Iz Udruženja boraca NOR-a i antifašista (UBNOR) Kolašina i dalje ne odustaju od ideje da u gradu podignu bar bistu Mariju Rivi, kapetanu italijanske vojske, komandantu trećeg bataljona divizije Venecija. Riva je, krajem septembra 1943. godine, sasvim suprotno odluci komandanta divizije kojoj je pripadao njegov bataljon, dao veliki dobrinos oslobađanju Kolašina od Njemaca. To, pozivajući se na brojne istorijske izvore, tvrde u UBNOR-u.
Nakon žestoke borbe sa prvim i četvrtim bataljonom Četvrte proleterske brigade na Bašanjem brdu, Riva je odbio da se preda partizanima i prešao na njihovu stranu, žestoko se sa svojim vojnicima suprotstavljajući Njemcima.
“U šestodnevnoj odbrani Kolašina glavni teret borbe nosili su borci Četvrte proleterske brigade i Italijani iz bataljona kapetana Rive. Njegova odluka, suprotna naredbi komande divizije Venecija, stacionirane u Brenama, teška je i časna ljudska i oficirska odluka, koja zaslužuje poštovanje, sjećenje i spomen obilježje”, kažu u kolašinskom UBNOR-u.
Životna priča, držanje i hrabrost tog oficira nijesu ostavile ravnodušnim ni scenariste filma “Bitka na Neretvi”. Na osnovu toga kreiran je istoimeni lik, kojeg je odigrao Franko Nero.
“Da, to je vjerno preslikan lik i ono što je Riva učinio. Međutim, scenaristi su to smjestili u drugi vremenski kontekst i na drugo mjesto – februar i mart 1943. godine, u vrijeme bitke na Neretvi. Riva je, ipak, jedan od kolašinskih oslobodilaca i ne smijemo to zaboraviti”, kažu kolašinski borci.
UBNOR, ali i lokalna uprava već su se obraćali Ministarstvu kulture s molbom da im se odobri podizanje biste italijanskom kapetanu u centru grada. Međutim, iz Ministarstva su tražili dopunu kapetanovih biografskih podataka za period prije 1943. godine. Kolašinci će nastojati da uz pomoć Saveza udruženja boraca NOR-a i antifašista Crne Gore (SUBNOR) , a preko italijanske ambasade, dopune dokumentaciju i, nadaju se, ispune sve uslove da Rivi podignu bistu u blizini Spomen doma u centru Kolašina.
Malo Kolašinaca sada zna za podvige italijanskog oficira. Srednjovječni se sjećaju da su ga pedesetih i šezdesetih godina u osnovnim školama učitelji pominjali. Poslije toga, sjećanje na Rivu ostalo je zarobljeno u knjigama koje opisuju podvige Četvrte proleterske brigade i krvavu borbu za oslobođenje Kolašina. Iako je konačno oslobođenje grada od Njemaca, nakon što je 18 puta prelazio “iz ruke u ruku”, uslijedilo tek u decembru sljedeće godine, poštovaoci tekovina NOR-a smatraju da se nikako ne smije zaboraviti ni šest dana krvave borbe krajem septembra 1943. tokom kojih je bataljon kapatena Rive imao vrlo značajnu, a možda i presudnu ulogu.
U knjizi Borci Četvrte proleterske piše da je Riva Mario di Pasqale rođen 1900. godine u Milanu (Komo). U zborniku sjećanja boraca te brigade, zapisano je: “Partizani su bili impresionirani dejstvom minobacača kapetana Rive, pa je partizanski artiljerac, komandir prateće čete Četvrte proleterske brigade Simo Simović, iz profesionalne radoznalosti odlučio da obiđe Italijane i vidi ih na djelu. Vladeta Selić, borac koji je išao s njim, ovako je opisao prizor:
„Na Bašanjem brdu dočeka nas riđobradi kapetan Riva vojničkim pozdravom. Nekako mu objasnismo cilj naše posjete i on odmah pokaza veliku predusretljivost da nam omogući da vidimo sve što želimo. Na položaju su se učestano rasprskavale topovske granate kojima ih je gađala italijanska artiljerija u sastavu četnika sa Šljivovice. Zbog toga nas kapetan Riva zamoli da uđemo u njegov zaklon koji je bio potpuno bezbjedan. I ovaj položaj bio je izrađen na isti način kao i naš na Barutani. Odlično izgrađeni rovovi i zakloni obezbjeđivali su ljude od eksplozije. Italijani su se znalački koristili rovovima i niko se nije nepotrebno pojavljivao izvan njih.”
Junaštvo italijanskog kapetana, kažu kolašinski antifašisti, ispoljeno je tokom tih dana oslobađanja Kolašina. Sredinom oktobra 1943. godine, podsjećaju, Njemci su napali oslobođenu teritoriju kolašinskog sreza. Četvrta crnogorska brigada i Rivin bataljon imali su oštre okršaje s Njemcima duž puta Lijeva Rijeka – Kolašin.
“Kapetan Mario Riva junački je poginuo 18. oktobra, suprotstavljajući se nastupanju njemačkih jedinica. Na mjestu Uvač uništio je dva njemačka tenka a jedan oštetio. S njime je oginulo 15 vojnika njegovog bataljona”, tvrde u UBNOR-u.
UBNOR Kolašin, s prilično brojnim članstvom, predvođenim predsjednikom Gojkom Vlahovićem, minulih godina aktivno je radio na obnavljanju i održavanju spomenika iz NOR-a.
To udruženje vodi brigu i o partizanskom spomen groblju na Brezi, pa je i taj dio grada postao značajan dio turističke ponude, a naročito je zanimljiv stranim turistima. Najviše je posjetilaca iz Izraela. Nedavno je pored spomen groblja postavljen i kiosk, gdje se mogu kupiti razglednice s motivima vezanim za “herojsku Brezu”. U čuvanju tog važnog istrorijskog mjesta važnu ulogu ima država, koja plaća radnike na održavanju. Udruženje antifašista odlično sarađuje i sa Centrom za kulturu, odnosno, KUD Mijat Mašković, školama , NVO Natura, a svakodnevno među mladima “regrutuje” i nove članove.
“S ponosom možemo reći da u proteklom periodnu nijedan spomenik iz NOR-a nije oskrnavljen.Vjerovatno je tome doprinijela i činjenica da se vidi koliko ulažemo u održavanje spomenika. Omasovljenje i podmladjivanje članstva naš je kontinuirani zadatak. Trenutno imamo oko 200 aktivnih članova i planiramo da taj broj udvostručimo”, kaže Vlahović.
Dragana ŠĆEPANOVIĆ
HORIZONTI3 sedmice
DANAS, SJUTRA4 sedmice
FOKUS3 sedmice
INTERVJU4 sedmice
FOKUS4 sedmice
Izdvojeno4 sedmice
INTERVJU4 sedmice