vujković. On navodi da se ,,svaki put ponavlja ista matrica: bombastična obećanja kojima se građani svjesno obmanjuju naveliko, a kad nešto treba da se realizuje, obećanje se relativizuje, rok se pomjera, odgovornost se razvodnjava, a građani ostaju kratkih rukava”.

I tako sve do izbora. Biće opet slučajno da se projekti koji su nazvani ,,crnogorski san” planiraju realizovati baš u vrijeme izborne 2027.

Predrag NIKOLIĆ
Tekst je nastao kroz istraživački projekat koji Organizacija KOD realizuje uz podršku Heinrich BöllStiftung fondacije iz Njemačke. Sadržaj ovog članka isključivo je odgovornost autora/ke i izdavača i nužno ne odražava stavove Heinrich Böll Stiftung fondacije.

Ministarstvo ekologije poništilo je rješenje Agencije za zaštitu životne sredine, pa je pljevaljska toplana ponovo u funkciji. Dok ekološki aktivisti upozoravaju na kršenje zakona i ugrožavanje zdravlja, iz  preduzeća “Grijanje” tvrde da je nastavak rada neophodan

Nakon višemjesečne pauze, kotlarnica u Skerlićevoj ulici ponovo je pokrenuta, a sa njom je i u Pljevljima zvanično počela sezona grijanja. Odluku o nastavku rada donijelo je Ministarstvo ekologije, održivog razvoja i razvoja sjevera, poništivši ranije rješenje Agencije za zaštitu životne sredine.

Stanari zgrade u Skerlićevoj ulici, u kojoj se nalazi kotlarnica, kao i ekološki aktivisti iz Pljevalja, taj objekat nazivaju najvećim zagađivačem u gradu. Oni tvrde da njegovo pokretanje predstavlja kršenje zakona i direktno ugrožavanje zdravlja građana.

S druge strane, iz preduzeća “Grijanje” tvrde da sistem mora ostati u funkciji kako bi se obezbijedio kontinuitet snabdijevanja korisnika toplotnom energijom, makar do potpune toplifikacije grada. Kažu da su kotlovi u lošem stanju, ali da je dio opreme zamijenjen, kao i da su prethodnih godina ugrađeni multicikloni i ventilatori dimnih gasova radi poboljšanja sagorijevanja i smanjenja zagađenja. Nadaju se da će buduća mjerenja Centra za ekotoksikološka ispitivanja (CETI) pokazati bolje rezultate.

Nakon što su analize CETI-ja krajem prošle godine potvrdile prekoračenje dozvoljenih koncentracija štetnih materija, ekološka inspekcija je 26. decembra zabranila rad preduzeću “Grijanje”. Poslije žalbe i urgencije preduzeća, izvršenje rješenja je privremeno odloženo, ali je zabrana rada ponovo stupila na snagu 15. maja ove godine.

“Grijanje” je uložilo žalbu na odluku Agencije za zaštitu životne sredine, kojom je 21. jula naloženo zatvaranje gradske kotlarnice, pa je “sudbina” tog postrojenja zavisila od Ministarstva ekologije, održivog razvoja i razvoja sjevera, koje je sada dalo zeleno svjetlo.

Rješenjem Agencije naloženo je potpuno  obustavljanje proizvodnje i isporuke toplotne energije iz kotlarnice “zbog utvrđenog zagađenja životne sredine i prekoračenja dozvoljenih koncentracija štetnih materija u vazduhu i zemljištu”. U obrazloženju piše  da su mjerne jedinice Ministarstva ekologije utvrdile prisustvo praškastih materija, ugljen-monoksida i arsena u količinama koje značajno prelaze propisane granice tolerancije. Ekološki inspektor je zaključio da dalji rad kotlarnice predstavlja neposrednu opasnost po zdravlje ljudi i životnu sredinu.

Pljevlja su jedina opština u Crnoj Gori koja ima sistem daljinskog grijanja, a kojim se zagrijava 34.000 kvadrata stambenog i poslovnog prostora. Iz “Grijanja” su tokom zabrane rada poručivali da bi zatvaranjem kotlarnice preduzeće izgubilo svrhu postojanja, jer korisnicima ne mogu ponuditi alternativni vid grijanja. U posljednje dvije godine, navode, potrošnju uglja smanjili su sa 2.400 na 1.500 tona zahvaljujući investicijama u kotlarnicu i sekundarnu mrežu. Opština i država uložile su stotine hiljada eura u modernizaciju sistema, od zamjene instalacija do ugradnje ventilatora dimnih gasova koji poboljšavaju sagorijevanje i smanjuju emisije.

Iz tog preduzeća su Monitoru kazali da “kotlarnica nije glavni zagađivač u Pljevljima”, podsjećajući da je najveće zagađenje PM10 česticama zabilježeno 31. decembra prošle godine, u periodu kada kotlarnica nije radila. U “Grijanju” napominju i da bi zatvaranje kotlarnice ugrozilo projekat toplifikacije grada, koji je proglašen projektom od javnog interesa. Prva faza radova trebalo je da bude završena u septembru, a Opština je do sada sprovela 99 odsto eksproprijacije zemljišta u vrijednosti od 200.000 eura.

Stanari zgrade u Skerlićevoj ulici ne odustaju od zahtjeva da se gradska kotlarnica trajno zatvori. Na sjednici skupštine stanara, održanoj sredinom jula, svi prisutni jednoglasno su potpisali zahtjev za zabranu njenog rada, navodeći da ih dim i isparenja iz postrojenja godinama izlažu ozbiljnom zdravstvenom riziku.

U peticiji, koja je upućena lokalnim i državnim institucijama, objasnili su da postrojenje, čija je snaga šest megavata, ne može biti tretirano kao kotlarnica, već kao toplana, što, kako tvrde, povlači potpuno drugačije zakonske obaveze i nadzorne mjere.

“Godinama živimo pod stalnim oblacima dima i neprijatnog mirisa. Među nama ima oboljelih od respiratornih i kardiovaskularnih bolesti, pa čak i slučajeva karcinoma. Naša djeca spavaju iznad kotlova. Dosta je više obećanja. Ako država ne reaguje, mi ćemo sami blokirati rad”, kazali su predstavnici vlasnika stanova u zgradi koju dijele sa kotlarnicom.Podršku im već dugo pružaju i ekološki aktivisti iz Pljevalja, koji upozoravaju da je ponovni rad protivzakonit, jer se time krši pravosnažna odluka ekološke inspekcije o zabrani rada.

Iz Ekološkog društva “Breznica” tvrde da je rješenje ekološke inspekcije iz decembra prošle godine i dalje pravosnažno i na snazi. Ukidanje rješenja Agencije za zaštitu životne sredine iz jula ove godine, kažu u toj NVO, nema nikakav uticaj na odluku ekološkog inspektora, čija se zakonska obaveza mora poštovati.

“Ne radi se o kotlarnici, već o gradskoj toplani instalisane snage preko šest megavata, koja je jedan od najvećih zagađivača vazduha u Pljevljima. Toplana je puštena u rad protivzakonito, uprkos dokazima o prekoračenju koncentracija opasnih materija poput arsena, ugljen-monoksida i PM čestica, što je potvrdio i CETI. Umjesto da bude zatvorena i da se utvrdi odgovornost, tom objektu je omogućeno dalje zagađivanje i trovanje građana, uz prećutnu saglasnost institucija koje bi morale da štite zdravlje građana, a ne političke ili poslovne interese. Među njima su Ministarstvo ekologije, Institut za javno zdravlje i Ministarstvo zdravlja”, kazali su Monitoru u “Breznici”.

Objašnjavaju da je odlaganje izvršenja rješenja ekološke inspekcije bilo nezakonito, a produžavanje roka do 15. maja 2025. godine samo je odložilo suočavanje sa činjenicom da je rad toplane i dalje zabranjen i da nastavak njenog rada predstavlja grubo kršenje zakonskih propisa. Podsjećaju i da mišljenje stanara zgrade u Skerlićevoj ulici nije uzeto u obzir.

“Građani koji koriste usluge grijanja iz Skerlićeve ulice imali su dovoljno vremena da obezbijede alternativne načine grijanja, te ne mogu za nedostatak grijanja kriviti ekološku inspekciju, već one koji su dužni da im obezbijede isporuku toplotne energije. Oštro osuđujemo nastavak rada gradske toplane i pozivamo nadležne institucije da hitno reaguju u skladu sa zakonom, sankcionišu odgovorne i obezbijede poštovanje rješenja ekološkog inspektora, kao i da građanima omoguće grijanje na besplatnu električnu energiju”, poručuju iz pljevaljske NVO.

Pljevaljska toplana  zagrijava  397 stanova i 72 poslovna prostora, ukupne površine 33.654 m². Veliki broj korisnika redovno izmiruje svoje obaveze prema DOO „Grijanje“. Cijena grijanja za stambene prostore iznosi 0,60 eura po metru kvadratnom, dok za poslovne prostore iznosi 1,92 eura po metru kvadratnom, bez PDV-a. Zbog toga mnogi građani izražavaju zabrinutost i nezadovoljstvo zbog mogućnosti da ostanu bez grijanja, iako uredno plaćaju ovu uslugu.

Zatvaranje kotlarnice dodatno komplikuje situaciju za zaposlene u preduzeću  „Grijanje“. Postrojenje trenutno zapošljava 33 radnika, od čega je 16 u administraciji, a 17 u proizvodnji, svi na neodređeno vrijeme. Prekid rada kotlarnice otvorio bi ozbiljna pitanja o njihovim radnim mjestima i sigurnosti zaposlenja, ali i o održavanju i funkcionisanju sistema grijanja u gradu.

Dragana ŠĆEPANOVIĆ

Evropa nije bila spremna za talas doseljavanja stranaca koji ju je zapljusnuo. Rezultat je  to da je imigracija postala jedna od centralnih političkih tačaka širom Evrope. Rast desnice, ekonomske nesigurnosti, strah od kriminala, loše vođenje imigrantske politike… doveli su neke evropske zemlje do granica ksenofobije za koje smo mislili da su prošlost

Paralelno sa nemilim scenama sa naših ulica dešava se užas na slovenačkim ulicama. „Cigo, cigo na verigo“ i tako poznati ritam „Ubij, ubij ubij, cigana“ odzvanjao je ulicama Novog mesta. Hiljade ljudi okupilo se na protestu organizovanom nakon ubistva 48-godišnjeg ugostitelja Aleša Šutara. On je preminuo od posljedica teških ozljeda zadobijenih prošlog vikenda dok je branio sina od napada skupine prpadnika romske zajednice.  Ministarka pravde i ministar unutrašnjih poslova podnijeli su ostavke.

Ovo su na evropskim ulicama česte scene, naročito od kada posljednjih deceniju svjedočimo najvećem doseljavanju stanovništva u Evropu od Drugog svjetskog rata. Teško je ispratiti cifre koliko ljudi je na starom kontinentu potražilo šansu za novi život i koliko je puta zbog nekog izolovanog ili fabrikovanog incidenta zadesnio stari kontinent.

Pod talasima naseljavanja ovaj dio svijeta u novom milenijumu promijenilo se mnogo više od puke demografske slike. Dok se protestuje protiv stranaca i politika koje su dovele do njihovih često nekontrolisanih ulazaka u zemlje Evrope, misli se i na one koji su nekoliko generacija stanovnici ovog kontinenta. Stari obrasci netrpeljivosti i mržnje samo su pojačani novim ulascima u zemlje Evrope.

Obrasci glasanja i podaci iz anketa u protekloj godini pokazuju da se EU sve više kreće ka etnički zatvorenijem, uskogrudom i ksenofobičnijem shvatanju evropskog identiteta, navodi se u prošlogodišnjem izvještaju koji su objavili European Council on Foreign Relations (ECFR) i European Cultural Foundation (ECF). U njemu se upozorava na jačanje ksenofobične retorike širom kontinenta. Evropljani druge boje kože bili su posebno izloženi porastu takve retorike nakon napada Hamasa 7. oktobra na Izrael. Uspjesi desničarskih partija na evropskim izborima u Francuskoj, Italiji, Belgiji, Austriji i Mađarskoj, kao i njihov snažan rezultat u Holandiji i Njemačkoj, dodatno su podstakli rast ovog diskursa i normalizaciju krajnje desnih narativa u evropskoj politici.

Iako su ulasci migranata znatno manji nego ranijih godina, još  se smatra da oko 200.000 ljudi godišnje nelegalno ulazi u Evropu. Iz Huver institut tvrde da je u posljednjoj deceniji 29 miliona legalnih i ilegalnih doseljenika, stiglo u stari kontinent. Samo u 2023. godini, oko četiri i po miliona njih ušlo je u Evropu, od čega milion ilegalno. Svemu reba dodati ogroman broj onih koji su iz Ukrajine pobjegli u potrazi za boljim životom, kažu iz ovog instituta.

Evropa nije bila spremna za talas naseljavanja koji ju je zapljusnuo. Rezultat svega je da je imigracija postala jedna od centralnih političkih tačaka širom Evrope. Rast desnice, ekonomske nesigurnosti, strah od kriminala, loše vođenje imigrantske politike… doveli su neke evropske zemlje do granica ksenofobije za koje smo mislili da su prošlost.

Još iz prošlog vijeka poznate  su scene kakve smo ovih dana vidjeli na ulicama crnogorskih gradova. Kolektivni izlivi mržnje usljed prekršaja pojedinaca, ponekad i fabrikovanih, ostavljaju za sobom zlo sjeme.

Slikom to izgleda ovako. Premijer Ujedinjenog Kraljevstva Keir Starmer prošlog ljeta je osudio napad na hotel u kojem su smješteni azilanti. Povod tih izliva mržnje bio je napad jednog sedamnaestogodišnjaka na polaznike dječje škole plesa, u kom je usmrtio tri djevojčice. U napadima na hotel je povrijeđeno najmanje deset policajaca. Iz Dauning Strita su ovaj protest ocijenili kao huliganstvo krajnje desnice. Starmer je rekao da su svi koji ciljaju ljude zbog boje kože ili vjere krajnja desnica. „Ljudi u ovoj zemlji imaju pravo na sigurnost, a ipak smo svjedočili napadima na muslimanske zajednice, na džamije, na druge manjinske zajednice, nacističkim pozdravima na ulicama, napadima na policiju, besmislenom nasilju uz rasističku retoriku, pa ne, neću se ustručavati da nazovem stvari pravim imenom: huliganstvo krajnje desnice“, rekao je premijer. Kuriozitet ovog slučaja je da je sudija odlučio da objavi ime maloljetnog napadača iz Ruande rođenog u drugoj generaciji stanovnika Velsa kako bi pokušao zaustaviti širenje dezinformacija o njegovom migrantskom porijeklu i deeskalirao nasilje.

Nije Britanija naučila puno iz decenija suočavanja sa ovakvim događajima. Sve se nastavilo i ove godine. Nakon što je jedan migrant optužen za seksualni napad, više od stotinu demonstranata, uzvikujući „Sačuvajte našu djecu“ i „Pošaljite ih kući“, okupilo se ispred hotela na periferiji Londona, gdje su smješteni tražioci azila. Protesti su eskalirali tokom noći, uz sukobe s policijom. U septembru desničarski aktivista Tomi Robinson organizovao je marš na kojem je učestvovalo oko 110.000 ljudi. Imigracija je postala dominantno političko pitanje u Britaniji.

U Dablinu početkom oktobra isti film. Nakon navoda o seksualnim napadima, masa se okupila da traži krivce. Agresija i sukobi sa policijom neizbježni su.  Takođe u oktobru u glavnom gradu Poljske održan je protest hiljada ljudi protiv politike migracija EU. Hag, politička prijestonica Holandije bila je poprište okupljanja stotina desničarskih aktivista koji su tvrdili da protestuju protiv neuspjeha u politici azila. Nasilje se dogodilo nešto više od mjesec prije holandskih parlamentarnih izbora.

Gert Vilders je izazvao vanredne izbore u junu nakon što je njegova Stranka za slobodu napustila vladajuću koaliciju, podijeljenu oko njegovih planova za suzbijanje imigracije. U ksenofobijom napumpanoj predizbornoj kampanji nije samo njegova partija pokušala da skupi poene na priči o imigracionoj politici. I stranke koje pripadaju političkom centru zarad šake glasova koketiraju sa ovim narativima.

I Švedska, nekad poznata po otvorenosti, naglo je promijenila kurs. Desničarska partija Švedskih demokrata iako nije u vladi, druga je po snazi u toj zemlji. Naravno, pita se i oko odnosa prema strancima.

U svim slučajevima bijes sa ulica praćen je onim izlivenim online. Upečatljiv je podatak da su uoči ovogodišnjih nemira u Španiji opet povezanih sa ksenofobijom, rasističke poruke na društvenim mrežama prema podacima tamošnje vlade porasle za 1.500 odsto.

U  Evropi koju polako zauzimaju desničari Mađarska je odavno postala simbol restriktivne politike. EU je zbog obaveza vezanih za azil kažnjava. Na to mađarski ministar za EU Janoš Boka kaže: „Cijena vrijedna plaćanja za mir i stabilnost“.

Slabo evropske zemlje uspijevaju u smirivanju ksenofobije, i u kreiranju adekvatne politike doseljavanja.  Nakon 2015. godine,  EU je sklopila niz dogovora s Turskom, Marokom, Tunisom, Libijom i Egiptom da zadrže migrante prije nego što krenu prema Evropi. Migraciona diplomatija je model u kom Evropa prepušta susjedima da za novac i političke ustupke zaustavljaju migrante. Sada se u EU priča i o centrima za povratak. Ovi centri su, mnogi smatraju, eufemizam za centre za deportaciju koji bi bili uspostavljeni u zemljama van EU.

Novi plan bi stvorio zajednička pravila širom 27 članica bloka tako da imigracione vlasti u jednoj zemlji EU mogu sprovesti nalog za deportaciju izdat od strane druge zemlje EU.

Italija je prva zemlja EU koja je dozvolila prihvat migranata od strane države koja nije član EU. Albanija je pristala da primi do 36.000 osoba godišnje. Dva specijalno izgrađena centra primila su prve stanovnike u oktobru 2024. Rim sada planira da jedan od centara pretvori u hub za repatrijaciju.

Dok se kreiraju planovi za sprječavanje novih doseljavanja, građani djeluju na svoju ruku.  Javna debata o ksenofobiji u Poljskoj postala je žešća od kada su krajnje desničarske grupe pokrenule građanske patrole na zapadnoj granici  zemlje.

Građanske patrole su se uglavnom okupljale na granici da bi izrazile protivljenje brojnim ulascima u njihovu zemlju. Međutim, bilo je i slučajeva „građanskih hapšenja” navodnih neregularnih useljenika, kao i pokušaja blokade prelaska i barem jednog sukoba s policijom. I u Holandiji su se ovi svojevrsni vidžilanti okupljali duž njemačke granice, spremni da vrate svakog prestupnika na kojeg naiđu. I Belfastom su patrolirali nakon zalaska sunca, zahtijevajući identifikacione dokumente od osoba drugačije boje kože.

Svaka od ovih grupa širom Evrope pokušava da sebe predstavi kao vrstu zaštite. Oni koji proučavaju ovakvo ponašanje upozoravaju da njihove akcije često pogoršavaju bezbjednosne probleme, šire strah i hrane krajnju desnicu.

Širom Evrope, oni drugačije boje kože ili vjere od strane jednog dijela političara rutinski se prikazuju kao problem. Prirodno je onda pretpostaviti da javnost osjeća isto, te da će takvi narativi samo pumpati davnašnju ksenofobiju. Političari potom to iskoriste kroz priču da se moraju uvesti stroga pravila kao odgovor na zabrinutost javnosti. Sve u krug. U tom galimatijasu ima dosta političara koji se poput holandskog Vildersa dobro okoriste.

Sličan primjer je Alternativa za Njemačku (AfD) koja je tokom njemačkih pokrajinskih izbora 2022. godine sa svojim snažnim anti-migrantskim stavom, ostvarila značajne uspjehe u nekim njemačkim regijama. AfD je te godine uspjela da proširi uticaj iz pet istočnih pokrajina na ostatak zemlje. Sada nastavlja da jača i već je nadmašila SPD u popularnosti. Rangira se kao druga najveća partija u Njemačkoj.

Možemo pretpostaviti ko će kod nas najbolje učiti iz ovih evropskih lekcija.

Za kraj se valja prisjetiti. Povod za Kristalnacht bio je atentat koji je 17-godišnji poljski Jevrej izvršio u Parizu na njemačkog diplomatu. Nacistička propaganda iskoristila je smrt političara kao izgovor za „spontane“ napade na Jevreje širom Njemačke, Austrije i djelova današnje Ćeške. Ubijene su stotine Jevreja, a uništeno preko 7000 prodavnica, sinagoga i drugih prostora za molitve. Oko 30.000 Jevreja je uhapšeno i odvedeno u kampove. Ostatak priče je dobro poznat.

Dragan LUČIĆ