Građanin Risto Radović (75) je ostvarivši pravo na penziju u tom dijelu regulisao proljetos svoj odnos sa državom, no kao Amfilohije, mitropolit crnogorsko-primorski, suočava se sa nastavkom osporavanja pravnog i imovinskog statusa Srpske pravoslavne crkve (SPC) u Crnoj Gori.
Posljednjih godina su blokirana nastojanja Mitropolije crnogorsko-primorske (MCP) i drugih srpskih eparhija za, kako tvrde, „pravednu restituciju” dodatnih „više hiljada hektara oduzete imovine i stotina zgrada crkvenih opština i manastira”. SPC je, takođe, nedavno izgubila zbog imovinskog pitanja pokrenut spor protiv države na Sudu za ljudska prava u Strazburu.
Na Kongresu DPS-a maja 2011. Milo Đukanović je poručio da će program partije biti „podsticanje i objedinjavanje pravoslavnih vjernika u jednu Crkvu” i da „Pravoslavna crkva mora biti samostalna u Crnoj Gori”.
Na funkciju svog savjetnika on je imenovao dr Živka Andrijaševića, autora knjige Crnogorska crkva 1852-1918. (Nikšić, 2008), koja pruža najsistematizovaniji pregled istorijskih dokaza autokefalnosti Crkve u Crnoj Gori – što je sukus svih sporenja oko statusa SPC-a.
No, Amfilohije tvrdi da autokefalnost nije potrebna. Predsjedava nakon obnove crnogorske nezavisnosti ustrojenim Episkopskim savjetom Pravoslavne crkve u Crnoj Gori, koji okuplja čelnike srpskih eparhija Budimljansko-nikšićke, Zahumsko-hercegovačke i Mileševske.
Dvije neđelje nakon sastanka Episkopskog savjeta, održanog 25. februara prošle godine, Amfilohije je uputio pismo tadašnjem ministru unutrašnjih poslova Ivanu Brajoviću „u vezi sa Vašom nedavnom izjavom o potrebi ‘registrovanja’ Mitropollije crnogorsko-primorske i druge tri eparhije SPC u Crnoj Gori, kako bi se prestalo sa progonom naših sveštenika, monaha i vjerskih službenika stranih državljana”.
Za oko 30 do 60 pripadnika SPC-a su pokrenute ili najavljene procedure ukidanja radnih dozvola. Iz MUP-a je ranije saopšteno da oko 230 drugih srpskih sveštenika, monaha i monahinja imaju uredno prijavljene dokumente.
Iz dvije dostupne nam presude Upravnog suda – a koje ilustruju i druge slične sporove – doznaje se da su 2011. filijale za upravne poslove MUP-a u Pljevljima svešteniku i u Kotoru monahinji odbile zahtjeve za odobrenje privremenog boravka. Obrazloženja su neispunjenje uslova iz čl. 36 st. 1 tačka 5 Zakona o strancima, jer podnosioci nijesu priložili dokaz o opravdanosti zahtjeva za privremeni boravak.
Dokaz bi, prema odbijajućim rješenjima MUP-a, bila potvrda o prijavi osnivanja vjerske zajednice, njenog organa ili organizacije, kako je predviđeno čl. 2 Zakona o pravnom položaju vjerskih zajednica – koju podnosioci zahtjeva nijesu priložili.
Međutim, Upravni sud je ukinuo osporena rješenja MUP-a. U presudama je navedeno da odredba Zakona o strancima na kojoj MUP temelji odbijanje zahtjeva svešteniku i monahinji SPC-a ne upućuje na odredbu Zakona o pravnom položaju vjerskih zajednica.
Prema tvrdnjama iz MCP-a, svi drugi sporovi pred Upravnim sudom su riješeni u korist pripadnika SPC-a, no MUP i dalje primjenjuje identičan pravni osnov i odbija produženja radnih dozvola.
„Radi prevazilaženja nastalih nesporazuma, nesumnjivo štetnih ne samo za Crkvu, nego i po Crnu Goru i njen međunarodni ugled”, Amfilohije je 7. marta 2012. ministru unutrašnjih poslova dostavio „zvaničnu izjavu” kojom „potvrđujemo i prijavljujemo kontinuirano postojanje Pravoslavne crkve u današnjoj Crnoj Gori od 4. vijeka prvo pod imenom Episkopije Dioklijske, Risanske, Skadarske i Rascijske, u vremenima jedinstvene Crkve Istoka i Zapada”.
No, gostujući 14. februara o.g. u emisiji Načisto TV Vijesti, Amfilohije saopštava da „zahtjev za registraciju MCP-a još nije riješen”. MUP se potom oglasio da, shodno Zakonu o pravnom položaju vjerskih zajednica, MCP nije podnijela zahtjev za registraciju.
I zaista, upisivanje u Registar vjerskih zajednica, koji vodi MUP, ne predviđa da se šalje pismo ministru, već u čl. 2 obavezu da se vjerska zajednica prijavi kod nadležnog organa lokalne uprave na čijoj je teritoriji sjedište vjerske zajednice, njenog organa ili organizacije.
Obnovljena Crnogorska pravoslavna crkva (CPC) je postupila 2000. po zakonu, pa je godinama difamirana da je „osnovana u policijskoj stanici”. Još 16 drugih vjerskih zajednica, uključujući rimokatoličku Nadbiskupiju i Biskupiju u Baru i Kotoru, zatim Islamsku zajednicu, takođe su registovane u MUP-u.
Pomenuti zakon je na snazi od 1977. i svih ovih godina je od srpskih eparhija bio ignorisan bez posljedica. Kada Amfilohije tvrdi da MCP nije bila obavezna da se registruje, jer „ako je zakon zahtijevao, zašto do 2010. to pitanje nije postavljeno”, teško mu se može prigovoriti.
Naime, MCP i drugi entiteti SPC-a su mimo zakona de facto dobili status pravnih lica. Na njih je u krajnje sumnjivoj proceduri tokom 1990-ih, kada su DPS i SPC u političkim i ratnim poduhvatima bili „ljubezna braća”, uknjiženo preko 12 miliona kvadrata crnogorskih sakralnih i drugih objekata i zemljišta.
MCP se kao pravno lice, bez zakonite registracije, pominje u raznim vladinim aktima: dopisu republičkog Sekretarijata za zakonodavstvo br. 03-388 od 02. oktobra 1998, dopisu Vlade Skupštini br. 02-6431 od 31. oktobra 2003, zatim je 2010. u odgovoru na Upitnik Evropske komisije izričito napisano da je i SPC registrovana, itd.
Na drugoj strani, Amfilohije (na grčkom Αμφιλόχιος, u prijevodu „dva voda vojske”) je ušao u oštre polemike sa novim vlastima u Srbiji, koje „popravljaju odnose sa Crnom Gorom”. Ljetos je osporio njihovu odluku da se tamošnje Ministarstva vera degradira u Kancelariju za saradnju sa crkvama i verskim zajednicama, strahujući da će se za SPC u Crnoj Gori zbog toga pogoršati finansijska situacija.
Nedavno je Amfilohije bio akter „sve jačih sukoba vlasti Srbije i SPC-a”, kako je pisao Blic, „po pitanju kosovske politike” sa procjenom da će sukob „sve više da jača”. Navodno je insistirao da Sinod izda oštrije saopštenje povodom rezultata pregovora sa vlastima u Prištini.
Amfilohijev portparol, dr Velibor Džomić (vidi okvir), napisao je 24. januara u srpskoj štampi tekst optužujući predsjednika Tomislava Nikolića da je tokom posjete Podgorici navodno „legitimisao” CPC, te zbog „jednostranih stavova” u tzv. kosovskoj politici.
U međuvremenu, 5. februara je uhapšen Srbislav Žikić, blagajnik Patrijaršije i Arhiepiskopije beogradsko-karlovačke, pod optužbama da je pronevjerio velike svote crkvenog novca „a najviše dok je patrijarh Pavle ležao na samrtničkoj postelji”. Kako je do milionske krađe došlo – navodno, utvrdiće istraga.
Niko nije pomenuo da je Amfilohije, upravo dok je Pavle umirao, bio hijerarhijski najodgovorniji za crkvene finansije, ne samo kao faktički šef Sinoda, već i formalni zamjenik patrijarha i administrator Arhiepiskopije beogradsko-karlovačke.
SDP asistira Amfilohiju
Jedan od markantnijih primjera manipulacija DPS-SDP i SPC-a je spor ili „spor” oko vjerskog objekta na vrhu Rumije.
Iako Amfilohija vlasti i na tom primjeru optužuju za „divlju gradnju”, za javnost se skriva da je juna 2005. asistenciju za prijenos limene crkve kroz Bar, do mjesta gdje je zakačena za vojni helikopter, davala crnogorska policija.
Da stvar bude licemjernija, policijom su u to vrijeme šefovali kadrovi SDP-a: ministar Jusuf Kalamperović, načelnik Službe javne bezbjednosti i Mićo Orlandić, obojica iz Bara.
Dr Džomić
Jednu od vodećih uloga oko raspleta sa statusom SPC-a u Crnoj Gori ima Velibor Džomić (44), protojerej – paroh podgorički, crkveno-sudski tužilac, koordinator Pravnog savjeta MCP-a…
Iako je Džomić bez formalnog teološkog obrazovanja – nema svršenu bogosloviju ili teološki fakultet – Amfilohije ga je lansirao u najpoznatijeg paroha srpske vaseljene.
Od đakona je za desetak godina napredovao do stavrofora, što je titula namijenjena sveštenicima za specijalne zasluge sa pravom da preko mantije nosi natprsni krst i crveni pojas; takođe je starješina Hrama Hristovog Vaskrsenja, najvećeg sakralnog objekta u državi.
Proljetos je Džomić postavljen za sekretara Komisije Sv. arhijerejskog sabora za reviziju Ustava SPC. Ipak, njegove pravničke reference za mnoge ostaju sporne, nezavisno od stavova koje zastupa.
Diplomirao je sa relativnim zakašnjenjem tek 2002. na nereprezentativnom Pravnom fakultetu u Kosovskoj Mitrovici a magistrirao 2006. na još manje uglednoj adresi: izvjesnoj Privrednoj akademiji u Novom Sadu.
Onda je – uz prisustvo Amfilohija i još nekoliko srpskih arhijereja – 27. decembra 2012. doktorirao na Pravnom fakultetu u Kragujevcu, ustanovi poznatoj po aferi Indeks (masovna kupovina diploma). Da stvar bude gora, tezu je odbranio pred prof. dr Nenadom Đorđevićem koji je jedan od nekoliko optuženih u Indeksu.
Srpskim medijima Džomić je kazao kako prema univerzitetskim propisima nije mogao uticati na izbor članova komisije za odbranu. Međutim, Đorđević mu je bio mentor i 2006. kada je postao magistar. Član komisije je bio i profesor podgoričkog pravnog fakulteta dr Slavko Lukić, poznat po aferama na podgoričkom Pravnom fakultetu.
Naziv Džomićeve odbranjene teze je Pravni položaj tradicionalnih crkava i verskih zajednica u R. Srbiji i R. Crnoj Gori. No, 2009. je najavljivao daleko interesantniji doktorski rad, naslovljen Pravni položaj MPC-a od 1851. do 1929. godine. Zbog čega je odustao?
U svojim ranijim istupima je negirao ili banalizovao kanonsku i istorijsku činjenicu o autokefalnosti Mitropolije – Crnogorske crkve. Do promjene u izboru teme možda je došlo i zbog činjenice da je Amfilohije, makar uz kreativno tumačenje, nakon decenija poricanja 2010. „priznao” da je Crkva do 1918. bila autokefalna.
Kao svojevrsnog i pravničkog uzora, Džomić je deklarisao dr Vojislava Šešelja. Naime, Džomić je autor članka Svjedok nepokleka koji je objavljen u zborniku Duška Sekulića Luča vojvode Šešelja (Srpska radikalna stranka, Zemun 2009), gdje je, između ostalog, napisao:
„Pravnom naukom se bavim preko 20 godina, od kako sam u Kraljevu 1986. zakoračio u Srednju pravnu školu, do dana današnjega. Sve do procesa dr Vojislavu Šešelju nisam mogao da sanjam, a kamoli da povjerujem da nadobudnim evropskim pravnicima, današnjim haškim kadijama i sudijama, mogu da padnu na pamet takve stvari, nedopustive u pravu, kakve su nam pokazali već od početka montiranog sudskog procesa”.
U zaključku veli da je „bez obzira na presudu”, Šešelj sebe „prinio na žrtvu” i da je ostao „svjedok nepokleka” (str. 52-54).
Vladimir JOVANOVIĆ
DRUŠTVO4 sedmice
HORIZONTI3 sedmice
DRUŠTVO4 sedmice
Izdvojeno4 sedmice
DANAS, SJUTRA4 sedmice
INTERVJU3 sedmice
ALTERVIZIJA4 sedmice
FOKUS3 sedmice