Ukoliko zaposleni zavisnik od droge odluči da se liječi, ljekari ga iz humanih razloga ne zavode pod šifrom F11 (zavisnost od PAS), već pod takozvanim uslužnim šiframa – šizofrenije, paranoje, depresije i slično, jer mu u protivnom bolovanje neće biti plaćeno.
To je najočigledniji vid diskriminacije kojem su izloženi zavisnici u Crnoj Gori. Na taj apsurd u Zakonu o zdravstvenom osiguranju ukazali su iz NVO 4 Life povodom Dana ljudskih prava (10. decembra). Tim zakonom zavisnicima od alkohola, heroina, kokaina, marihuane i tableta uskraćeno je pravo na naknadu za vrijeme bolovanja. Iako je taj zakon donesen prije više od pet godina, niko ranije nije upozorio na to da i zavisnici imaju prava kao i ostali građani.
„Zavisnici koji su u radnom odnosu teže se odlučuju na liječenje, jer onda ostaju bez novčanih sredstava. Sa druge strane, postoje lažne šifre pod kojima se zavode zavisnici kako ne bi ostali bez naknade dok su na bolovanju. Taj problem se negativno održava na formiranje registra zavisnika u Crnoj Gori, jer dobijamo nerealnu sliku o broju korisnika droga na nacionalnom nivou”, objašnjava u razgovoru za Monitor programski direktor NVO 4 Life Milena Mijović.
U Crnoj Gori ne postoji registar zavisnika. Procjenjuje se da ima oko 12.000 narkomana, a Crna Gora je i dalje važno tranziciono područje za krijumčarenje droge prema zapadnoevropskim zemljama. O tome svjedoče i česte zapljene droge na graničnim prelazima.
Milena Mijović kaže da su iz 4 Life više puta skretali pažnju na to da su zavisnici diskriminisani Zakonom o zdravstvenom osiguranju, ali niko od nadležnih nije ništa preduzeo da se situacija promijeni. Taj zakon je, kaže, u koliziji i sa Ustavom i Zakonom o radu, jer oni jasno propisuje zabranu diskriminacije po svim osnovama.
,,Zakon o zdravstvenom osiguranju propisuje da naknada zarade osiguraniku ne pripada u slučaju da je spriječenost za rad prouzrokovana dejstvom alkohola ili psihoaktivnih supstanci. Pošto Crna Gora priznaje i formira politike droga prema definiciji Svjetske zdravstvene organizacije, po kojoj je narkomanija okarakterisana kao bolest, postavlja se pitanje zašto se nekome ko je bolestan ne daje naknada za bolovanje, odnosno vrijeme koje je potrebno za tretman bolesti”, pita se Mijović.
Izvršni direktor NVO Preporod Jovan Bulajić nedavno je kazao da uskraćivanje zarade zavisnicima koji su na liječenju predstavlja brutalan vid diskriminacije koji vodi do stigmatizacije te populacije.
Nakon izlječenja, mali broj bivših narkomana uspije da se zaposli. NVO 4 Life, koja se bavi resocijalizacijom zavisnika, za četiri godine postojanja uspjela je da nađe zaposlenje za svega petoricu bivših zavisnika i to u NVO sektoru i privatnim firmama.
U toj organizaciji ističu da predrasude i žigosanje zavisnika prate na svakom koraku u pokušaju da se ponovo uključe u društveni život, formiraju porodice i nađu zaposlenje, pa je neophodno da država sistemski obezbijedi programe za njihovu reintegraciju. Država treba, prema njihovom mišljenju, da sistemski obezbijedi programe za reintegraciju bivših korisnika droga, programe doedukacija, osposobljavanja za razna zanimanja kao i programe zapošljavanja. On tvrdi da u crnogorskom društvu nijesu dobrodošle čak ni osobe koje su se izliječile, formirale porodicu i nastavile normalan život, jer ih prate predrasude.
„Pojedini od naših članova uspijevali su da se zaposle, ali čim poslodavci saznaju za njihov problem, nađu način da im daju otkaz”, kaže Mijović.
Naravno, postoji i niz primjera da su zavisnici naišli na toleranciju i podršku kolega i poslodavaca.
Crnoj Gori bi, kažu oni koji se bave ovom problematikom, dobrodošao kvalitetan program reintegracije, zapošljavanja ili osposobljavanja liječenih zavisnika, kakve sebi mogu da priušte bogate evropske države.
NVO 4 Life uputila je u julu inicijativu ministru rada i socijalnog staranja Predragu Boškoviću da se zavisnicima od narkotika obezbijedi besplatan tretman rehabilitacije i resocijalizacije. Razlog za inicijativu je, kako su saopštili, namjera da zavisnici imaju ravnopravan status kao i ostali građani i neometan pristup zdravstvenoj i socijalnoj zaštiti.
,,To što se u dokumentima navodi kao ‘liječenje’ je u stvari prvi dio procesa neophodnog za adekvatno tretiranje bolesti zavisnosti od droga i tiče se uspostavljanja apstinencije medikamentima i to najduže 21 dan. Taj početni dio tretmana je nedovoljan da bi se jedna osoba koja ima problem bolesti zavisnosti mogla smatrati uspješno izliječenom”, piše u inicijativi.
Nakon te faze neophodno je nastaviti sa sljedećim fazama – rehabilitacijom i resocijalizacijom, kao i pružanjem pomoći pri socijalnoj reintegraciji koja najčešće traje od jednu do dvije godine. ,,Tek tada se možemo nadati da je neko ko je imao problem zavisnosti od droga spreman nastaviti život bez njih”, navodi se u inicijativi.
U NVO 4 Life svjesni su teške ekonomske situacije u kojoj se nalazi Crna Gora, ali su dobro upoznati i sa još težom finansijskom situacijom porodica čiji su članovi zavisnici.
,,Plaćanje rehabilitovanja i resocijalizovanja za većinu njih nepremostiva je prepreka. Smatramo da je i to, uz ostale, jedan od glavnih razloga malog broja onih koji se javljaju za pomoć u Javnu ustanovu za smještaj, rehabilitaciju i resocijalizaciju zavisnika od psihoaktivnih supstanci ‘Podgorica'”, piše u inicijativi.
Milena Mijović kaže da za besplatnu rehabilitaciju i resocijalizaciju zavisnika od droga nisu potrebne dodatne finansije, izuzev onih koje se već na godišnjem nivou izdavaju za te namjene. Kao argument za ovu tvrdnju navodi primjer kako je to riješeno u Hrvatskoj. Svakom zavisniku koji želi da krene u program odvikavanja od droga, država Hrvatska to omogućava besplatno, sa istim budžetom kao i Crna Gora.
Adekvatna priprema i tretman zatvorenika i zavisnika od droga još dok su u ustanovama, ključni su za njihovu resocijalizaciju i reintegraciju u društvo. Više naših izvora tvrdi da poslodavci ne vjeruju bivšim zavisnicima. Na evidenciji Zavoda za zapošljavanje nalazi se oko tridesetak korisnika psihoaktivnih supstanci, i oni se najteže zapošljavaju.
U Centru za rehabilitaciju i resocijalizaciju korisnika droga „Kakaricka gora” oko 90 odsto štićenika čine zavisnici od droga. Direktor te ustanove Ljubinko Kaluđerović kaže da je „najskuplji” zavisnik onaj koji je u aktivnoj fazi i na ulici. ,,On košta državu sedam do deset puta više nego čovjek u bilo kom obliku tretmana”.
Veseljko KOPRIVICA
HORIZONTI4 sedmice
DANAS, SJUTRA2 sedmice
INTERVJU3 sedmice
Izdvojeno4 sedmice
Izdvojeno4 sedmice
FOKUS4 sedmice
Izdvojeno4 sedmice