Dinamika rješavanja velikih problema eurozone mogla bi znatno uticati na dinamiku pristupanja zemalja Zapadnog Balkana Evropskoj uniji. Kako se još uvijek ne vidi rješenje EU problema kao ni njegove političke implikacije, nije jasna ni sudbina balkanskih integracija u zajednički evropski politički i ekonomski prostor. Tek, dosta je jasno da je uloga Njemačke u ovoj fazi EU krize izuzetno važna, pa onda i njen uticaj u EU institucijama kada je riječ o procjeni dostignuća zemalja Zapadnog Balkana u usklađivanju njihovih unutrašnjih poredaka s onim prihvatljivim za EU. Za razgovor o tim temama, Monitor je dobio odličnog sagovornika, Dušana Reljića s Njemačkog instituta za međunarodnu politiku i bezbjednost u Berlinu. Reljić se bavio i za nas takođe važnim uticajem Rusije na Balkanu i o tome objavio studiju Rusija i Zapadni Balkan. MONITOR: Kako se među analitičarima balkanske politike, njemačkim privrednicima i političarima koji nijesu često citirani a imaju uticaja na odnose Njemačke i Srbije, gleda na promjenu vlasti u Srbiji koja je zahvatila gotovo sve nivoe izvršne i zakonodavne vlasti?
RELJIĆ: Vrhovi nove vlasti u Srbiji nisu nepoznati zapadnim partnerima, oni su sastavni deo političke scene u toj zemlji već dve decenije. Tokom proteklih nekoliko godina vođe Srpske napredne stranke (SNS) i Socijalističke partije Srbije (SPS) promenile su svoje političke ciljeve i retoriku i sada podržavaju dalje privredne i unutrašnje političke reforme u Srbiji i njeno pristupanje Evropskoj uniji. Zapadni partneri odrediće svoj odnos prema novoj vlasti u Srbiji u skladu s tim koliko se ona bude pridržavala svojih deklarisanih opredeljenja, zakonskog okvira i prihvaćenih evropskih obrazaca u političkoj kulturi.
Stranim ulagačima su najbitniji postojanost pravnih i ekonomskih uslova poslovanja. U to spada i izbegavanje potresa u privrednom i finansijskom sistemu koji, međutim, neminovno nastaju kada se menjaju čelni ljudi i činovnici visokog ranga u ministarstvima i drugim ustanovama javne uprave.
MONITOR: Rusija je prilično ambiciozno nastupala u Crnoj Gori, i sa svojim tajkunima ali i s onim građanima kojima je porasla kupovna moć da su mogli kupovati skupe nekretnine na Crnogorskom primorju. To je stalo. Koliko je bila ozbiljna borba SAD i Rusije za dominaciju u zemljama Zapadnog Balkana?
RELJIĆ: Kad je riječ o mogućnostima projekcije vojnog uticaja na prostor bivše Jugoslavije, odluka je pala u korist SAD onog trenutka kada je od Baltičkog do Crnog mora nastao lanac država učlanjenih u Severnoatlantski pakt (NATO). Time je ruski vojni uticaj najvećim delom onemogućen. Sada i većina država-naslednica nesvrstane Jugoslavije ili pripada NATO ili teži članstvu. Često naglašavan cilj SAD je da cela Evropa bude u evroatlantskim integracijama.
Neznatna je, međutim, mogućnost da će Srbija, a verovatno i Bosna i Hercegovina, ući u NATO dokle god je otvoreno kosovsko pitanje. Samim tim ostaje neostvarena namera SAD da i ceo region bivše Jugoslavije bude u evrotlantskoj sferi uticaja. Automatski, dokle god u Ujedinjenim nacijama nije određen međunarodno-pravni status Kosova, Rusija, a i Kina, ostaju, zbog svog prava na veto u Savetu bezbednosti svetske organizacije, za Srbiju partneri od presudnog značaja.
Uz to, energetska sigurnost regiona zavisi u najvećoj meri od isporuka nafte i prirodnog gasa iz Rusije. Zavisnost će još da poraste ako bude izgrađen gasovod Južni tok. Preko isporuka energetskih sirovina, ulaganja i trgovine jača i politički uticaj Moskve, posebno u trenutku kada je sve neizglednije kada će naredne zemlje regiona moći da pristupe Evropskoj uniji.
Konačno, Rusija je već vekovima u politici, kulturi i religiji bitan činilac u jugoistočnoj Evropi, sećanja na stara savezništva ne blede tek tako. Uticaj Rusije u tim oblastima neće nestati zato što je propao Sovjetski Savez niti zato što je proteklih dvadestak godina izgledalo kao da su SAD jedina preostala supersila.
MONITOR: Da li očekujete da njemački glas bude odlučujuće uticajan u opredjeljivanju zemalja EU, kada se radi o dobijanju datuma otpočinjanja pregovora za Srbiju?
RELJIĆ: Nemačka je zbog svoje ekonomske snage, koja je uprkos finansijske krize u eurozoni proteklih godina očuvana i ojačana, među najuticajnim članicama Evropske unije. No, upravo zbog strahovanja da bi euro, pa samim time i EU, mogli da zapadnu u još dublju krizu, samo oko 20 odsto nemačkog stanovništva podržava, prema najnovijim ispitivanjima javnog mnjenja, dalje širenje Evropske unije. O tim strahovanjima svaka nemačka vlada mora da vodi računa.
Zbog različitih negativnih političkih i ekonomskih kriznih pojava u južnoevropskim članicama EU, pre svega Mađarskoj, Rumuniji, Bugarskoj i Grčkoj, u zapadnoevropskim delovima EU opada poverenje u stabilnost Zajednice. Posredno, i u sposobnost novih kandidata za članstvo s prostora jugoistočne Evrope, da ispune neophodne demokratske i ekonomske standarde.
Uz to, nemački kontigent od oko 1600 vojnika je najbrojniji među pripadnicima međunarodnih mirovnih snaga KFOR-a na Kosovu. Ako se naredne godine obistini da će se NATO povući iz Avganistana, učešće u KFOR-u biće najveći nemački vojni angažman u inostranstvu. Samim tim, pažnja nemačkog parlamenta i javnosti ponovo se u većoj meri usmerava na Srbiju i Kosovo.
MONITOR: U nekim pitanjima važnim za budućnost Evrope kao zajednice naroda, stigle su oštre kritike na račun kancelarke Merkel od njemačke opozicije. Koliko je to znak mogućnosti za promjenu njemačke politike kada se radi o krizi eurozone i politike EU, ali i u vezi s EU proširenjem?
RELJIĆ: Među partijama u saveznom parlamentu u Berlinu postoji saglasnost da je za njemačke privredne i političke interese od presudnog značaja da se produbi integracija u sklopu EU. Da li je, međutim, prepuštanje nacionalnog suverenitata u oblasti državnih finansija ustanovama EU pravi put za to? Kako osigurati demokratsku ustanovljenost tih organa EU? Da li Nemačka i druge ekonomski snažne države, time što bi preuzele garancije za državne dugove slabijih partnera u EU, sebe takođe bacaju u duboku krizu? Na ta i mnoga druga izuzetno složena pitanja još nema odgovora ni u stručnoj javnosti a ni među političkim partijama ni u Nemačkoj niti bilo gde drugde. Samim tim manje važna pitanja, kao što je buduće proširenje EU, dodatno gube na značaju.
MONITOR: Kako vi gledate na izjavu Angele Merkel da je u Njemačkoj propao multikulturalizam? Da li bi vrijednost zaštite multikulturalnosti koja se često završavala u getoizaciji i postepenoj samoizolaciji pridošlica u zapadnu Evropu, trebalo zamijeniti drugim, interkulturnim modelom?
RELJIĆ: Kulturno homogene države više ne postoje u najvećem delu Evrope, multikulturalizam je sada među osnovnim obeležijima kontinenta. Očigledan dokaz za to nisu samo „šarena” imena i izgled sportista koji su zastupali evropske države na londonskoj Olimpijadi. U Nemačkoj, dovoljno je otići u bilo koju osnovu školu da bi se videlo koliko je sada stanovništvo izmešano. Važno je razlikovati: getoizacija i samoizolacija nisu automatski proizvod doseljavanja, to su pre svega odrazi ekonomskih i socijalnih problema i pogađaju kako „staro” stanovništvo tako i doseljenike. Siromašni ljudi, bez obzira na etničko poreklo ili versku pripadnost, imaju manje mogućnosti „kretanja” u društvu – počevši od izbora mesta stanovanja pa do obrazovanja dece i njihovog izlaska iz nemaštine. Pristojna primanja što većeg broja ljudi najbolje su sredstvo integracije.
MONITOR: Neki evropski glasovi tvrde kako finansijski lobiji u SAD žele, ni manje ni više, nego propast eura, kao prvu stepenicu ka kraju evropske nezavisnosti. Koliko takve pretpostavke imaju veze s predsjedničkim izborima u SAD na kojima je jedan od favorita bogati republikanac Mit Romni?
RELJIĆ: O teorijama zavere, držim, svrsishodnije je da govore psiholozi.
Crna Gora i „hrvatski scenario”
MONITOR: Prije nekoliko mjeseci rekli ste da će Crna Gora napredovati k EU utoliko prije ukoliko se ugleda na Hrvatsku, gdje su, kako ste rekli „stožeri vlasti izgubili svoju nedodirljivost”. Da li „hrvatski scenario” u procesu pregovaranja čeka Crnu Goru?
RELJIĆ: Crna Gora biće prva među kandidatima za članstvo u Evropskoj uniji s kojim Evropska komisija (EK) započinje sa 23. i 24. poglavljem pregovora. Oba poglavlja se odnose na vladavinu prava i, kako je najavila EK, biće otvorena sve dok se ne završe pregovori o svim drugim poglavljima kojih ukupno ima 35. Pregovori sa Crnom Gorom verovatno neće trajati kraće nego što su trajali s Hrvatskom, a to je bilo približno osam godina. Predstoji dovoljno vremena tokom kojeg u svakom trenutku EK može da preispita stanje vladavine prava u Crnoj Gori i, ako zatreba, zaustavi ceo postupak. Valja imati na umu da je prelomni trenutak u pregovorima EK s Hrvatskom bio kada je hrvatsko pravosuđe skinulo oreol nedodirljivosti i za najviše predstavnike vlasti. Tek tada se Hrvatskoj otvorio put do članstva.
Nastasja RADOVIĆ
Izdvojeno1 sedmica
Izdvojeno4 sedmice
DANAS, SJUTRA4 sedmice
DETEKTOR4 sedmice
INTERVJU2 sedmice
INTERVJU4 sedmice
FOKUS3 sedmice
DUHANKESA3 sedmice