,,Prevelika opterećenost Bokokotorskog zaliva otpadom koji je najvećim dijelom posljedica aktivnosti na kopnu, neriješen problem kanalizacionih ispusta, ali i sve intenzivniji kruzing turizam o čijem uticaju još uvijek nemamo podataka, jer ne postoji zainteresovanost nadležnih institucija da se isti procijeni, sa sigurnošću će dugoročno dovesti do katastrofalnih posljedica po biodiverzitet vrsta, smanjenja biomase ekonomski važnih organizama podmorja i vjerovatno trajnog onečišćenja zaliva”, upozorava za Monitor dr Milica Mandić , šefica Razvojnog centra i marikulture iz kotorskog Instituta za biologiju mora.

Otpad u moru i svaki proizveden ili prerađen čvrsti materijal odbačen u more ili obalno područje ,i sa ekonomskog, bezbjednosnog, zdravstvenog i kulturološkog aspekta, predstavlja, po riječima naučnika, jednu od najvećih prijetnji morskom ekosistemu Sredozemlja. Evropska Komisija (MSFD – Marine Strategy Framework Directive) i Sekretarijat Barselonske konvencije (Konvencija o zaštiti morske sredine i priobalnog područja Sredozemlja) su konstatovali da je jedna od značajnijih prepreka u rješavanju problema otpada kod nas nedostatak naučnih podataka o otpadu u Jadranskom moru.

Ono što takođe nedostaje u rješavanju ovog problema, prema riječima Milice Mandić je međuinstitucionalna saradnja, odnosno uvažavanje naučnih istraživanja i mišljenja od strane resornih ministarstava i institucija, koji su na nivou države odgovorni za rješavanje problematike.

,,Date su indicije da se započne sa sinhronizovanom regionalnom procjenom koja će poslužiti kao baza za efikasan menadžment program. Jedan od glavnih rezultata projekta će biti izrada Strategije smanjenja otpada u Jadranskom moru uključivanjem različitih korisnika – ribarstvenog sektora, naučnika, predstavnika opština, agencija i ministarstava, nevladinih organizacija i industrije reciklaže. Iako smo od Ministarstva poljoprivrede i ruralnog razvoja odmah dobili podršku pri realizaciji projekta, podrška je izostala iz Ministarstva održivog razvoja i turizma, koje je još tokom pripreme projektne aplikacije (početak 2013. godine) pozvano kao pridruženi partner”, kaže dr Milica Mandić uz napomenu da naučna saznanja i preporuke bez podrške donosioca odluka i konkretnih aktivnosti ostaju samo slovo na papiru.

Naučnici iz kotorskog Instituta upozoravaju da, osim čvrstog otpada koji negativno utiče na živi svijet u moru, veliki negativni uticaj ima i izlivanje neprečišćenih otpadnih voda:

,,Još imamo veliki broj legalnih i još veći broj ilegalnih ispusta kojima se uglavnom komunalne otpadne vode bez ikakvog prečišćavanja izlivaju u more. Da stvar bude gora veliki broj ilegalnih ispusta se nalazi veoma blizu obale i na maloj dubini. Nekada je to svega nekoliko metara ili u boljem slučaju nekoliko desetina metara od obale gdje se završava ispust, dok je dubina ispusta od svega nekoliko do par desetina metara”, konstatuje naučna saradnica koja rukovodi Laboratorijom za opštu biologiju i zaštitu mora, dr Vesna Mačić.

Ona upozorava da još ne postoji popis svih kanalizacionih ispusta u more, a da su čak i podaci za legalne ispuste nepotpuni.

,,Na primorju ima desetak legalnih ispusta koji se završavaju na 350 m do 3.600 m od obale. Međutim, nedavna istraživanja koja je Institut za biologiju mora sprovodio zajedno sa Institutom za hidro-meteorologiju i seizmologiju i partnerima iz Hrvatske pokazala su da je ispust u zalivu Trašte veoma havarisan na sredini cjevovoda, 1.700m od obale, pa se otpadne vode izlivaju znatno bliže obali i na znatno manjoj dubini od projektovanog i očekivanog. Logično je da se postavlja pitanje kada su zadnji put kontrolisani svi ostali ispusti i u kakvom se stanju nalaze? Da li neko o tome uopšte vodi računa ili treba da se desi neka havarija u toku turističke sezone pa da počnemo da razmišljamo i o tome?”, pita se dr Mačić.

Istraživanjem ispusta Trašte osim toga što je konstatovan prekid cjevovoda, došlo se i do zaključka da pozicija cjevovoda ne odgovara poziciji na nautičkoj karti.

,,To ukazuje na još jednu od sistemskih propusta nadležnih institucija, tj. investitori dostave koordinate koje se ucrtaju na nautičkoj karti, a izgleda da se niko ne zapita da li je izvođač odradio posao prema planiranim projektima i da li je to stručno lice provjerilo, te na nautičku kartu ucrtalo tačne podatke. Drugim riječima, može se desiti da neki manji cjevovod bude oštećen npr. sidrenjem i da pri tome vlasnik broda uopšte nije kriv, jer on prema nautičkoj karti ne čini prekršaj. Ko onda snosi štetu, naravno svi mi, građani Crne Gore”, upozorava dr Vesna Mačić.

Ona ukazuje kakve sve direktne posljedice u morskoj životnoj sredini izaziva neadekvatno ispuštanje otpadnih voda.

,,U Bokokotorskom zalivu se praktično uz cijelu obalu u ljetnjim mjesecima ljudi kupaju, pa nelegalno izlivanje otpadnih voda može da ima direktnog uticaja na zdravlje ljudi koji se bave sportovima u vodi ili koriste hranu iz takvog mora”, kaže naša sagovornica. „Uz to izlivanje otpadne vode izaziva zamućenje morske vode i priliv značajne količine organskih i neogranskih materija. Hranljive soli pogoduju razvoju planktonskih organizama, pa nerijetko dolazi do tzv. cvjetanja mora, tj. prenamnoženosti nekih planktonskih organizama. U ovakvim slučajevima nekada se razvijaju vrste koje mogu sadržati toksine pa izazivaju stomačne i druge probleme kod osoba koje se kupaju u moru ili koriste nedovoljno prokuvanu hranu iz mora”, upozorava dr Mačić.

Međutim, ne samo direktan uticaj na ljudsko zdravlje, nagli rast i odumiranje kratkoživućih planktonskih vrsta pravi problem i morskoj flori:

,,Na morskom dnu dolazi do razgradnje te organske materije, pri čemu se troši kiseonik, kao i u razgradnji organske materije koja direktno dolazi iz komunalnih otpadnih materija, pa dolazi do manjka kiseonika u pridnenim slojevima. Sesilni organizmi te uslove mogu da preživljavaju neki kraći period, ali s obzirom na to da takvi procesi kod nas traju već decenijama, to izaziva povlačenje pokretnih i odumiranje sesilnih organizama, te kompletno mijenjanje sastava morskog dna”, kaže Mačić i navodi da je Crna Gora, iako deklarativno ekološka država, jedina zemlja u Sredozemlju koja nema zaštićeno područje u moru, što takođe pokazuje koliko su nadležne institucije zainteresovane za zaštitu mora.

Istraživanja pokazuju da je u Kotorsko-risanskom zalivu, koji je pod zaštitom UNESCO-a kao prirodno i kulturno dobro, u posljednjih 35 godina nestalo više od 2/3 naselja morske trave Cymodocea nodosa. ,,Ova morska trava je zaštićena vrsta prema domaćem zakonodavstvu i Barselonskoj konvenciji o zaštiti Sredozemlja, Bernskoj konvenciji o zaštiti evropske flore i faune, EU direktivi o staništima. Ipak, kod nas domaći zakoni, ratifikovane međunarodne konvencije i upozorenja naučnika izgleda da nemaju mnogo efekta na nadležne institucije”, zaključuje Mačić.

Naše sagovornice upozoravaju da je problem posebno opasan za Bokokotorski zaliv koji je polu-zatvoren i duboko uvučen u kopno sa slabim strujanjima morske vode i dugim zadržavanjem vodenih masa, a time i veoma osjetljivim na uporna zagađenja.

,,U takvoj sredini neće biti moguće govoriti o razvoju elitnog turizma, uzgoju zdrave hrane iz mora. Kompletan uzgoj školjki i ribe u Crnoj Gori je koncentrisan na području Bokokotorskog zaliva. Neće se moći govoriti ni o očuvanju malog obalnog ribolova kao jedne od najznačajnijih tradicionalnih aktivnosti starosjedilaca Boke”, poručuju naučnice iz kotorskog Instituta za biologiju mora.

Nebojša MANDIĆ

Komentari