Potpuno hamiltonovska, na žalost fotografski nezabilježena, slika jednog miholjskog sunčanog popodneva na Limu i čovjeka koji gazeći, s macolom i metalnom štangom u rukama, vadi iz vode grumenje uglja, otvara apsurdnu priču o gradu koji leži na rudi i rudniku koji godinama ne radi.
Ovaj čovjek to danas vjerovatno čini rekreativno, ali je ugalj izvađen iz Lima za mnoge porodice u naselju Hareme, s desne strane rijeke, značio opstanak za vrijeme dugih zima. Stariji i vremešniji Beranci prisjećaju se kako su se nekada skoro sve haremske, starogradske porodice time bavile. Neko za svoje potrebe, a neko i za prodaju.
,,Odozgo, od mosta kod hotela Berane pa sve dolje do novog magistralnog mosta, i niže, svuda je ugalj u vodi. Naročito ga ima u godinama velikih vodostaja, kada Lim spere površinski šljunkoviti sloj i otkrije ga. Onda bi svi navalili da vade” – priča jedan od njih.
U poratnim godinama postojao je pored Lima i rudnik, odnosno organizovana površinska eksploatacija.
,,Radila je to država. Onda je nadošao Lim. Bila je to najveća povodnja koja se u ovom kraju pamti. Uništila je taj rudnik. Odnijela je i tada jedini gradski most”, prisjeća se ovaj čovjek.
I ne samo u Limu. Ugalj je, kako pričaju, ispod čitavog naselja Hareme. Veliki broj kuća – Efovića, Đurišića, Beganovića, Ćeranića, Folića, kao i mnogih drugih, leže upravo na uglju. U tom naselju možete čuti priče i o tome kako su ljudi, kopajući temelje, dolazili do uglja na jedva metar dubine.
Iskusni rudarski inženjer Ljubo Gledović stručno i precizno objašnjava kako, zapravo, čitavo Berane leži na velikoj ugljenoj ploči.
,,To na šta se nailazi u Haremima i na nekim drugim mjestima u gradu samo su takozvani izdanci. Čitav grad, naime, leži na velikoj ugljenoj ploči debljine četiri i po, do devet metara, pa i više na pojedinim mjestima, kao što je to slučaj u selu Dapsići. Ploča ispod grada na dubini je od oko dvjesta metara. Upravo na toj dubini su i rudarski hodnici jame Petnjik”, kaže Gledović.
Prema njegovim riječima, ukupne rezerve uglja u takozvanom beranskom basenu procijenjene su na 167 miliona tona.
,,To su geološke rezerve. Bilansne rezerve, ili drugim riječima ono što je dostupno, iznosi oko trideset miliona tona. Od toga, opet, eksploatacione rezerve iznose dvadeset pet miliona tona. Bilansne rezerve samo jame Petnjik su oko šesnaest miliona tona, dok su dubinska nalazišta na Polici devet i po, a u selu Zagorje oko tri i po miliona tona”, dodaje on.
Gledović objašnjava i da ukupni resursi nijesu bukvalo nedostupni, već da kopanje ispod samog grada, koje se u Evropi odavno radi, kod nas nije isplativo, pri činjenici da su i tako velike zalihe lako dostupne.
Jama Petnjik beranskog Rudnika mrkog uglja, s druge strane brda Jasikovac, grada i Harema, otvorena je 1980. godine kada je završena eksploatacija u starom rudniku u Budimlji.
,,To je jedna od najbezbjednijih jama, s najboljim uslovima. Pravo bogatstvo. Ima osam polja od kojih su otkopana samo dva. Na žalost, sada joj prijeti propast. Potopljena je i neki rudari koji su angažovani, ovih dana čine velike napore i vodu vade u vagonima za ugalj”, upozorava Gledović.
On kaže da ih niko nije shvatio ozbiljno kada su upozoravali da bi jama mogla biti potopljena. Ni država i resorno ministarstvo, ni bivši i sadašnji vlasnici.
Beranski rudnik uglja bio je 2001. godine prodat mješovitom vojvođansko-slovačkom preduzeću Gradeks HBP, sastavljenom od kompanija Gradeks iz Kule i HBP iz slovačkog grada Providza. Poslije nešto više od godinu između ova dva partnera izbili su nesporazumi koji su završeni tako što su Slovaci preuzeli kompletno upravljanje, da bi se potom i sami nenajavljeno povukli iz posla i otišli iz Berana.
Svoj udio u privatizaciji Slovaci su tada prikazali uvezenom opremom za automatsko kopanje rude. Nakon što je završena eksploatacija u jednom od osam polja jame Petnjik, oprema je ostala pod zemljom na dubini od dvjesta metara. Mašine su zatrpane zemljom, i njihovo eventualno izvlačenje ne bi bilo ekonomski opravdano, iako im je vrijednost svojevremeno prikazana sa tri i po miliona eura.
Jedan od članova komisije koja je bila formirana u beranskom Rudniku uglja kako bi se utvrdila stvarna vrijednost te opreme radi prodaje, rekao je Monitoru da bi vađenje mašina koštalo više nego što one trenutno vrijede, da bi to „bio uzaludan i težak posao”. Trista tona željeza trebalo bi izvući nekoliko kilometara zatrpanim tunelima i iznijeti s dubine od dvjesta metara.
Taj izvor koji nije želio da mu se pominje ime ispričao je da su mašine kada su stigle u Berane montirane i unesene u jamu specijalnim dizalicama, i da je sve to je trajalo čitavih dvadeset dana dok mašine nijesu montirane u polje B, koje je tada eksploatisano. On vjeruje da je jedina mogućnost da se mašine eventualno upotrijebe bila da se izmjeste iz polja B, gdje je eksploatacija završena, u neko drugo, i da bi to možda bilo ekonomski opravdano.
Mašine u jami Petnjik utihnule su u novembru 2002. godine. Prodaja Rudnika uglja oglašavana je nakon toga devet puta prije nego ga je prije sedam godina kupila kompanija Balkan enerdži, s velikim planovima vezanim za izgradnju termo bloka i investicijama od 120 miliona eura. Od svega toga nije bilo ništa, a sve to uz potpunu i prećutnu saglasnost Vlade, iz koje je obično dobijan komentar tipa – „bolje bilo kakav investitor neko nikakav”. Grčka firma Balkan Enedži malo prije kupovine rudnika u Beranama, avgusta 2007. godine, registrovana je u Podgorici za poslove proizvodnje, prometa i usluga. Zvanično je saopšteno da je to podružnica grčkog koncerna Restis Group, čiji je vlasnik milijarder Viktor Restis.
Kada je Restis odustao od beranskog rudnika, odjednom se pojavio Metalfer iz Sremske Mitrovice. Njima su pertneri u poslu trebalo da budu Rudnici Velenje iz Slovenije. Sve je djelovalo prilično udbjedljivo, samo da se nije dešavalo nekoliko dana prije lokalnih izbora u Beranama. Zbog toga je postojala sumnja da je to još jedna prevara.
Metalfer je u međuvremenu registrovao dvije firme, jednu u Podgorici, drugu u Beranama – Rudnici mrkog uglja Podgorica, odnosno Berane. Odlučili su da ne zadržavaju stare radnike i s njima postigli dogovor da im izmire plate, povežu staž i daju otpremnine.
Inženjer Ljubo Gledović, koji je do sada bio i predsjednik sindikata ove kompanije, ipak iskazuje izvjesnu dozu skepse.
„Osim što izvlače vodu, oni još uvijek nijesu ništa ozbiljnije preduzeli. Mi ćemo ih čekati da ispune obećanja još desetak dana, a onda ćemo vidjeti šta da radimo. U svakom slučaju, mi smo prihvatili ponudu koju su dali da nas isplate i da počnu da rade. Nama, koji smo proveli život u tom rudniku i koji znamo šta je taj rudnik, stalo je da se on spasi. Pitanje je samo da li su oni iskreni u svojim najavama”, kaže inženjer Gledović.
Iako grad leži na uglju, Rudnik mrkog uglja u Beranama ne radi već više od dvanaest godina. Ugalj u ovom gradu, iz Lima, vade jedino mejštani, mada i taj posao polako odlazi u zaborav.
Tufik SOFTIĆ
DRUŠTVO4 sedmice
SVIJET4 sedmice
Izdvojeno4 sedmice
DRUŠTVO4 sedmice
DRUŠTVO3 sedmice
INTERVJU3 sedmice
Izdvojeno4 sedmice
Izdvojeno3 sedmice