Iza zatvorenih vrata opštinskih kancelarija, sa dobavljačima ili izvođačima radova koje sami biraju, lokalni funkcioneri sklapaju brojne „male poslove“, čija se ukupna vrijednost mjeri milionima eura. Ostavljajući često sumnju u korupciju, konflikt interesa i privilegije
Neposredni sporazum, ili direktna pogodba, koju je moguće zaključiti na do 8.000 eura, bez PDV, je nabavka roba, usluga i radova direktnim izborom određenog ponuđača, koju nije obavezno sprovesti kroz sistem Crnogorskih elektronskih javnih nabavki (CEJN). Taj mehanizam opštine na sjeveru često neumjereno koriste i to, uglavnom, bez volje da proces učine dostupnim javnosti. Uz gotovo uvijek „zagrantovanu diskreciju“, troši se milionski iznosi novaca građana, nerijetko, i uz očigledan konflikt interesa.
Ukupna vrijednost radova na infrastrukturi, koje je, lani, Opština Kolašin direktnom pogodbom sklapala sa privatnim preduzećima u tom gradu je oko 850.000 eura. Pojedina preduzeća su češće birana u odnosu na ostale, pa je, recimo, “Boter CO” angažovan na radovima čija je ukupna vrijednost 92.184 eura. “Vujisić Company” je, na primjer, „za menje poslove“ naplatila od Opštine 44.661, “NV Group” 42.186, “Moki Cranes” 38.117 eura…
Iz te lokalne uprave Monitoru su kazali da su na tako intenzivno i često korišćenje mehanizma direktnog sporazuma bili prinuđeni zbog elementarnih nepogoda , odnosno hitnosti radova na seoskom području. Tvrde i da su izvođače birali samo prema tome da li imaju mehanizaciju koja može obaviti određeni posao na terenu. Poznavaocima lokalnih prilika nije teško zaključiti da se često dešavalo „da mehanizaciju imaju“ oni koji imaju i članske karte nekih od partija koalicione vlasti.
„Omiljene“ firme postoje i u drugim opštinama, pa upada u oči učestalost njihovog angažovanja prilikom „manjih poslova“. U više lokalnih uprava su Monitoru objasnili da je jedini razlog za to, navodna, kompetentnost tih preduzeća, kao i „pokazana odgovornost, ažurnost i profesionalnost“. Prema nezvaničnim podacima, u više slučajeva se pokazalo da su na čelu tih firmi, često, bliski rođaci i prijatelji lokalnih funkcionera.
Mojkovačka opština je, prema podacima dostupnim na zvaničnom sajtu te lokalne uprave, za šest mjeseci prošle godine, sprovela preko 200 nabavki male vrijednosti, a ukupan iznos potrošen na taj način je 105.000 eura. Nema javno dostupnih podataka koji se odnose na ostatak 2023. godine. Mojkovac je, ujedno, jedna od rijetkih lokalnih uprava, koja informacije o „malim poslovima“ precizno i ažurno objavljuje. U većini drugih opština najfreškije informacije iz te oblasti su od prije tri, pa i četiri, pa čak i pet godina.
Prema javno dostupnim podacima, ni opština Bijelo Polje nije škrtarila u direktnim pogodbama, koje su se odnosile , od revizije planske dokumentacije, do usluga hrane i pića…Taj mehanizam, prema ovogodišenjem Planu, nesmanjeno će koristiti i ubuduće.
Istraživanje Istituta alternativa (IA) o jednostavnim nabavkama za 2022. godinu, pokazalo je da se prilikom korišćenja mehanizma neposrednog sporazuma, iz godine u godinu, javljaju iste nepravilnosti. One se ogledaju u tome što pojedinačne nabavke prelaze iznos koji je zakonom preciziran, kao i u nevođenju računa o godišnjoj procjeni predmeta javnih nabavki. U decembru 2022. godine usvojene su izmjene i dopune Zakona o javnim nabavkama, kada je vrijednost za tu vrstu jednostavnih nabavki povećana sa 5.000 na 8.000 eura. Istovremeno, amandman kojim bi se ograničila količinska upotreba tog mehanizma na sedam odsto godišnje je povučen. To je, analizirajući javno dostupne podatke, opštinama na sjeveru, i ne samo njima, otvorilo mogućnost za još ležernije raspolaganje novcem lokalnih budžeta, bez ikakvog ograničenja, sa povećanim pragom iznosa.
Sklapanje poslova, uz korišćenje mehanizma neposrednog sporazuma, često je „obojen“ očiglednim konfliktom interesa. Jedan od primjera je slučaj iz Andrijevice, kada je predsjednik Opštine, prije dvije godine, iz prodavnice čiji je vlasnik, naručivao „za potrebe lokalne uprave“, čak i brašno, ulje, pirinač, deterdžent za veš, omekšivače…
Tada važeću normu da ukupna vrijednost za isti predmet nabavke ne smije da prelazi 5.000 eura u većini opština, prema istraživanjima IA prije dvije godine, u opštinama tumačili su „na način da jedna faktura ne može premšiti taj iznos“. Opština Mojkovac je, tako, sa jednom građevinskom kompanijom realizovala nabavku adaptacije kancelarija kroz tri fakture.
„Iako se radi o hodniku i kancelarijama koje se nalaze u istom, Zgradi Bojne njive Opština je, na osnovu tri fakture, realizovala adaptaciju. Na taj način direktno je izabrala izvođača, umjesto da objavi javni poziv za adaptaciju prostorija kroz regularan postupak jednostavnih nabavki“, jedno je od zapažanja iz IA.
Prema podacima iz izvještaja te NVO, Opština Gusinje imala je dvije nabavke materijala, koje su izvršene istog dana, ali su razdvojene budući da njihov zbirni iznos premašuje limit od 5.000 eura. Opština Andrijevica je, kako piše u Izvještaju IA, recimo, nabavila 72 kompleta udžbenika za Gimnaziju u iznosu većem od 6.000 eura. Opština Gusinje je za geodetske usluge dva puta platila preko 5.000, a za usluge rada bagera na lokalnim putevima više od 8.000 eura. Opština Mojkovac je prekoračila iznos prilikom nabavke peleta u iznosu od blizu 6.000 eura.
Lokane uprave su, 2022. godne direktno ugovarale nabavke u iznosu od 84.000 eura, koliko je potrošila Opština Gusinje, do više od 500.000 eura koliko je trošila Opština Kolašin. Izmjene zakona o javnim nabavkama lani su te iznose samo povećale. Čak i iz oskudnih informacija na sajtovima opština vidi se da se često dešava da pojedine, naročito građevinske firme, za neke lokalne uprave obavljaju i po desetak poslova, čija pojedinačna vrijednost bez PDV-a ne prelazi 8.000 eura .
Najveći udio novca potrošenog kroz direktan sporazum, u odnosu na sredstva opredijeljena za za ukupne javne nabavke , odnosno, 60 odsto, prije dvije godine imala je opština Berane. Kada je o tome riječ, Kolašin je na taj način potrošio oko 53 odsto novca za javne nabavke. Među sjevernim opštinama visokim procentom potrošenim na javne nabavke male vrijednosti, prednjači i Gusinje.
Dragana ŠĆEPANOVIĆ
INTERVJU3 sedmice
DANAS, SJUTRA1 sedmica
DRUŠTVO3 sedmice
DRUŠTVO3 sedmice
FOKUS3 sedmice
HORIZONTI3 sedmice
Izdvojeno3 sedmice