Tokom vikenda lideri Demokratskog fronta Andrija Mandić, Milan Knežević i Nebojša Medojević potpisali su – Deklaraciju o pomirenju potomaka četnika i partizana, čiji su ujedno i autori.
Kako su trojica lidera objasnila na samom potpisivanju , cilj Deklaracije je – prevazilaženje daljih ideoloških podjela u Crnoj Gori.
,,Crna Gora je građanska država u kojoj ne postoji nacionalna većina i zato je potrebno da Srbi i Crnogorci prvi preuzmu odgovornost za njenu budućnost, tako što će zajednički raditi na prevazilaženju opasnih naslijeđenih podjela – navodi se u članu 2. Deklaracije. No, od ,,građanskog” nije mnogo ostalo u preambuli Deklaracije u kojoj se navode razlozi njenog donošenja: ,,Polazeći od neophodnosti eliminisanja svih ideoloških sukoba, imajući u vidu duboku podijeljenost crnogorskog i srpskog naroda, radeći na pomirenju u pravoslavnom biću kao potrebnom preduslovu za novim trajnim dogovorom sa svim manjinskim narodima, ostajući dosljedni tradicionalnoj i njegoševskoj Crnoj Gori, koja počiva na kosovskom zavjetu i poštovanju predaka: mi potomci bjelaša i zelenaša, partizana i četnika, pravolinijaša i golootočana, donosimo Deklaraciju o pomirenju”. Deklaracija je donijeta na Savin dan, u Srpskoj kući, čiji je direktor Emilo Labudović. Poznat po idejama pomiriteljstva.
Najavljeno je da će biti ponuđena i ostalim političkim partijama za potpisivanje, pa i Skupštini Crne Gore. Za sada je uglavnom njeno potpisivanje ostalo bez reakcija od strane najvećeg broja partija. Reagovali su iz vladajuće DPS, ocijenivši da se ne smije staviti znak jednakosti između partizana i četnika, te da je antifašizam postavio temelje slobodne Crne Gore ,,O sukobu između partizana i četnika su poznate sve relevantne istorijske činjenice, a navažnije su da je Narodnooslobodilački pokret bio jedina antifašistička snaga koja je Crnu Goru oslobodila od okupatora, a da je četnički pokret bio na strani okupatora i da je njegova ideologija bila zločin”, ocijenio je istoričar Dragutin Papović, poslanik DPS-a.
Ne dešava se samo u Crnoj Gori revizija antifašističkog nasljeđa i pokušaj ,,pomirenja” nepomirljivog – partizana i četnika, antifašističkog i fašističkog pokreta, odnosno njihovo izjednačavanje. Nije za utjehu, ali situacija je slična, pa možda i gora u Hrvatskoj i Srbiji. I nažalost, sve to dok Evropa kliza udesno. No, ono što Crnu Goru čini posebnim je to što nas od takvih tendencija ,,čuva” partija na čijem je čelu isti onaj koji je Crnu Goru vodio na Dubrovnik, mrzio šahovnicu, i protiv koga u ladici tužilaštva čeka krivična prijava za zločin deportacije bosanskih izbjeglica. Ne sluti na dobro.
Pisac Balša Brković za Monitor ocjenjuje da je ova Deklaracija DF-a u stvari politički marketing. ,,I to, vjerujem bez nekog značajnijeg dometa. Čak je ovo prije način da se neke podjele drže u životu nego da se prevaziđu. Uzgred, čitava ova retorika ‘partizansko-četničkog’ pomirenja djeluje smiješno u svjetlu paraideološke reverzije koja je dovela do toga da današnji ‘četnik’ u srcu nosi Staljina i Crvenu armiju, a jedino vjeruje Rusiji, dok je današanji ‘partizan’, koliko shvatam, neko ko se zalaže za NATO, ili ko možda vjeruje da su Amerika i Engleska postale zemlja proleterska”, kaže on.
,,Za razliku od nekih ranijih pokušaja – sa znatno širim značenjskim obuhvatom – ovaj pokušaj je samo jedan od načina da se partizani i četnici, rodoljubi i kvislinzi, izjednače, kao što je to svojevremeno urađeno u Srbiji. Ne vjerujem da je takvo jednačenje moguće. Niti da je moguće izjednačiti takva dva vrednosna koncepta. Ali, ovdje je sve pomalo pretvoreno u parodiju. U tom svijetlu – parodijskom – možda je najbolje pročitati i ovaj pokušaj da se politizuje ‘nesvarena’ istorija”, zaključuje Brković.
Brkovićevo mišljenje dijeli i Ervina Dabižinović iz NVO Anima. „Оvom Deklaracijom nacionalisti u stvari traže priznanje, a ne pomirenje”, kaže ona za Monitor. ,,Revizionisti čine prokleto lošu stvar relativizujući zločine i izjednačavajući sebe i svoje desne pokrete sa antifašizmom. Pa istorijska je činjenica da nisu bili na strani antifašizma”.
U tekstu Zakon protiv Istorije, na portalu Peščanik, istoričarka Dubravka Stojanović krajem prošle godine pisala је o tome kako je ,,poslednjih godina u Evropi učestala praksa donošenja zakona koji propisuju narative o prošlosti, kojima se uspostavljaju „zvanična sjećanja’. Ova nova vrsta, kako ih ona zove, ,,propisivanja ispravnog govora o prošlosti može iskoristiti za razne vrste ‘pranja istorije’ i nametanje jednog i jedinog odobrenog mišljenja”. Stojanovićeva je podsjetila i na kontroverznu Rezolucija Evropskog parlamenta o evropskoj svijesti i totalitarizmu, kojom su 2009. godine u isti paket stavljeni fašizam, nacizam i komunizam.
Osvrćući se na region, ona ukazuje da je uporedo s poricanjem zločina u ratu devedesetih, tekao sve intenzivniji proces revizije Drugog svetskog rata i podsjeća da su i Hrvatska i Srbija donijele deklaracije i zakone kojima su propisale odnos prema ratovima 90-ih, proglašavajući ih odbrambenim i negirajući zločine.
Dubravka Stojanović odavno ukazuje da pokušaji istorijskog revizionizma u Srbiji traju od početka rata devedesetih, a da je vrhunac trenutak kada je Skupština Srbije usvojila zakon kojim se izjednačavaju četnički i partizanski pokret, nakon čega je uslijedila sudska rehabilitacije generala Draže Mihajlovića. A proceduru je stvaljena i rehabilitacija Milana Nedića i njegovih ministara. Završni udarac, smatra Dubravka Stojkanović je televizijska serija Ravna gora. „Ako državna televizija na prvom programu u nedjelju u osam uveče, kad porodice sjede oko TV-a, emituje seriju o Ravnoj gori, to je suštinska javna rehabilitacija i ona više i ne mora da se dogodi na sudu”.
U Zagrebu se sa revizijom istorije stiglo čak dotle da je tamošnja vlada finansijski podržala udruženje koje koncentracioni logor Jasenovac predstavlja kao radni logor u kojem su zatvorenici umirali samo u izuzetnim situacijama.
,,U Hrvatskoj postoje oni koji o Jasenovcu govore, maltene, kao o sanatoriju u kojem se izvodila opereta ‘Mala Florami’, u kojem je stradalo maksimalno nekoliko stotina ljudi i to ‘zahvaljujući’ židovskim liječnicima koji su odgovorni za epidemiju tifusa i slične gluposti”, slikovito je o situaciji u Hrvatskoj govorio Zoran Pusić, predsjednik tamošnje Antifašističke lige.
,,S druge strane, imate gromoglasnu šutnju vlade kada je riječ o potpunoj zabrani ploča sa ustaškim pozdravom. Prije gotovo tri godine smo osnovali Antifašističku ligu jer smo shvatili da fašizam postaje nešto vrlo moderno u Hrvatskoj. Pojave koje su vezane uz nacifašizam imate i u današnjoj Hrvatskoj, ali i u mnogim tranzicijskim zemljama istočne Europe”, objašnjavao je on. ,,Često čujemo da budućnost treba graditi na pomirbi djece ustaša i partizana. Nedavno je to rekla i predsjednica, Kitarević misleći da citira predsjednika Tuđmana, a riječ je o originalnom citatu Maksa Luburića. Kod nas se često govori da nam je dosta i ustaša i partizana. I meni je toga dosta, ali to ne pokreću ljudi koji brane antifašističke vrijednosti. Niko nema problema s time da se pomire ljudi, ali je nedopustivo pomirenje ideologija koje su stajale iza ustaškog pokreta s jedne strane i partizanskog s druge. Te dvije ideologije ne mogu pomiriti kao što to ne mogu razbojnici i pošteni ljudi”, kaže Pusić.
U vezi pomiriteljskih ideja iz deklaracije DF-a ima i praktičan problem. Da li potomci (sinovi, ćeri unuci, unuke, praunici, praunuke), već umrlih učesnika rata pri kraju prve polovine dvadesetog vijeka, trebaju da se međusobno anketiraju, kako bi saznali na kojoj su strani i kome su u ratu bili preci, pa da onda krenu u mirenje.
Crna Gora ima ozbiljan problem: nema ozbiljnu antifašističku ligu. O antifašizmu danas na sva zvona govore -oni koji su vodili zemlju u ratove devedesetih služeći Miloševiću, i koji baš zato ne žele da se vraćaju u prošlost. Za njih je i ova Deklaracija nepotrebno vraćanje u prošlost. Suprotno je: o prošlosti treba govoriti mnogo više, ali tako da ono što nam se dešavalo pretvorimo u iskustvo. Da ne zaboravimo razlike između antifašista i fašista četrdesetih, ali ni razlike između onih koji su zemlju vodili krvavih devedesetih, i onih snaga koje su im se opirale. Danas je snaga baštinika antifašizma možda i manja nego devedesetih. A potreba za njom veća je nego ikad.
Milena PEROVIĆ-KORAĆ
DRUŠTVO4 sedmice
INTERVJU3 sedmice
INTERVJU4 sedmice
INTERVJU4 sedmice
Izdvojeno3 sedmice
INTERVJU2 sedmice
HORIZONTI3 sedmice
Izdvojeno3 sedmice