Ove je nedjelje Mljekara Lazine, jedan od mnogih njenih zagađivača,  ponovo ispustila velike količine toksičnih otpadnih voda u Zetu. Iako je mljekara dužna da izgradi postrojenje za prečišćavanje otpadnih voda koje ispušta u zaštićeno prirodno dobro – od toga ništa . Nadležni žmure

U nedjelju, prema video snimku koji je objavio portal Volim Danilovgrad, Mljekara Lazine je ispustila velike količine otpadnih voda u Zetu. Prizor je zastrašujući. Boja vode u određenim djelovima rijeke je potpuno bijela. Nije to prvi put da otpadne vode završavaju tamo gdje ne treba. Za to godinama niko ne odgovara.

Iz Odsjeka za kvalitet voda i vazduha Zavoda za hidrometeorologiju i seizmologiju su, na zahtjev Agencije za zaštitu životne sredine (AZŽS), prethodno uradili ispitivanje na mjestu gdje mljekara inače ispušta otpadne vode. Uzorak koji su uzeli 22. jula sa izlazne cijevi odakle voda ide dalje u Zetu pokazao je da su fizičko-hemijske i biološke karakteristike rijeke – loše. U izvještaju, u koji je Monitor imao uvid, a koji potpisuje načelnica Nevenka Tomić navodi se da voda ne odgovara uslovima Pravilnika o kvalitetu i sanitarno-tehničkim uslovima za ispuštanje otpadnih voda, načinu i postupku ispitivanja kvaliteta otpadnih voda i sadržaju izvještaja o utvrđenom kvalitetu otpadnih voda.

Iz mljekare na pitanje Monitora zbog čega ta firma do sada nije osposobila valjanu aparaturu za prečišćavanje otpadnih voda kako bi zaštitila životnu sredinu do zaključenja ovog broja nije stigao odgovor.

,,Hrani me, pazi me – Mljekara Lazine. Sva ironija odnosa te firme i kompanije Šimšić-Montmilk – Danilovgrad u okviru koje ona posluje, prema životnoj sredini, a time i prema svim kupcima sadržana je u njihovom sloganu. Kompanija koja na svom zvaničnom sajtu ističe kvalitet, zdravlje, visokotehnološke procese i odgovoran odnos, oslikava ukorijenjeno licemjerje našeg društva i institucija”, kaže za Monitor Danilovgrađanin i osnivač portala Volim Danilovgrad Milan Mijajlović.

U Elaboratu procjene uticaja na životnu sredinu za projekat Proširenje proizvodnog kapaciteta sa pet hiljada litara na 20 hiljada litara mlijeka na dnevnom nivou i izgradnja postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda kompanije Šimšić-Montmilk iz februara ove godine, u dijelu kontrole zagađenja, navodi da je usvojena odluka o izgradnji postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda definisanog tehnolškim projektom. ,,U slučaju da dođe do zastoja na tom postrojenju, neophodno je obustaviti proces proizvodnje i pozvati ovlašćenog servisera za postrojenje za prečišćavanja otpadnih voda, sa kojim nosilac projekta ima potpisan Ugovor o redovnom servisiranju. Zastoj može nastati usljed njegovog neredovnog održavanja, pa je potrebno izgraditi proceduru redovnog održavanja”, piše još u ovom dokumentu.

U Odluci o određivanju lokacije sa elementima urbanističko-tehničkih uslova za izgradnju lokalnog objekta od javnog interesa koju krajem 2021. potpisuje donedavna predsjednica Opštine Danilovgrad Zorica Kovačević dogovoreno je mjesto za izgradnju postrojenja za prečišćavanje voda. Nigdje se ne precizira kada bi se ta izgradnja trebalo završiti.

Lokalne institucije, prema riječima Milana Mijajlovića, odavno nemaju gotovo nikakvog smisla u Danilovgradu. ,,Godinama obećavaju rješavanje problema, a kompanija samo povećava količinu otpadnih voda. Na to  joj Opština indirektno daje saglasnost odobravajući elaborat u kojem nije odredila rokove za rješavanje problema otpadnih voda. U prevodu – prosipajte dok god možete”, objašnjava on.

Dolina rijeke Zete proglašena je parkom prirode 2019. godine. Vrijednost njenog biodiverziteta je neprocjenjiva. Tu je pronađeno pet tipova staništa koja su od posebnog značaja za zaštitu prirode u Evropskoj uniji, kao i nekoliko vrsta gljiva, mahovina i puževa koji su prvi put registrovani u Crnoj Gori. Od 19 vrsta riba koliko je popisano na ovom području – deset su endemi. Utvrđeno je da ovdje žive 774 biljne vrste, kao i da je mjesto od ekstremnog značaja za ptice.

Mijajlović smatra da nije daleko dan kada će svakom biznisu sa teritorije opštine Danilovgrad biti isplativije da vodi računa o životnoj sredini. ,,U tom slučaju neće plaćati kazne, a proizvodi i usluge će vrijedjeti više. Nevladine organizacije iz Danilovgrada bave se izradom brojnih dokumenata koji će pomoći da se područjem pravilno upravlja. Građani su podigli i usadili hiljade sadnica ugroženog hrasta, započinje se nemali broj biznisa zasnovanih na prirodnim ljepotama Danilovgrada – kampovi, uređene plaže, rijeka se u jednom dijelu redovno koristi za kajakarenje”.

Monitor je i ranije pisao o zagađenju koje Zeta, gotovo svakodnevno, trpi.

Prema Strategiji održivog razvoja Crne Gore do 2030, donji tok rijeke Zete spada u jedan od šest najzagađenijih riječnih tokova u Crnoj Gori.

U Socio-ekonomskoj analizi Parka prirode Rijeka Zeta iz aprila 2021. godine koju je naručila globalna ekološka organizacija The Nature Conservancy navodi se da najveći efekat ima upravo zagađenje koje potiče iz netretiranih otpadnih voda. ,,Ovaj vid zagađenja ogleda se u prisustvu fosfata i nitrita duž čitavog toka Zete. Rješenje leži u izgradnji adekvatne komunalne infrastrukture koja će pokriti čitavo stanovništvo ovog prostora. Veliki je broj subjekata koji utiču na kvalitet voda Zete – od industrijskh pogona, preko poljoprivrednih gazdinstava, do domaćinstava, i to ne samo na prostoru Parka, već u čitavom slivnom području. Za to treba da bude zadužen čitav sistem državnih institucija koje se bave donošenjem i sprovođenjem propisa i minimalnih standarda koji se odnose na oblast zaštite životne sredine od otpada i otpadnih voda (ministarstva, agencije, inspekcije, opštine…)”, navodi se u ovoj analizi.

,,Što se mene tiče, a i dobrog broja sugrađana, proizvodi Mljekare Lazine neće biti kupovani sve dok se ne riješi problem otpadnih voda. Na nama je da  preskočimo proizvode na rafu,  onima koji ne vode računa o životnoj sredini”, kaže Mijajlović.

Stanje rijeke pokazuje da se nadležni ne bave stvarnom zaštitom Zete i da žmure na nedjela zagađivača. Mljekara Lazine  jedna je od nekoliko crnih tačaka u zagađenju ove rijeke. Tu su i farma svinja i kokošaka, pojedine kamenoreznice, brojne deponije, Željezara Toščelik, Mljekara Nika, naselja, kao i privatne farme…

Odnekle preuzimanje odgovornosti mora otpočeti.

Andrea JELIĆ

Komentari

Na  kolašinskim katunima sve je manje stočara, a sve više divlje gradnje. Mnogi zloupotrebljavaju, takozvano, ,,običajno pravo”, kako bi na planini sagradili objekte za odmor ili ugostiteljstvo. Nadležne inspekcije, sudeći prema stanju na terenu, rijetko dolaze na Bjelasicu, Komove, Sinjavinu…

Tradiciju  izdiga na katune sjevera Crne Gore, prošle godine Uprava za zaštitu kulturnih dobara, proglasila je dijelom nematerijalnog  kulturnog  nasljeđa. Nakon toga, Regionalna  razvojna agencija (RRA) za Bjelasicu, Komove i Prokletije napravila je  i korak više. Zahvaljujući trudu te organizacije  postoji šansa da Globally Important Agricultural Heritage Systems (GIAHS) uvrsti crnogorske katune u isti rang sa ,,pejzažno, običajima i proizvodima oblikovanih prostora” sa pirinčanim poljima u Kini, dijelom španskih maslinjaka i italijanskih vinograda. No, dok na jednoj strani traju procedure da se sačuva taj vrijedan i turistima sve interesentniji dio naše tradicije, na drugoj strani kontinuirano se devastiraju preostali katuni.  To je, naročito, izraženo na području cijele kolašinske opštine, pa su divljom gradnjom bez  izuzetka napadnuti katuni na Bjelasici, Sinjavini, Komovima, Kapetanovom jezeru…

Katuni na tim planinama, kaže predsjednik Udruženja proizvođača lisnatog sira Ratko Pejić više ne zalužuju epitet ,,tradicionalni”.  Devastirani su, gradi se bez ikavog reda i dozvola.  U tim naseljima, tvrdi on,  najmanje je stočara, a nadležene inspekcije rijetko kontrolišu stanje, koje Pejić opisuje kao ,,urbanistički haos”.

,,Inspekcije godinama ne rade svoj posao. Divlja gradnja je odavno uzela maha, posljednjih godina to stanje je alarmantno. Nijedan novoizgrađeni obejekat na katunima nije u skladu sa tradicionalnom gradnjom. Na Bjelasici je takvo stanje najočiglednije, ali nije mnogo  drugačije ni na Sinjavini. Jedan stočar sa te planine je nedavno kazao da se Sinjavina pretvorila u diskoteku. Novogradnja, bez ikavog reda, pri čemu nije vođeno računa o stilu i materijalima postali su toliko brojni da je sada na katunima najmanje stočara”, kaže Pejić za Monitor.

Stanje na kolašinskim katunima je alarmantno, ocjenjuje i predsjednik Skupštine opštine (SO) Kolašin Milan Đukić.  To se, objašnjava, prije svega , odnosi na planske i razvojne politike, primjenu zakona i višestruki negativan uticaj na planine.

,,Stanje je poražavajuće na svim planinama, a pogotovo Bjelasici. Divlja gradnja cvjeta, pejzaž je već dijelom narušen i,  čini se,  da to neće stati. Ovog ljeta je intenzivirana divlja gradnja i još uvijek nemam informaciju da se nadležne inspekcije odlučnije bave tim problemom. Devastacija prostora u katunima je problem koji mora biti riješen u najkraćem roku, inače će prirodni i ‘kulturni’ pejzaž biti nepovratno uništeni a upravo su oni najveća turistička vrijednost planina u ljetnjoj sezoni. Nedopustivo je da se ova turistička vrijednost ugrožava ljudskim faktorom, ako znamo da ta vrijednost utiče na konstantan rast turističkog prometa, pozitivne promjene u strukturi gostiju i konkurentnost Kolašina”, kaže on.

Nadležne opštinske službe, tvrdi, minulih godina su učinile vrlo malo ili nimalo da se takvo stanje popravi.  Đukić podsjeća da je nekoliko puta tražio  da komunalne i inspekcijske službe Opštine intenziviraju svoj rad na terenu i odlučnije sprovode zakone.

,,Podsjećam i da sam odbio da glasam za Izvještaj o radu predsjednika Opštine i organa kojima rukovodi za 2020. godinu,  dok se njemu ne pridoda obavezujući zaključak da nadležne službe i inspekcije nemaju zadovoljavajuće rezultate. Takođe, i da  u budućem periodu moraju unaprijediti rad na sprovođenju zakona i propisa u toj oblasti”, kaže sagovorik Monitora.

Đukić kaže da je posljednjih godina na sceni ,,nedopustivo povećanje broja objekata od različitih materijala, divlja gradnju u ekspanziji, a sve pod izgovorom ‘običajnog prava’. Običajno pravo, podsjeća, u pravnom  sistemu više ne postoji“, a vid je pozitivne tolerancije za prave poljoprivrednike i stočare koji izdižu u planinu svake godine.

,,Samo nekoliko njih stvarno obavlja tu djelatnost, a ogromna većina objekata na planini nema osnov za gradnju, jer njihovi vlasnici ne drže ni kokoške, a kamoli desetine govedi i stotinu i više ovaca kao nekoliko vrijednih porodica iz kolašinskog kraja. Sadašnji izgled katuna svakako da nemaju veze sa tradicionalnim katunima. Čak je tradicionalno stočarstvo ugroženo divljom gradnjom i nekontrolisanim aktivnostima u planini”, zaključuje predsjendik SO.

Sagovornici Monitora se slažu da ,,nadležni organi moraju dosljedno i posvećeno sprovoditi zakon inače će prostor planine biti trajno uništen a time jedna od njenih najvećih prirodnih, kulturnih i turističkih vrijednosti”. Da bi se zaustavio proces devastacije prostora, narušavnja prirodnog i kulturnog pejzaža i životne sredine, kaže Đukić,  pod hitno se mora uvesti kontrola izdavanja dozvola i gradnje na planini pod lažnim izgovorom poljoprivredne djelatnosti i, takozvanog, „običajnog prava“. Mora postojati, tvrdi on, odlučnost i odgovornost, kao i bliža saradnja između državnih organa zaduženih za imovinu, gradnju objekata i zaštitu životne sredine, sa jedne i  lokalnih službi – sekretarijata za urbanizam, komunalne inspekcije i policije i građevinske inspekcije, sa druge strane.

Pejić objašnjava  da  postoje precizni propisi koji, kada bi se poštovali, omogućili bi čuvanje autentičnosti i osnovne namjene katuna. Prema zakonu,  da bi neko dobio pravo izdiga  na katun, treba da je registrovani stočar.  Zatim, mora dostaviti dokaze da drži stoku, da ima prebivalište na području opštine na čijoj teritoriji želi da izdiže, da je crnogorski državljanin. Uslovi su i da ima jedan hekatar zemljišta  u vlasništvu ili da je zakupac  na 10 i više godina.

,,Sa svim tim dokazima trebalo bi da se obrati Upravi za šume i kad dobije pozitivan odgovor , onda se tek ‘poteže’ običajno pravo izdiga… Objekat koji se gradi za tu namjenu mora da ispunjava brojne standarde, a dozvoljena je gradnja tri objekta  – za stanovanje, smještaj stoke i proizvodnju mlječnih proizvoda… Svakome ko prođe kolašinskim katunima jasno je da se odavno ništa od tih propisa ne poštuje”, tvrdi Pejić.

No, na Bjelasici nije problem samo divlja gradnja u katunima, već planinu ugrožava, kaže Đukić, i ona legalna, koja se odnosi na projekte turističkih objekata i naselja.  Zbog narušavanja prirodnog i kulturnog pejzaža, održivog razvoja i zaštite životne sredine,  smatra on, pod hitno se mora staviti van snage Prostorni plan posebne namjene (PPPN) Bjelasice i Komova usvojen 2010.  godine.

,,Taj megalomanski plan već sada se pokazuje kao predimenzionirana ‘dozvola’ za ‘betoniranje planine’, ugrožavanje prirodnih vrijednosti i razvoja urbanog dijela Kolašina. Pristup obrađivača ovog plana je, nažalost, kako su sami naveli, ‘prvenstveno bio baziran na tržišno-poslovnom modelu razvoja predmetnog prostora’, što je u suprotnosti sa postulatima održivog razvoja”, kaže Đukić.

Prema onome što je trenutno dizvoljeno da se gradi na Bjelasici jasno je da  održivi razvoj  pri izradi PPPN nije bio  polazište za državne i lokalne institucije.

                                                                                                            Dragana ŠĆEPANOVIĆ

Komentari

Poslije smjene DPS-a  u Beranama 2014. godine, nove  vlasti pokrenule  su inicijativu za formiranje novog preduzeća za proizvodnju i distribuciju struje koje je u potpunosti opštinsko, a ne tajkunsko. Isto se dogodilo u Andrijevici. Danas su zadovoljni njegovim poslovanjem

Mala hidroelektrana Miolje polje, u stoprocentnom vlasništvu Opštine Berane, od kada je počela da radi, u martu 2021. godine, do danas, proizvela je 2.122 megavatsata (MWh) struje. Direktor opštinskog preduzeća Benergo, koje direktno gazduje ovom elektranom, Nikola Ćojbašić, objašnjava da se radi o vrijednosti od 169.347 eura.

„Struju koju proizvedemo mi smo dužni da preko Crnogorskog operatera tržišta električne energije (COTE), predamo u sistem, a Elektroprivreda  nam, zatim, preko COTE isplaćuje novac za struju“, kaže direktor Benerga.

Ćojbašić dodaje da je to manje nego što je prvobitno projektom bilo planirano, ali da se ove godine radi na tome da se stvore tehničke pretpostavke za povećanje proizvodnje od još trideset odsto.

On podsjeća da je ova mala hidroelektrana izgrađena na cijevima gradskog vodovoda, odnosno na takozvanoj prekidnoj komori, i bez ikakve ekološke štete. Pored Berana, na sjeveru Crne Gore jedino je još Opština Andrijevica izgradila malu hidrolektranu na gradskom vodovodu i od nje ima sopstvene prihode.

Direktor preduzeća koje gazduje hidrolektranom u Beranama kaže da imaju u planu izgradnju još jedne takve mini elektrane na kaludarsko-rženičkom vodovodu, za koju je već dobijena saglasnost, dok su u fazi idejne razrade izgradnja mini elektrana na još nekim vodovodima.

„To je tehnički sve jednostavno, a da pri tome nema riječi o narušavanju ekološkog ambijenta i prirode“, dodaje Ćojbašić.

Direktor preduzeća Benergo vjeruje da će nekoliko takvih mini hidroeltrana u skorijoj budućnosti, donostiti Opštini Berane značajan prihod.

Ideju za izgradnju male hidrocentrale na gradskom vodovodu u Beranama tadašnja opoziciona vlast je u periodu od 2002. do 2006. godine kandidovala kod međunarodnih donatora, i taj projekat je prošao svu procedure i bio odobren.

Te godine, međutim, Demokratska partija socijalista je preuzela lokalnu vlast u Beranama, i iz nepoznatih razloga  odustala od gradnje male hidrolektrane. Stranci su tada, da bi novac, koji je već bio opredijeljen, bio utrošen, upitali šta je najneophodnije, pa je  napravljeno centralno grijanje na struju u zgradi Opštine!?

Uslijedila je poznata priča o tome kada je u Beranama, pod vlašću DPS-a, osnovano preduzeće Hidroenergija Montenegro, već u jesen naredne godine.

Tada je biznismen Oleg Obradović preko kompanije Hamera Capital napravio dogovor sa tri opštine na sjeveroistoku Crne Gore o davanju koncesija za izgradnju malih hidrolektrana na njihovim teritorijama, ponudivši im zauzvrat dio akcija u zajedničkoj firmi.

Odluka o upisu udjela Opštine Berane u d.o.o Hidroenergija Montenegro donijeta je u lokalnom parlamentu krajem oktobra 2007. godine, i prema toj odluci Opština Berane je trebalo da dijeli deset odsto akcija sa Andrijevicom i Plavom, odnosno dobit u zavisnosti od broja elektrana i proizvedene struje na svojoj teritoriji. Odlukom je definisano i da sjedište firme bude u Beranama. Zatim je objelodanjeno da prema Centralnom privrednom registru Opština Berane, kao i Andrijevica i Plav, nikada nijesu upisane kao vlasnici  Hidroenergije Montenegro.

Hidronergija Montenegro je do sada izgradila značajan broj malih elektrana na području beranske opštine, iz kojih su, prema nekim računicama već zaradili milione eura, dok je lokalna uprava u Beranama, u čijem je parlamentu osnovano ovo preduzeće, ostala bez ikakve dobiti i koristi od tih hidrocentrala.

Zato su, poslije smjene vlasti u ovom gradu i odlaska DPS-a u opoziciju, 2014. godine, nove lokalne vlasti, predvođene Socijalističkom narodnom partijom, pokrenule inicijativu za formiranje novog preduzeća za proizvodnju i distribuciju struje koje bi bilo u potpunosti opštinsko, a ne tajkunsko.

Formirano je preduzeće d.o.o Benergo koje je najprije izgradilo malu hidrocentralu na Mioljem polju. Dalji planovi su izgradnja još jedne ili dvije male hidrocentrale na seoskim vodovodima. Na već postojećim cjevovodima i bez štete za prirodnu okolinu.

Istovjetnu stvar je uradila i Opština Andrijevica, izgrađujući malu hidroelektranu Krkori, kojom gazduje tamošnje preduzeće Vodovod.

Direktor tog preduzeća Željko Novović podsjeća na činjenicu da je nekoliko firmi u kojima je vlasnik ili suvlasnik Igor Mašović, brat bivšeg predsjednika ove sjeverne opštine Srđana Mašovića (DPS), prije toga izgradilo na teritoriji opštine Andrijevica čak dvanaest malih hidroelektrana, kojima je devastirana priroda i planinske rijeke, dok lokalno stanovništvo nema od njih nikave koristi.

Novović kaže da opštinska mini hidroelektrana Krkori predstavlja dio sistema za vodosnabdijevanje grada Andrijevice vodom sa vodoizvorišta Krkori. Smještena je 3,6 km ispod vodoizvorišta Krkori u mjestu Kamena luka, na  lijevoj obali Kutske rijeke.

S obzirom na to da vodoizvorište Krkori nema konstantan kapacitet od 500 l/s, već krajem ljeta i u jesenjem periodu ta količina vode opada, očekivanja su da prosječna godišnja dobit bude od oko 240 – 280.000 eura, tj. oko 20 – 24.000  eura, u prosjeku, na mjesečnom nivou.

,,Ako uzmemo u obzir činjenicu da je naša mHE dio vodovodnog sistema, što znači da turbinu u našoj mHE pokreće voda koju po izlasku iz iste tehnički obrađujemo, odnosno hlorišemo, i koja je svakako namijenjena da zadovolji potrebe stanovništva i privrede u opštini Andrijevica i okolnim selima, možemo zaključiti da se radi o savršeno ekološkom projektu, koji nema ni najmanje negativnog uticaja na životnu sredinu, za razliku od drugih mHE koje koriste vodu iz rijeka i potoka i samim tim isušuju korita u dionicama u kojima je voda smještena u cijev, pritom ugrožavajući i narušavajući prirodni sklad, ravnotežu i pejzažne ljepote“, priča Novović za Monitor.

U Beranama su ranije sračunali da će novac od prodate struje iz opštinske male hidroelektrane Miolje polje daleko nadmašiti potrošnju gradske rasvjete i drugih opštinskih potrošača, a u Andrijevici da će mala hidroelektrana Krkori pokriti čak deset odsto planiranog godišnjeg budžeta Opštine. Naravno, od trenutka kada same sebe isplate.

                  Tufik SOFTIĆ

Komentari