Interesi investitora u gradovima Boke preči su od interesa i međunarodnog ugleda Crne Gore. Sudeći po iznijetim stavovima i „brzini“ donošenja obavezujućih mjera koje zahtijeva UNESCO, izgledno je da je upis Kotora na Listu zaštićenog područja u opasnosti. Podsjetimo, u posljednjem izvještaju UNESCO-a traži se trenutna obustava svih građevinskih projekata unutar zaštićenog dobra i njegove zaštitne zone

Druga sjednica Nacionalne komisije za UNESCO kojom predsjedava premijer Milojko Spajić, održana je 17. oktobra u zgradi Vlade.  Ovoga puta u punijem sastavu, za razliku od prve sjednice održane krajem septembra, jer su se pozivu odazvali predsjednici primorskih opština Kotor i Tivat, kao i predstavnica opštine Cetinje.

Sjednica je održana tri mjeseca nakon prijema do sada najozbiljnijeg i uznemiravajućeg upozorenja nadležnih tijela UNESCO-a sa 47. sesije održane u julu ove godine u Parizu. Stručni tim zajedničke misije Centra za svjetsku baštinu UNESCO/ICOMOS usvojio je izvještaj za Kotor, po kojem Crna Gora ima rok da do 1. februara 2026. dostavi ažuriran izvještaj o stanju očuvanja za prirodni i kulturno-istorijski region Kotora, koji će se razmatrati na narednoj 48. sesiji UNESCO Komiteta.

O čemu su članovi Nacionalne komisije, brojni ministri, predstavnici primorskih opština i mnogih institucija kulture raspravljali i šta je određeno kao prioritet na putu ispunjavanja zadatih uslova nije poznato. Nisu dostupni ni izvještaji sa sjednica javnosti koja sa pažnjom prati dešavanja oko zaprijećenog skidanja Kotora sa Liste svjetske baštine nakon punih 46 godina od proglašenja Boke i njenog zaleđa za pordručje od izuzetne univerzalne vrijednosti (OUV) koje je stavljeno pod zaštitu UNESCO-a.

Prema nezvaničnim informacijama premijer Spajić se navodno založio da se uvede obustava gradnje u zaštićenom području i da se u tom smislu iznađu pravna rješenja za stavljanje van snage Prostorno urbanističkog plana Opštine Kotor. Da se donese Lex specijalis za područje Kotora, ili neki drugi model koji bi to omogućio. Međutim, rokovi brzo ističu, potrebna je brza reakcija koja izostaje.

Eventualna molba Crne Gore za produženje rokova ne bi dobila prolaz, jer su istrošeni svi krediti prema UNESCO-u, sva laganja i muljanja vlasti koja traju duže od decenije, tokom koje su uništeni mnogi lokaliteti za koje je tražena pošteda od urbanizacije. Država nije uspjela da ovu teritoriju pravno zaštiti kao zonu specifičnog kulturnog pejzaža.

Podsjećamo, u poslednjem izvještaju UNESCO-a traži se trenutna obustava svih građevinskih projekata unutar zaštićenog dobra i njegove zaštitne zone. Ove mjere predviđene su kao nužne kako bi se spriječile negativne posljedice kumulativnih uticaja novih projekata na zaštićene prirodne vrijednosti Kotora. Traži se revizija PUP-a Kotor i Menadžment plana, uvođenje strategije za smanjenje rizika i integrisanje OUV u planska dokumenta.

Zatraženo je uvođenje moratoirjuma na gradnju svih razvojnih projekata. Pored Kotora moratorijum na izgradnju objekata odnosi se i na djelove opština Tivat, Herceg Novi i jedan mali dio opštine Cetinje, koje su u zahvatu zaštitne – buffer zone.

Nacionalna komisija za UNESCO kao savjetodavno tijelo Vlade, glomazna neučinkovita radna grupa za tri mjeseca nije uspjela da donese ni jednu preporuku nadležnim institucijama šta pod hitno preduzeti da Kotor a sa njime i Crna Gora ne doživi skidanje sa Liste svjetske baštine i međunarodnu blamažu kao država koja nije uspjela da sačuva svoju kulturnu baštinu.

Rokovi ističu a nadležni na svim nivoima objašnjavaju da je razvoj važniji od statusa Kotora, ili daju dvosmislene izjave da je UNESCO status civilizacijska obaveza koja se ne dovodi u pitanje ali i da razvoj u zaštićenom području ne može da stane. Gdje se pod razvojem uglavnom podrazumijeva izgradnja komercijalnih objekata.

Svoje stavove po pitanju uvođenja zabrane gradnje u zaštićenom području Kotora i gradova Tivat, Herceg Novi i dijelu Cetinja iznijeli su nedavno gosti emisije Naglas na TVCG. Bili su jedinstveni u ocjeni da investicije u tim opštinama ne smiju da se zaustave.

Ministar prostornog planiranja i urbanizma Slaven Radunović kazao je da bi eventualni moratorijum značio zamrzavanje stanja u Boki, ne u pozitivnom već u negativnom smislu jer nikakvih infrastrukturnih ni drugih projekata neće biti jedan duži vremenski period.

On je ponovio tezu o referendumu na kojem bi se građani Boke izjasnili da li žele da uživaju zaštitu UNESCO-a ili ne, koja je u javnosti ocijenjena skandaloznom.

“Možda smo mogli malo ranije da debatujemo o tome i da tražimo neko izbalansirano rješenje koje ne bi ugrozilo status UNESCO-a, ali ne bi značilo ni potpuni moratorijum. Sada smo u dosta teškoj situaciji, primiče se februar”, kazao je  Radunović.

On je ponovio stavove iznijete na sjednici Nacionalne komisije o mogućnosti stavljanja lokalnih prostornih planova van snage. Te da to mora da uradi lokalna uprava u gradovima Bokokotorskog zaliva.

“Vjerovatno ćemo biti u prilici da se suočimo sa tim najavljenim problemom. Razvoj Boke ne može da čeka. Moratorijum više ne postoji kao pojam u zakonu, jer je odlukom Ustavnog suda ukinut, i imamo mogućnost da povučemo planove za te opštine. Lokalna samouprava nadležna je za planove nižeg reda, za nekadašnje DUP-ove, sada su to lokalni planovi detaljne razrade, PUP-ovi i urbanistički projekti. Lokalni čelnici morali bi da povuku planove iz upotrebe. To će biti bolna odluka, ali ukoliko se za to odluči država, biće neminovna”,  pojasnio je Radunović.

Predsjednik Opštine Kotor, Vladimir Jokić ponudio je kompromisno rješenje, po kojem bi se od zabrane gradnje izuzeli objekti od javnog interesa, te za manje građevinske poslove, adaptaciju, rekonstrukciju objekata u postojećim gabaritima, na infrastrukturne projekte…, do donošenja Studije zaštite kulturnih dobara sa kumulativnom HIA studijom.

„Na tom području nalazi se 70 odsto kulturne baštine Crne Gore. I ja mislim da o zaštiti te baštine ne može da bude pregovora”, kazao je Jokić. „Ali život u području Kotora ne može da se stopira“.

On je  naveo da će do 1. februara biti ispunjen dio zahtjeva UNESCO-a oko izrade Menadžment plana. Neće se raditi novi plan upravljanja područjem iako postojećem ističe rok, već će donijeti odgovarajuće amandmane. Za taj posao angažovana je konsultantska kompanija iz Hrvatske koja je te planove radila za Zadar i Dubrovnik.

Čelnici opština Herceg Novi i Tivat iznijeli su zanimljivu tezu o smanjenju zaštićene buffer zone.

„Opštine Heceg Novi i Tivat su kolateral odluke iz 2012. godine kada je zaštićeno područje prošireno i na ove opštine“, kazao je Stevan Katić, predsjednik opštine Herceg Novi.

„Povlačenje planova, odnosno moratorijum na razvojne projekte bio bi za nas potpuna katastrofa… Građani nijesu dovoljno upoznati sa problematikom, misle da se to odnosi na uži dio Kotora. Mora se naći neka mjera kompromisa, jer zamislite da vama stane cijela ekonomija grada…Veliki broj infrastrukturnih projekata trenutno je u fazi realizacije. Zabrana gradnje dovela bi u pitanje budući razvoj opštine“, istakao je predsjednik Katić.

Slične stavove iznio je i Željko Komnenović, predsjednik Opštine Tivat. On je kazao da im građani ne bi oprostili ukoliko bi se zaustavio razvoj gradova. Predložio je da pitanje smanjenja buffer zone moraju dafinisati među sobom i gotova rješenja ponuditi UNESCO-u.

Svi učesnici u donošenju odluka u vezi opstanka područja Kotora na Listi svjetske baštine iskazuju deklarativnu posvećenost očuvanju prostora. Na drugoj strani, kao da nije bilo upozorenja iz jula ove godine, izdaju dozvole za gradnju novih objekata i na lokacijama za koje se traži pošteda. Čelnici primorskih opština ističu da na stotine zahtjeva za izdavanje odobrenja za gradnju čeka na rješavanje.

Interesi investitora u gradovima  Boke preči su od interesa i međunarodnog ugleda Crne Gore. Sudeći po iznijetim stavovima i „brzini“ donošenja obavezujućih mjera koje zahtijeva UNESCO, izgledno je da je upis Kotora na Listu zaštićenog područja u opasnosti.

Branka PLAMENAC

Osim što je oštećeni Darko Perović naglo zaboravio najbitnije detalje iz noći kada je došlo do pucnjave, zbog čega se sudi sinovcu predsjednika parlamenta Danilu Mandiću,  problem sa sjećanjem imali su svi svjedoci koji su saslušani na glavnom pretresu

Kolektivna parcijalna amnezija svjedoka, obilježila je početak suđenja Podgoričaninu Danilu Mandiću, sinovcu  šefa crnogorskog parlamenta Andrije Mandića. Optuženi Mandić nije želio da iznese svoju odbranu niti da odgovara na pitanja suda i tužilaštva, pa je tako javnost ostala uskraćena za odgovore o incidentu koji se dogodio u aprilu, kada je, prema navodima tužilaštva, iz skupštinskog „range rovera“ u centru Podgorice prvo blokirao put Darku Peroviću i Arisu Turkoviću, a potom u njih više puta pucao, nanoseći im lakše povrede.

Nije Danilo Mandić jedini koji je odlučio da ćuti na suđenju.  Oštećeni Perović je odbio da svjedoči objašnjavajući da se psihički ne osjeća dobro, zbog čega je sutkinja Ivana Becić na glavni pretres pozvala  vještaka psihijatrijske struke Željka Golubovića.  Perović je odbio pregled, odnosno vještačenje koje je trebalo da pokaže da li se zaista ne osjeća dobro ili je njegovo ponašanje sračunato kako bi pomogao optuženom Mandiću.

Sud je nakon toga novčanom kaznom u iznosu od 800 eura kaznio  Perovića, a spise predmeta dostavio osnovnom tužilaštvu radi utvrđivanja da li u njegovom ponašanju  ima elemenata krivičnog djela koje se goni po službenoj dužnosti. To ne bi bio jedini postupak protiv Perovića. Krivičnu prijavu  zaradio je i kada je na početku istrage tvrdio da je u policiji trpio prijetnje i ucjene da optuži Danila Mandića za ranjavanje. Uprava policije (UP) je nakon toga protiv njega podnijela krivičnu prijavu zbog lažnog prijavljivanja.

Perović je pred tužilaštvom tvrdio da Mandić nije osoba koja je pucala na njega, već da je hice u njegovom pravcu ispalio najniži od trojice mlađih muškaraca, starosti između 23 i 25 godina, koji su mu prethodno „blicali“ svjetlima dok je stajao na semaforu. Naveo je i da se ne pridružuje krivičnom gonjenju protiv Mandića, „jer nema zbog čega“, ali da se pridružuje gonjenju protiv osobe koja je pucala na njega, ukoliko bude identifikovana.

Perović nije jedini koji je naglo zaboravio za sud najbitnije detalje iz noći kada je došlo do pucnjave. To se desilo  svim svjedocima koji su saslušani na glavnom pretresu. Većina je do detalja ispričala što se dešavalo tog dana, sa kim su sjedeli i koliko dugo, ali kada se došlo do pitanja o pucnjavi , objašnjavali bi da su “rupe u sjećanju” nastale usljed prevelike konzumacije alkohola tog dana.

Ni drugi oštećeni , Aris Turković, se  tokom istrage ničeg nije sjećao. On nije pristupio glavnom pretresu, ali je 23. aprila pred tužilaštvom tvrdio da se ne sjeća nijednog detalja događaja od 19. aprila u zoru, kada je i ranjen, te da je povredu vidio tek kada se probudio kući, ali da ne zna kako je nastala.

Najmanje su se detalja kritičnog događaja sjećali oni koji su bili te noći u društvu sa optuženim Mandićem.

Aleksandar Boričić svjedočio da je te noći bio u lokalu zajedno sa Danilom Mandićem, Darkom Perovićem, Arisom Turkovićem i Zvezdanom Lekićem.

“To je veliki separe gdje ima više stolova, tu smo bili do kasno i pili smo. Taj dan sam od jutra počeo da pijem. Bilo je normalno druženje i nije bilo nikakvih problema.Nakon toga sam izašao iz lokala i otišao kući, upravljajući vozilom “reno megan”, kazao je i dodao da je u kumovskim odnosima sa optuženim Mandićem.

Kada mu je sutkinja predočila razlike u kazivanju kod ranijih izjava, Boričić je objasnio: “Prošlo je dosta vremena, a ja sam te večeri bio baš pijan. Separe je čudan, tu je više stolova i mogu ljudi sjediti odvojeno, pa djeluje kao da su svi zajedno. Zbog protoka vremena i stanja pijanstva nisam mogao da se sjetim s kim sam bio. Posle kritičnog događaja sam otišao kući u Zagorič, a sjutradan sam otišao na selo u Lijevu Rijeku. Telefon mi je ostao kod kuće i tih devet dana sam bio bez telefona”.

Na zaborav uslijed protoka vremena pozivali su se i svjedoci koji nijesu bili dio njihovog društva te noći, a koji su odmah po formiranju predmeta istražiteljima ispričali da su vidjeli proćelavog muškarca sa pištoljem.

Svjedok Stefan Kaljaj tvrdio je da je prošlo dosta vremena od događaja i da je mnogo toga zaboravio. Sutkinja ga je podsjetila je da kod tužiteljke vrlo detaljno opisao događaj i naveo da “lice koje je držalo pištolj  imalo na sebi bijelu majicu i crno đile, torbicu, bilo  krupnije, ćelavo i viši od ostalih lica. Pištolj koji je držalo bio je Kolt – i u to sam sto posto siguran, bijeli sa crnim detaljima. Lice sa pištoljem se okrenulo ka ostalim licima i nešto im je vikalo, a potom je ušlo u auto ‘range rover’.”

Kaljaj je kazao da ostaje pri svojoj izjavi kod tužiteljke, i  da se nakon što mu je sutkinja pročitala raniju izjavu” manje-više sjeća događaja”. Tvrdio je i da niko nije u međuvremenu uticao na njega niti mu prijetio.

Problem sa sjećanjem imao je i svjedok Uroš Radusinović koji se u trenutku incidenta nalazio u vozilu kojim je upravljao Dejan Marinković, dok je on bio suvozač.

“Ne mogu se sjetiti tačnog datuma. Ja i drug smo se kretali ulicom i zatekli dva zaustavljena vozila. Prvo smo mislili da su se sudarila, ali nije bilo nikoga. Uhvatili smo krug, prošli ponovo tuda i vidjeli gužvu od desetak ljudi. U tom trenutku čuli smo zvuk nalik pucnju, okrenuli se i vidjeli grupu ljudi – tri osobe na jednoj strani i tri na drugoj. Pozvali smo policiju“ , kazao je. Sutkinja Becić je i njega podsjetila na izjavu u tužilaštvu, kada je ispričao da je „jedno lice držalo pištolj u desnoj ruci, visine oko 180 cm, proćelavo i malo punije“. Na pitanje sutkinje zašto postoje razlike u iskazima, svjedok je odgovorio da je događaj bio zimus i da je zaboravio detalje.

“Ono što mi je ostalo u sjećanju jeste da proćelava osoba, odjevena u crno-bijeloj kombinaciji koju sam opisao, nije osoba koja je držala pištolj, već ona koja je nasrtala na lice koje je upucano”, kazao je ovaj svjedok koji je na kraju dodao je da “sve što je rekao kod tužiteljke tako  bilo”.

Sljedeće ročište zakazano je za 12. decembar kada je planiran nastavak saslušanja svjedoka među kojima i saslušanje predsjednika Skupštine Crne Gore Andrije Mandića, strica optuženog.

Protiv Mandića istragu je vodilo Više državno tužilaštvo ali je nakon ocjene dokaza utvrdilo da je taj slučaj za Osnovno državno tužilaštvo.

Kako je ranije saopšteno, u noći između 18. i 19. aprila 2025, oko 3.40, u centru Podgorice, na raskrsnici Bulevara Ivana Crnojevića i Ulice Marka Miljanova, dogodila se pucnjava u kojoj su ranjeni Darko Perović i Aris Turković.

Uprava policije saopštila je da je Danilo Mandić  službenim vozilom Skupštine, marke „range rover“, prepriječio put Peroviću i Turkoviću i ispalio više hitaca u njihovom pravcu, usljed čega su obojica zadobili povrede u predjelu nogu.

U početku je taj događaj kvalifikovan kao teško ubistvo u pokušaju i nedozvoljeno držanje i nošenje oružja i eksplozivnih materija.

Dan kasnije, odnosno 20. aprila, Mandić je, prema navodima Uprave policije i advokata, došao u Odjeljenje bezbjednosti Podgorica u pratnji branioca i bio lišen slobode po nalogu Višeg državnog tužilaštva.Njegov branilac, advokat Miroje Jovanović, tada je izjavio da je Mandić u policiju došao nakon što se „pojavila priča da je navodno učestvovao u incidentu“.

Viši sud u Podgorici je 21. aprila odredio Mandiću pritvor do 30 dana zbog opasnosti od bjekstva, uticaja na svjedoke i mogućeg ponavljanja djela. On se i dalje nalazi u pritvoru.

U međuvremenu je pokrenuto i pitanje službenog vozila Skupštine koje je Mandić vozio, odnosno „range rover” koji je Specijalno državno tužilaštvo (SDT)  ranije oduzelo od kriminalaca, a koji se nalazio u voznom parku Skupštine Crne Gore.

Ispitivalo se ko je Mandiću dao ključeve vozila, a Osnovno državno tužilaštvo (ODT) je krajem juna podnijelo poseban optužni predlog zbog krivičnog djela oduzimanje vozila, odnosno korišćenja službenog „range rovera“ Skupštine u noći ranjavanja. Nakon dostavljanja tog tužilačkog akta je odlučeno da će se protiv optuženog Mandića voditi jedinstven postupak.

Mandiću se  sada sudi zbog krivičnih djela teško djelo protiv opšte sigurnosti, laka tjelesna povreda, nedozvoljeno držanje oružja i eksplozivnih materija ali i oduzimanje vozila.

Svetlana ĐOKIĆ

Revizionizam je zahvatio Crnu Goru i region, a krila mu daje i uspon desnice širom Evrope.  Istoričari sa kojima je Monitor razgovarao su saglasni da se radi o opasnim procesima koji društvima brišu jasne moralne koordinate i otvaraju vrata mrakovima prošlosti

Istorijski revizionizam koji je zahvatio region, a kome krila daje i uspon desnice širom Evrope, sveprisutan je i u Crnoj Gori. Pod krinkom odavanja pošte nevinim žrtvama i osude zločina kojih je bilo na obje strane u Drugom svjetskom ratu, dio vlasti i velikodostojnika Srpske pravoslavne crkve pokušavaju abolirati i glorifikovati ideologiju krvi i tla koja je donijela i ratove devedesetih.

,,Revizionističkih tendencija je bilo i za vrijeme socijalističke Crne Gore, međutim procesi koje sada gledamo su formulisani krajem 80-ih, a počeli svoje šire djelovanje 90-ih. Nekad intenzivnije, nekad agresivnije, u zavisnosti od političke situacije”, kaže za Monitor istoričar Miloš Vukanović.

Vukanović objašnjava da su dva ključna pravca djelovanja nenaučnog revizionizma u Crnoj Gori usmjerena na nasljeđu Drugog svjetskog rata, a drugi ka 90-im godinama XX vijeka. Te da oba imaju isti cilj, a to je revitalizaciju i normalizaciju ekstremističkih, prije svega srpskih nacionalističkih ideja.

,,One se dopunjuju sa širim i dugotrajnijim pokretom prosrpskih političkih i crkvenih struktura koje imaju za cilj da veći dio crnogorskog kulturnog nasljeđa asimiluju u što oni smatraju, srpsko nasljeđe. Paralelno, bujaju i revizionistički pokreti drugih zajednica u crnogorskom društvu ali oni niti imaju strukturu niti institucionalnu, crkvenu i regionalnu podršku poput prethodno navedenog”, navodi Vukanović.

Najslikovitiji je primjer podizanje spomenika četničkom komandantu i ratnom zločincu Pavlu Đurišiću u Zaostru kod Berana.  Postavljanje spomenika je pokušano i prije dvije decenije, tada nije uspjelo. Sada je nakon otkrivanja spomenika u Gornjem Zaostru u prisustvu mitropolita budimljansko nikšićkog Metodija, spomenik sakriven u crkvi. Nadležni još nijesu oduzeli spomenik, iako se on smatra „predmetom izvršenja krivičnog djela“.

,,Istorijski revizionizam, koji treba odvojiti od revizije istorije na osnovu novih činjenica, pojavio se u Crnoj Gori tokom devedesetih godina. Nacionalistički elementi, po uzoru na region, pokušali su da crnogorskom društvu poražene snage u Drugom svjetskom ratu prikažu kao ‘dobre momke’, ali bez većih uspjeha. Tokom dvijehiljaditih, apologete četničkog pokreta dobile su polet u vidu izjednačavanja partizana i četnika u Srbiji, što se kod nas reflektovalo u bezuspješnim pokušajima da se podigne spomenik Pavlu Đurišiću u Gornjem Zaostru. Dvadeset godina kasnije, nalazimo se u identičnoj situaciji, sa dvije bitne razlike. Prva je ta da se dio vlasti aktivno uključio u sprovođenju istorijskog revizionizma, a druga da je taj proces obuhvatio i događaje iz devedesetih godina”, navodi za Monitor istoričar Filip Kuzman.

Sudska rehabilitacija Draže Mihailovića, vođe Ravnogorskog pokreta i pokušaj istog sa Milanom Nedićem, srpskim premijerom za vrijeme nacističke okupacije, upečatljivi su primjeri iz Srbije. Pored rehabilitacije četničkog pokreta u Srbiji se kao praksa ustalilo umanjivanje ratnih zločina iz ratova 90-ih, negiranje genocida u Srebrenici, prikazivanje Srbije kao isključive žrtve međunarodnih zavjera, te glorifikacija osuđenih ratnih zločinaca.

U ovoj zemlji revizionizam je krenuo u intelektualnim krugovima tokom osamdesetih godina, kaže za Monitor istoričarka Dubravka Stojanović, ističući da je to bila psihološka priprema za rat.

Prvo je revidiran Prvi svjetski rat u romanima Dobrice Ćosića i u Knjizi o Milutinu, čime je ta najveća srpska vojna, politička i diplomatska pobjeda proglašena porazom jer je stvorena Jugoslavija, kaže Stojanović.

„Onda se krenulo na Drugi svjetski rat, pa je fokus sa partizanskih žrtava prebačen na srpske žrtve u NDH, a sa partizana polako na rehabilitaciju četništva. Polako je počela da se širi priča da su četnici žrtve takoreći globalne zavere, iznevereni od Britanaca izgubili rat. Time je u potpunosti ignorisana istorijska realnost u kojoj su oni bili kolaboracionisti od 1941. godine i oni koji su vršili strašne zločine nad Bošnjacma, Hrvatima i Srbima”, kaže istoričarka.

Tokom devedesetih Slobodan Milošević je dozvolio narativ o dva antifašistička pokreta, tada još uvijek oprezno jer mu je trebala podrška JNA za ratove. Nakon Miloševićevog pada, priča Stojanović, krenula je masovna rehabilitacija u kojoj su učestvovale sve grane vlasti.

,,Donet je u skupštini zakon o izjednačavanju dva pokreta,  sudski su četnici rehabilitovani, ukinuto je sve u javnom prostoru što se odnosilo na partizane (ulice, praznici, spomenici….). U udžbeniku istorije iz 2003. godine je opisano da su partizani kolaborirali i za sobom ostavljali pseća groblja, dok su četnici šamarali svoje protivnike. Draža MIhailović je prikazan kao onaj koji je voleo francusku književnost, a Tito kao notorni agent Kominterne. Od tad se na tome pažljivo radi, tako da na svim tim nosiocima sećanja sada se više ne ostavlja nikakva dilema da su četnici bili antifašisti, što je suprotno istorijskim činjenicama”, kaže istoričarka Stojanović.

Ustaški simboli i pokliči, romantizacija NDH, minimiziranje uloge ustaškog režima u genocidu nad Srbima, Jevrejima i Romima, su ono sa čim se suočava Hrvatska. Uz takav odnos prema Drugom svjetskom ratu, uslijedila je i minimizacije zločina nad srpskim civilima u ratu 90-ih.

Istoričar Dragan Markovina za Monitor kaže da je revizionizam u Hrvatskoj počeo od pojave Franje Tuđmana u politici, koji je svoju političku pobjedu gradio i na, između ostalog, relativizaciji stvarnosti ustaške države. Objašnjava da je to bilo vidljivo kroz Tuđmanovu famoznu izjavu o tome kako NDH nije bila samo zločinačka tvorevina, nego i izraz težnji Hrvata za nezavisnom državom.

,,Istina je i da je sam Tuđman, na sugestiju Slavka Goldsteina, napisao preambulu Ustava u kojoj je ustvrdio činjeničnu stvar, da je Republika Hrvatska, opet između ostalog, nastala i na odlukama ZAVNOH-a i protiv NDH, što dakle doslovno piše u Ustavu, te da je pravna nasljednica Socijalističke Republike Hrvatske. I u Hrvatskoj zapravo sve od tada živimo u onome što je Viktor Ivančić definirao kao uzgajanje antifašističkog ambijenta za konzumaciju fašizma. Hrvatska službeno obilježava Dan antifašističke borbe, koji je državni praznik, što nije spriječilo rušenje preko tri i po hiljade, odnosno polovice antifašističkih spomenika devedesetih, za što nitko nije odgovarao i pri čemu su rijetki obnovljeni zahvaljujući isključivo lokalnim inicijativama”, kaže Markovina.

Da lažiranje istorije ima posljedice navode naši sagovornici. Istoričarka Stojanović zaključuje ,,Tako smo stvorili društvo koje ne razlikuje fašizam od antifašizma i u kome je svako zlo moguće”.

Markovina smatra da se u Hrvatskoj ponovo događa val ustaštva, nakon onog koji je ovu zemlju zapljusnuo devedesetih. ,,S jedne strane je nestao strah iz antifašističkog dijela javnosti, koji je bio prisutan devedesetih i koja se sada snažno odupire ustašizaciji zemlje te doslovno tjera SDP i Možemo na ozbiljniju reakciju, dok s druge strane ustaštvo sve više ulazi u mainstream, uz prešutnu i ciničnu podršku Plenkovićeve Vlade. To je vidljivo i s Thompsonovim koncertom, kao i s tzv. Znanstvenim okruglim stolom koji se neki dan održao u Saboru i na kojem su zapravo otvoreni ustašofili jednostavno lagali i negirali egzistenciju logora smrti u Jasenovcu. Kako će stvar na koncu završiti teško je reći, ali da je društveni jaz nikad veći, jeste istina i da će daljnji razvoj bitno odrediti ishod budućih izbora, hoće. Ali su oni tek za dvije i po godine”, kaže Markovina.

U Crnoj Gori pored iskrivljavanja činjenica iz Drugog svjetskog rata, teče i ,,rasprava” o tome da li je nasilno ukidanje crnogorske države 1918. bio ,,čin ujedinjenja”. A sve to uz konstantno negiranje crnogorske nacije.

,,Put revizionizma naše društvo vodi u dalje podjele i ne pomaže da se dođe do društvenog konsenzusa oko događaja koji nas dijele. Razlog leži u tome što se revizionizam ne sprovodi sa ciljem da se otkriju nove istorijske činjenice, već da se prošlost prilagodi savremenim političkim tokovima i vladajućim elitama. Ali mnogo opasnije od ovoga je da se u društvu izbrišu jasne moralne koordinate i da nestane granica između fašizma i antifašizma. Time se stvara opasnost da nam se prošlost ponovi”, ističe Kuzman.

Vukanović smatra da revizionizam s kojim se mi danas suočavamo u Crnoj Gori, iako želi da ima ishode izmjene istorijske svijesti kompletnog društva, ima mnogo veća ograničenja u ljudskim i ideološkim kapacitetima. ,,Uslijed toga cilj kod klero-nacionalnog revizionizma koji je aktivan u crnogorskom, ali i u većem dijelu postkomunističkih društava, je jačanje političke struje ideologije koju sprovodi. Kao takav teži učvršćivanju narativa u jednom dijelu glasačkog tijela. Pored toga, nažalost, ima i određenu perfidniju ulogu. Ovakav revizionizam se koristi da kreira konfuziju i spriječi konstruktivnu raspravu u cilju postizanja društvenog konsenzusa. Zašto? Jer naučna i konstruktivna rasprava neminovno dovodi do urušavanja ekstremističkih teza, a samim tim i validnost te ideologije”.

Umjesto da se koncenzus postiže dijalogom i istinitim suočavanjem sa prošlošću, ovih dana gledamo da se zajedništvu teži kroz praksu traženja zajedničkog ,,neprijatelja” u vidu migranata. Danas oni a sjutra ko zna koji ,,drugi”.

Predrag NIKOLIĆ