Nelegalno dozidane opeke na temeljima svetostefanske crkve Svete Gospođe su srušene, pa su iz SDP-a pokazali spremnost da sa svojim vicepremijerom i dva ministra nastave participaciju u Vladi Igora Lukšića. Spor oko toga ko, kako i na koji način može obnoviti srednjovjekovnu crkvu, pokazuje da Srpska pravoslavna crkva ima, u najmanju ruku, „neuobičajeni” pravni i politički status. Odluka da li i kojim tempom država treba sankcionisati divlju gradnju SPC na Svetom Stefanu je navodni uzrok najvećeg (javno poznatog) koalicionog gloženja DPS-a i SDP-a.

No, svetostefanski slučaj je jedan u nizu primjera divlje gradnje koju sprovodi SPC. Ranije je to bilo uz prećutnu saglasnost, zatim finansijsku ili organizacionu potporu crnogorske vlasti. Uostalom, najveći vjerski objekat u zemlji, Saborni hram u širem centru Podgorice, započet je sredinom 1990-ih bez građevinske dozvole.

Kako je ispričao mitropolit crnogorsko-primorski Amfilohije (Radović), Vlada Crne Gore je finansirala kompletne „grube radove” na tom objektu. Prisjetićemo se da je krajem 1990-ih Milo Đukanović donirao (nije objavljeno čijim parama) jedan od pozlaćenih krstova na kupolama hrama.

No, strasti su se uzburkale sredinom 2005, nakon što je SPC, mimo propisa, postavila crkvu ili limeni objekat (kako ko voli) na vrh Rumije. Događaj je opisan kao atak na multivjerski kult i temeljne vrijednosti suživota u Crnoj Gori. Jedinu je konsekvencu zbog toga podnio general-potpukovnik Dragan Paskaš, načelnik Generalštaba tadašnje VSCG. Vojni helikopter iznio je „limenku” na Rumiju i to je bio korpus delikt zbog čega je general smijenjen.

Manje je poznato da je asistenciju za prijenos kroz Bar, do mjesta gdje je „limenka” zakačena za vojni helikopter, davala crnogorska policija. Kroz ulice Bara je „limenku” ispratilo policijsko vozilo (vidi sliku). To se desilo 19. juna 2005, dok se policija (Služba javne bezbjednosti) nalazila u sastavu MUP-a, na čijem je čelu bio Jusuf Kalamperović iz SDP-a. Šef policije, Kalamperovićev pomoćnik za SJB, bio je Mićo Orlandić, takođe funkcioner SDP-a. Obojica su iz Bara.

Ipak, najkoloritnije odnose SPC ima sa DPS-om (njenim najvišim partijskim i državnim funkcionerima). Tokom 1990-ih je Đukanovićeva, onda i Vlada Filipa Vujanovića, omogućila upis većeg dijela vlasništva nad oko 650 crkava i manastira, te drugih nepokretnosti, na Mitropoliju crnogorsko-primorsku, Patrijaršiju u Beogradu, neku od eparhiju ili druge entitete iz strukture SPC-a. Procjena je da SPC katastarski posjeduje oko 12,5 miliona kvadratnih metara nepokretnosti u Crnoj Gori.

SPC u Crnoj Gori nije registrovana kao pravno lice po važećim odredbama Zakona o položaju vjerskih zajednica, no ipak ima matični broj u Zavodu za statistiku.

Budva je, ne samo zbog tenzija oko svetostefanovske crkve, zanimljiva studija slučaja o odnosu SPC-a i različitih interesnih depeesovskih struktura, od kojih je jedna prepoznata kao javno-privatni klan Svetozara Marovića, potpredsjednika partije.

Protesti na Svetom Stefanu su kulminirali u završnici nominacija i prijedloga za kongres o izboru rukovodstva DPS-a, dok se Marović još borio da obezbijedi svoj uticaj – ozbiljno poljuljan nakon hapšenja u aferi Zavala.

Marović je dugogodišnji predsjednik Upravnog odbora državne Hotelske grupe Budvanska rivijera, u čijem je sastavu bio i grad hotel Sveti Stefan, 2004. izdat kompaniji Aman Risorts u zakup na 30 godina (zakupac je sada Restis grupa). Ostaci crkve Svete Gospođe su vlasništvo Budvanske rivijere.

Menadžer hotela Sveti Stefan, dok je njime gazdovala Budvanska rivijera je bio Vido Anđus, privatnik sa poslovima u turizmu, lokalni marovićevski kadar – trenutno predsjednik MZ Sveti Stefan i odbornik DPS-a u SO Budva.

Anđus je godinama upravljao hotelom Sveti Stefan. No, tek se u skorije vrijeme sjetio da se ispod terase bivše kockarnice nalaze temelji crkve Svete Gospođe. Član je lokalnog odbora za obnovu hramova, a TV kamere su registrovale da je bio jedan od najbučnijih u komešanju sa policijom 21. aprila. Anđus i njegovi protestanti su saopštenjem podržani i od strane odborničkog kluba DPS-a u Budvi.

Samo dan prije protesta, 20. aprila, po nalogu tužilaštva, desio se upad inspektora policije za privredni kriminal u Budvansku rivijeru; pretraživana je dokumentacija o poslovanju. Kompanija je 2007. izdala hotel u zakup Moninvestu, firmi čiji je suvlasnik kasnije postao Marović, te se navodno priključio sada okrivljenom kriminalnom netvorku u aferi Zavala.

Pozivajući se na izvore iz vrha Uprave policije, list Dan je prenio sumnju da su čelnici Budvanske rivijere nanijeli milionsku štetu budžetima SO Budve i države. Inspektori su provjeravali i poslovne aranžmane Moninvesta i Budvanske rivijere u vrijeme dok je na čelu obje firme bio Marović.

Manjinski akcionari su podnijeli tužbu. Tvrde da je 2004. odlukom menadžmenta imovina Budvanske rivijere nezakonito smanjena sa 209 na 69 miliona eura. Spor pred Vrhovnim sudom je u toku. Predsjednik UO Budvanske rivijere u vrijeme donošenja odluke bio je Marović.

Nakon što je u štampi izjavio da će se, uprkos hapšenju rođenog brata, pridržavati „omerte” (zakona ćutanja, popularanog na Siciliji), Marović je, odlukom Vlade, tokom marta opet imenovan za člana UO Budvanske rivijere. Takođe je u UO imenovana Dušanka Jeknić, trenutno diplomatkinja u Sloveniji, Đukanovićeva prijateljica – u Italiji osumnjičena za mafijaško udruživanje, kao i predstavnik SDP-a. Marović je sada upisan kao predsjednik UO kompanije.

Na drugoj strani, Đukanović ima, preko firme Global Montenegro, preko 20.000 metara kvadratnih u budvanskom naselju Podkošljun, koje je 2008. kupio kreditom od 5,5 miliona eura. Projekat je, kako je objasnio, pripreman „za turistički biznis”.

Ozbiljne poslovne interese na području budvanske opštine ima i Prva banka, vlasništvo familije Đukanović. I to ne samo zbog atraktivnih nekretnina u njenom posjedu, poput ostrva Sveti Nikola. Nešto prije hapšenja opštinskih čelnika Rajka Kuljače i Dragana Marovića, Prva banka je, zahtjevom Privrednom sudu za prinudnu naplatu višemilionskog duga, zimus zatražila blokadu računa SO Budva, itd.

Gdje je u svemu tome SPC i mitropolit crnogorsko-primorski Amfilohije? Poput Đukanovića i Marovića, te njihovih javno-privatnih klanova, Amfilohije takođe ima svoje ozbiljne poslovne interese u Budvi i okolini.

Privatizacijom hotela Avala u Budvi (vlasnici Stanko Subotić i Bepler i Džejkobson) vansudskim poravnanjem se Budvanska rivijera, čiji je predsjednik UO bio Marović, obavezala da Mitropoliji crnogorsko-primorskoj isplati 628.174 njemačkih maraka (Ugovor br. Rs. 700/00, Osnovni sud u Kotoru).

Amfilohije je član odbora direktora Odigitrije d.o.o – firme „za razvoj hodočasničkog turizma” iz Budve osnovane 2002. Izvršni direktor Odigitrije je Slavko Krstajić, crnogorsko-ruski „hodočasnik” i operativac Fonda jedinstva pravoslavnih naroda iz Moskve koji u Budvi ima predstavništvo.

Fond je organizovao početkom 2006. skup na kojem je prisustvovao Milo Đukanović, dok je Filipa Vujanovića nagradio ordenom. Sada uhapšeni gradonačelnik Rajko Kuljača bio je govornik na otvaranju filijale Fonda u Budvi.

U menadžmentu Odigitrije je i i Jovan (Purić), vikarni episkop sa sjedištem u Manastiru Ostrog, gdje se, bez plaćanja poreza, prikupljaju milioni od priloga vjernika i trgovine suvenirima.

I Amfilohije i episkop Jovan su u Centralnom registru Privrednog suda upisani pod svojim crkvenim a ne, kako je propisano, građanskim imenima. Ta činjenica pojačava sumnju u medijske tvrdnje da je sporan pravni osnov prihvatanja registracije Odigitrije, na koju se vodi hotel Podgostrog u Budvi sa 56 soba i četiri apartmana. Cijena noćenja i do 106 eura. Svaka soba ima kupatilo, kablovsku TV, telefon, klimu, terasu.

Iz Ministarstva finansija su objavili kako Mitropolija crnogorsko-primorska nema prijavljenu registraciju za obavljanje privredne djelatnosti, niti podnosi prijave za porez, iako je Odigitrija i na službenom sajtu www. mitropolija.co.me predstavljena kao „turističko-poklonička agencija”.

Amfilohije je za jednog od budvanskih paroha postavio svog rođaka, protojereja Arsenija Radovića. Za paroha paštrovsko-tudorovićkog je 2007. postavio Sinišu Smiljića, koji se školovao kod njega, u Bogosloviji na Cetinju. Otprilike u to vrijeme pojačale su se i tenzije oko imovinske brige SPC za dvije crkve na Svetom Stefanu, potom i za temelje crkve Svete Gospođe. Kao i većina sveštenika u Arhijerejskom namjesništvu bokokotorskom SPC, Smiljić je takođe strani državljanin i/ili nije iz Crne Gore, premda je, makar preko svoje Fejsbuk stranice, aktivista grupe Dokažimo na popisu 2001. da Srba ima preko 32 odsto.

SPC je, poslije SO Budva, najveći vlasnik zemlje na području te opštine. Osnovni sud u Kotoru je presudio da će SO Budva morati da vrati Mitropoliji zemljište od 4.600 kvadrata ili je obešteti sa 2.576.000 eura.

Iz Mitropolije su jesenas najavili kako u budvanskoj opštini imaju ozbiljne poslovne ambicije – podići će nekoliko zgrada između Buljarice i Jaza, zatim kod crkve Svete Petke, izgradiće turističko-apartmansko naselje iznad manastira Reževići…

Bog ili mamon, simbol pohlepe? U Jevanđelju je zapisano: „Ne možete služiti Bogu i mamonu”.

Vladimir JOVANOVIĆ

Komentari