Od 2002. godine zaustavljen je decenijski trend smanjivanja stabala maslina, što znači da se ljudi na primorju vraćaju kulturi maslinarstva. Ukazujući na tu ohrabrujuću činjenicu, predsjednik Udruženja maslinara Bara Dragutin-Dado Martinović kaže za Monitor da su na to pozitivno uticale, iako skromne, podsticajne mjere Vlade i primorskih opština, kao i pomoć međunarodnih organizacija, putem kojih su maslinari dobijali besplatne sadnice i mašine po beneficiranim cijenama. Dosta maslinjaka je obnovljeno, zasađeni su novi, na desetine je novih uljara, kvalitet ulja je znatno poboljšan, ali je broj maslina u Crnoj Gori praktično ostao isti – tek nešto preko 400 hiljada, ili upola manje nego na početku 20. vijeka! U isto vrijeme je zbog enormne urbanizacije, nebrige i požara, nestalo preko 20 hiljada stabala te svete biljke. Polovina od toga, na području Budve.
„To je veliki grijeh, jer su naši preci prije stotinu godina išli čak u Ameriku da bi zaradili novac i ovdje sadili masline i hranili svoje porodice”, kaže predsjednik Udruženja maslinara Budve Božo Mitrović.
ŽELJE I STVARNOST: Iz crnogorske Vlade godinama ističu da je maslinarstvo ogroman potencijal i da bi se stvaranjem tržišnih pretpostavki za punu valorizaciju te proizvodnje uz bolji marketing i uvođenje standarda proizvodnja mogla povećati za čak 11 puta! Stoga je 2006. godine bilo projektovano da se svake godine (do 2014. g.) sadi po 40 hiljada novih sadnica kako bi prinosi iznosili deset kilograma po stablu, a da proizvodnja ulja po stanovniku bude 2,2 litra.
Nažalost, to se u praksi ne ostvaruje i maslinari su praktično prepušteni sami sebi. To se najbolje može vidjeti ove godine kada nema roda ili još bolje odnosom prema uvali Valdanos. U tom spomeniku prirode postoji maslinjak sa 18 hiljada stabala, prosječne starosti 600 godina, koji tragično nestaje, dok Zakon o maslinarstvu propisuje da upravo on, uz Staru maslinu u Baru i Velju maslinu u Budvi, treba da uživa posebnu zaštitu! Naime, nakon što od 2005. godine tim prekrasnim prostorom gazduje crnogorska Vlada, ubrzano je propadanje najboljeg i najkvalitetnijeg dijela ulcinjske Maslinade. Najavljuje se da će neka engleska firma koja, navodno, želi da zakupi tu prekrasnu uvalu, (po 18 centi metar kvadratni, ukupno 650 hiljada eura godišnje) tamo proizvoditi ulje.
„To je ponižavanje Ulcinja i njegovih građana. Ta maslina nas je hranila vjekovima, dala nam školu, zanate, fakultete”, kažu rezigniranu Ulcinjani.
U Udruženju maslinara Ulcinja su izračunali da je za 31 godinu od kada masline ne obrađuju njihovi vlasnici izgubljeno 106 miliona eura samo po osnovu nesakupljanja maslinki i njihove prerade.
PRIMJER MEDITERANA: Sve zemlje Mediterana, pa i naši susjedi Hrvatska i Albanija, pokazuju stalnu tendenciju povećanja broja stabala, te proizvodnje i kvaliteta ploda masline. Gledajući Evropu, brojke govore da je Evropska unija danas sa svojih 5,4 miliona hektara dominantan proizvođač maslina na svjetskom tržištu. Prosječna godišnja proizvodnja stolnih maslina u Evropi iznosi 650 hiljada tona, a najveći proizvođači su Španija, Grčka i Italija. EU je i najveći proizvođač maslinovog ulja u svijetu, s godišnjom proizvodnjom većom od dva miliona tona. Italija je uz Španiju i Grčku najveći proizvođač maslinovog ulja sa 800 hiljada tona godišnje. Portugalija, koja je po površini sedam puta veća od Crne Gore, ima 340 hiljada hektara pod maslinjacima s ukupno 38 miliona maslinovih stabala, što znači da ta zemlja ima sto puta veću površinu pod ovom poljoprivrednom kulturom i isto toliko puta više stabala masline!
Zato je valjda razumljivo što se u zemljama EU i Mediterana mnogo više nego u našoj zemlji konzumira maslinovo ulje. U Grčkoj je to, na primjer, 21 litar po glavi stanovnika, u Crnoj Gori ni litar!
SVAKOM GRAĐANINU STABLO: „Dok se potrošnja ulja značajno ne poveća, barem za litar više, mali su izgledi da naše maslinarstvo postane pravi posao”, tvrdi za Monitor inženjer poljoprivrede Abedin Peraj, koji radi na projektu dugoročnog razvoja maslinarstva u Crnoj Gori.
Prema njegovim riječima, potrebno je insistirati na proizvodnji kvalitetnog ulja i sprovoditi stalnu edukaciju maslinara, potrošača i šire zajednice uz maksimalan angažman uže struke, ali i zdravstva, hotelijerstva, turizma i medija. Rješenje vidi u organizovanju sajmova ulja, berze ulja ili posebne zadruge koja bi se bavila otkupom, skladištenjem i plasmanom ulja.
Peraj je uvjeren da je mnogo pametnije revitalizovati postojeće maslinjake, nego stvarati nove. „Moramo se prvo dokazati kao pravi domaćini, da bi potom ostvarili želje i projekcije za povećanje broja stabala maslina”, dodaje on.
Martinović takođe smatra da bi bilo dobro da se poveća potrošnja ulja, pošto je to trend i u svijetu, ali ukazuje na njegovu visoku cijenu. On tvrdi da je realno ostvariva njegova ideja „svakom građaninu Crne Gore – jedno stablo masline”. „Naravno, i to naša, autohtona sorta,’žutica’, koja je odličnog kvaliteta. Mi ne treba da se takmičimo sa konkurencijom po kvantitetu, nego po kvalitetu ulja”, kaže on i napominje da se maslinova ulja, proizvedena na ekološki prihvatljiv način, prodaju u Evropi po cijeni od 10 do 20 eura po litru.
Stvaranje domaćeg brenda nije teško postići zato što se naše masline u prethodnih 60 godina nijesu tretirale nikakvim zaštitnim sredstvima, kao ni tlo na kojem one rastu.
No, treba napraviti katastar maslina, zaštitu geografskog porijekla i sve poslove u maslinjacima obavljati na novi način, posebno berbu i preradu maslina. Jer, maslinarstvo je danas na Sredozemlju biznis i nauka, a ne kao kod nas tek dopunska djelatnost. Uostalom, ono je ovdje vjekovima bilo tradicija i životna filozofija.
Mustafa CANKA
INTERVJU4 sedmice
DRUŠTVO4 sedmice
INTERVJU4 sedmice
FOKUS4 sedmice
Izdvojeno4 sedmice
HORIZONTI4 sedmice
Izdvojeno4 sedmice
Izdvojeno4 sedmice