Sporazum koji je predložila EU već krajem februara prihvaćen u Briselu od strane oba lidera. Dogovorena je implementacija Sporazuma o normalizaciji odnosa. Novina u implementaciji Sporazuma je to što su i Sporazum i Aneks za implementaciju postali sastavni djelovi procesa pridruživanja Evropskoj uniji i za  Kosovo i za Srbiju, i da njihovo kršenje može imati direktne negativne posljedice

Prošle subote je nakon 12 sati pregovora u Ohridu konačno došlo do dogovora između srbijanskog lidera Aleksandra Vučića i premijera Kosova Albina Kurtija uz snažno posredovanje Evropske unije i Sjedinjenih Država. Dogovorena je implementacija Sporazuma o normalizaciji odnosa između dvije zemlje u posebnom Aneksu dok je sami Sporazum koji je predložila EU već krajem februara prihvaćen u Briselu od strane oba lidera.

Novina u implementaciji Sporazuma je to što su i Sporazum i Aneks za implementaciju postali sastavni djelovi procesa pridruživanja Evropskoj uniji i za  Kosovo i za Srbiju, i da njihovo kršenje može imati direktne negativne posljedice. Obje strane su se takođe obavezale da će se svi članovi Sporazuma sprovoditi nezavisno jedan od drugoga zbog ranijih izbjegavanja preuzetih obaveza pod izgovorom da suprotne strane nisu ispunjavale svoj dio po redosljedu. Obje strane su takođe dužne da hitno prihvate Deklaraciju o nestalim licima kako je dogovoreno u okviru Dijaloga uz posredovanje EU. Naime, srbijanska i albanska strana i dalje potražuju ukupno 1639 nestalih osoba i to je jedna od stvari na kojoj i EU i Savjet Evrope odavno insistiraju, kao i porodice nestalih.

Dio Aneksa kojim se predsjednik Vučić posebno diči je „uspostavljanje specifičnih aranžmana i garancija za obezbjeđivanje odgovarajućeg nivoa samoupravljanja za srpsku zajednicu na Kosovu, u skladu sa relevantnim prethodnim sporazumima“. Ranije su srpske vlasti upozoravale da je formiranje Zajednice srpskih opština (ZSO) preduslov za normalizaciju odnosa sa Prištinom i nastavak svih drugih razgovora. Kosovski Ustavni sud je rekao da Ustav Republike Kosovo ne predviđa asocijaciju opština po etničkoj liniji dok su se prištinske vlasti pozivale da Srbija nije ispunjavala svoje obaveze još od Briselskog sporazuma 2013. godine pa po tome ni Kosovo nije dužno ispunjavati svoj dio.

Oko tehnikalija dogovora o primjeni, najupečatljivije je to što Aneks  kao ni Sporazum zapravo uopšte nisu potpisani. Na nepotpisivanju je posebno insistirao predsjednik Vučić čiji odlazak za Ohrid su ispratile demonstracije desničarskih organizacija uz uobičajene optužbe da predsjednik „samo što nije počinio izdaju Srbije“. Upozorenjima se takođe pridružila i Srpska crkva (SPC). Crnogorski mitropolit Joanikije Mićović je dan nakon Ohrida u izjavi  za Radio Svetogori rekao da „ako je tekst Sporazuma definisan kao okvir za dalje pregovore, a u njemu se Kosovo tretira kao nezavisna država, onda je on u potpunosti neprihvatljiv”.

Vučić je nakon maratonskog sastanka izjavio da „nije potpisao… jer je Republika Srbija međunarodno pravno priznata, dok Kosovo nije“ dodavši da ne želi praviti „međunarodno-pravne sporazume sa tzv. Republikom Kosovo“. Dodao je i da su njegove izjave kao predsjednika  „obavezujuće, i zato pažljivo biram reči“. Da je sporazum i te kako živ potvrdio je i šef evropske diplomatije Žozep Borelj rekavši da će se dogovori implementirati i da „nema mjesta biranju (šta se kome sviđa)“.

Na kraju dana, svi se pitaju šta je zapravo donio dogovor u Ohridu i kako će ga strane i posrednici zapravo tumačiti? To što su Sporazum i Aneks postali i zvanično dio pristupnog procesa za članstvo u EU faktički ne znači puno. Srbija je odavno  na putu evrointegracija i uspjela je za gotovo 10 godina pregovora privremeno zatvoriti samo dva poglavlja od ukupno 35 po novoj metodologiji. Stanovnici Srbije se na anketama od jeseni prošle godine ionako većinski protive članstvu u EU, pogotovo ako je uslov za to priznanje Kosova.

Kosovo je tek na početku pristupnog procesa samo sa potpisanim Sporazumom o stabilizaciji i asocijaciji i predatom aplikacijom za članstvo krajem prošle godine. Sem toga Kosovo i dalje ne priznaje 5 država članica EU a dobar dio ostalih članica je ionako umorno od politike proširenja na Zapadni Balkan.

Srbija nije i neće diplomatski priznati Kosovo kroz Sporazum jer bi to bilo direktno kršenje Ustava iz 2006.  Tekst zakletve srbijanskog predsjednika po Ustavu pominje Kosovo kao dio Srbije tako da bi svaki potpis Vučića na bilo kakav de iure vid priznanja Kosova bio i direktno kršenje Ustava uz mogući uvod u nestabilnost. Međutim, Srbija se obavezala Sporazumom da ne pokušava predstavljati Kosovo na međunarodnom planu što mnogi tumače kao de facto priznanje da je to zasebna zemlja, a ne privremeno izgubljena pokrajina.

Nakon sastanka oba lidera su dala kontradiktorne izjave o sadržini dogovora. Kurti se pohvalio da je dobio faktičko priznanje za Kosovo, a Vučić je rekao da je Kosovo pokleknulo i pristalo na asocijaciju opština sa srbijanskom većinom.

Reakcije u Prištini nakon povratka delegacija iz Ohrida su bile mlake ili praćene razočaravajućim tonovima jer nije isposlovano međusobno priznanje dok se Kosovo obavezalo na ZSO. Opoziciona Socijaldemokratska partija je najavila proteste za 25. mart protiv dogovorenog. Kurti je ranije,  kao opozicionar,  napadao prethodne kosovske vlade zbog previše ustupaka Beogradu, sada se  vjerovatno mora suočiti sa stvaranjem asocijacije opština. Zauzvrat Srbija ne mora ništa značajno dati niti je dužna formirati zajednicu albanskih opština na jugu Srbije na čemu su insistirali neki kosovski političari prije pregovora.

Juče je Kurti u kosovskom parlamentu izjavio da se ne mogu izbjeći sporazumi koje su prethodne Vlade postigle sa Srbijom ali je zato insistirao na riječi „samomenadžiranje“ iz člana 7 Sporazuma za normalizaciju odnosa sa Srbijom umjesto riječi ,,samoupravljanje”. Od opozicije u Skupštini je zatražio da ne koriste „ekstremne pojmove“ kao i da će se on pobrinuti da se na Kosovu sa asocijacijom ne formira i treći nivo vlasti. Predsjednica Kosova Vjosa Osmani je nakon Ohrida izjavila da nema nikakva očekivanja od Srbije i da će „Srbija nastaviti sa kršenjima Sporazuma kao što je činila i zadnjih 12 godina“.

Suzana Grubješić iz Centra za spoljnu politiku u Beogradu je u razgovoru za dnevnik  Danas ocijenila da se Zapad prema Srbiji odnosi sa posebnim senzitivitetom jer od početka ruske agresije na Ukrajinu je „vidljivo nastojanje EU i SAD-a da rešavanje kosovskog pitanja vezuju za smanjenje ruskog uticaja u Srbiji“. Takođe Grubješić je uočila da se na formalnom izjašnjavanju Srbije o sankcijama prema Rusiji ne insistira kao na početku rata, ali se ne prelazi preko toga jer su evropske integracije Srbije u praksi zaustavljene. Sa Grubješičkom se slaže i većina zapadnih posmatrača koji smatraju da bi pretjerani pritisak na Vučića samo doprinio jačanju proruskih snaga u Srbiji i dodatno komplicirao situaciju u nesposrednom susjedstvu Srbije, prije svega u BiH gdje  Milorad Dodik pokazuje neskrivene ambicije za odvajanjem. Takođe se napominje da iako Savezna Republika Njemačka nikada nije priznala sovjetsku Demokratsku Republiku Njemačku to nije smetalo da 1972. godine potpišu sporazum o međusobnim odnosima.

Osim dogovorenog i nepotpisanog, u Ohridu je ostalo otvoreno pitanje održavanja lokalnih izbora u četiri većinski srpske opštine na sjeveru Kosova. Naime, predstavnici Srba su izašli iz kosovskih institucija u novembru prošle godine zbog spora oko tablica za motorna vozila koje je Vlada Kosova pokušala nametnuti sjevernim opštinama. Predstavnici krupnog biznisa bliskog Beogradu koji zastupaju srpsku zajednicu su nakon bojkota uslovili izlazak na izbore sa formiranjem ZSO.

Takođe ostaje i nejasno tumačenje člana 4 Sporazuma iz Brisela po kojem „Srbija neće prigovoriti članstvu Kosova u bilo kojoj međunarodnoj organizaciji“. Vučić i beogradske vlasti su nekoliko puta ponovile da se to ne odnosi na članstvo Kosova u Ujedinjenim nacijama (UN) i da se ti djelovi Sporazuma neće primjenjivati. Nezvanično se govori da je dogovoreno da Kosovo neće tražiti prijem u UN prije eskplicitne saglasnosti svih pet stalnih članica Savjeta bezbjednosti UN-a, Kine, Francuske, Velike Britanije, Amerike i Rusije što je malo vjerovatno u trenutnom geopolitičkom kontekstu.

Američki državni sekretar Entoni Blinken je izjavio u Kongresu da „misli“ da će Sporazum i njegova primjena „pokrenuti (preostalih pet zemalja Evropske unije) prema priznanju (nezavisnosti Kosova)“. Koliko je to realno ostaje da se vidi. Juče je Španija objavila da neće dopustiti dolazak kosovskih karatista i njihov nastup pod nacionalnom zastovom na Evropsko prvenstvo čiji je domaćin.

Jovo MARTINOVIĆ

Komentari

Opoziciona ruska novina Novaja Gazeta Evropa je u saradnji sa Transparency International Russia nedavno objavila i strukturu vlasništva ovih crnogorskih kompanija.

Hotel Lazure sa pet zvjezdica je investicija kakva se samo može poželjeti u Crnoj Gori i biznis ambijentu koji je kreirala i promovisala prethodna vlast. Nalazi se na samoj obali mora u Meljinama, opština Herceg Novi. Hotel posjeduje dva krila luksuznih i standardnih soba i apartmana, dva restorana, spa centar i fitness centar sa bazenom. Ima i sopstveno pristanište za jahte.

Vlasnik je crnogorska kompanija Lazure Montenegro, registrovana u Herceg Novom. Ovu kompaniju je osnovao Imperio Holdings Limited koji posjeduje 100 odsto Lazure.

Izgradnja hotela počela je 2015. godine i završena je za samo tri godine. Novi kompleks je dijelom smješten u istorijskom objektu Lazaretske tvrđave, izgrađene u 18. vijeku. Prema investicionom ugovoru Imperio Holdings Ltd. je 2015. godine sa crnogorskim DPS vlastima usaglasio tehničke uslove za podizanje hotela, uključujući dobijanje dozvole od komisije zadužene za očuvanje kulturne baštine države koja je deklarativno punom parom koračala ka evroatlatnskim integracijama pod vođstvom tadašnjeg premijera  Mila Đukanovića.

Opoziciona ruska novina Novaja Gazeta Evropa je u saradnji sa Transparency International Russia nedavno objavila i strukturu vlasništva ovih crnogorskih kompanija. Neki od investitora su javni. Potvrda o registraciji Imperio Holdings Ltd., koja je vlasnik Lazure Montenegro, pokazuje da su udjeli u kompaniji podijeljeni između četiri državljanina Rusije: Valerij Pustarnakov (koji je 2015. godine doneo svoju kolekciju slika umjetnika realista iz Sankt Peterburga), Igor Kalajda, Sergej Martinov i Fjodor Homjakov. Svi oni imaju zanimljive biogrfije. U Lazurevoj potvrdi o registraciji ovih osoba nema, ali se zato pojavljuje kćerka Martinova, Ana Martinova kao menadžer i brat Valerija Pustarnakova Vjačeslav. S

Izvori Novaja Gazete kažu da su crnogorski računi Imperio Holdings Ltd. možda blokirani nakon početka ,,specijalne vojne operacije” kako zvanični Kremlj naziva svoj pohod za uništenje ukrajinske države i naroda. Međutim, u registru privrednih društava takva informacija ne postoji. Hotel Lazure je zvanično bio zatvoren više od mjesec dana, između 4. januara i 9. februara. Uprava hotela saopštila je da se priprema za turističku sezonu.

Izvori Novaja Gazeta i Transparency tvrde da Fjodor Homjakov i Valerij Pustarnakov, suvlasnici kompanije, nisu uspjeli objasniti porijeklo najmanje 30 miliona eura koje su prebacili na račune Imperio Holdings Limited na zahtjev crnogorskih finansijskih službi 2022. godine. Na upite ruskih novinara i istraživača vlasti Rusije do danas nisu odgovorile. Kao razlog za to, navodi se da su suvlasnici crnogorske firme povezani sa državnim energetskim gigantom Gazprom.

Novaya i Transparency dalje navode da je Fjodor Homjakov (45 god.) zaposlen u Gazinformservis kao finansijski direktor i da je sin šefa bezbjednosti Gazproma Sergeja Homjakova. Sergej Homjakov je u Gazpromu od 2007. godine i trenutno je na poziciji potpredsjednika Upravnog odbora i šef je Službe korporativne bezbednosti ovog ruskog državnog giganta usko povezanog sa Kremljom. Sergej je iz Karelije, i desna ruka svemoćnog generalnog direktora Gazproma Alekseja Milera. Homjakov je predstavnik lenjingradsko-karelijskog klana unutar Gazproma, koji uključuje i nekoliko bivših i aktivnih službenika ruske objavještajne službe FSB (bivši KGB), uključujući i Nikolaja Patruševa, sekretara Saveta za bezbednosti Rusije i ranijeg direktora FSB-a. Sergej Homjakov je, po izvorima ruskih istraživačkih novinara takođe služio u KGB/FSB-u između 1976. i 2002. gdje je upoznao Patruševa koji je služio u Lenjingradskoj oblasti u kojoj je radio i sadašnji ruski predsjednik Vladimir Putin.

Gazinformservis sertifikacioni centar u kome radi sin Sergeja Homjakova, Fjodor (suvlasnik Hotela Lazure) je dio Gazpromove mreže za ovlašćene sertifikacije sofvera (CCA) i formalno je akreditiran kod ruskog Ministarstva za digitalne tehnologije dok licencu za rad dobija od FSB-a. Ova licenca mu omogućava razvoj, proizvodnju i distribuciju kriptografskih alata, šifriranje informacija i održavanje informacionih i telekomunikacionih sistema. Dio je brojnih vladinih ugovora sa Gazpromom i njegovim kompanijama putem aukcija. Gazinformservis je zaradio gotovo 53 miliona eura na državnim ugovorima između 2014. i 2019. godine. Na web stranici Gazinformservicea stoji da su kompaniju osnovali „stručnjaci za IT (informacione tehnologije) i zaštitu podataka sa dugogodišnjim iskustvom“. Gazinformservis je osnovan 2011. godine, a 90 odsto njegovog kapitala sada pripada Valeriju Pustarnakovu, istom čovjeku koji posjeduje dio elitnog hotela u Meljinama.

Pustarnakov je radio u istraživačkim ustanovama ruskog Ministarstva odbrane u isto vrijeme kada i Igor Kalajda – još jedan suvlasnik hotela u Meljinama. Klajda i Pustarnakov su zajedno osnovali još jedno preduzeće, Tech Systems & Hardware (TSH) koje se bavi isporukom hardvera za IT bezbjednosne sisteme. TSH radi isključivo sa Gazpromom i preduzećima koja pružaju usluge za gasnog giganta na osnovu državnih ugovora. Kompanija je zaradila preko 25 miliona eura na poslovima zaštite podataka Gazproma u periodu između 2014. i 2017. godine.

Pustarnakov je, po navodima ruskih istraživačkih novinara 2007. godine osnovao još jednu kompaniju – Uralski centar za bezbjedonosne sisteme (UCSS). Usluge su iz oblasti tehnologije za zaštitu bezbijednosti informacija i održavanje takvih sistema.

Međutim, Transparency i Novaya još jednu firmu koja povezuje Lazure Montenegro, ruskog energetskog giganta i obavještajne službe. Gazprom takođe sarađuje sa Istraživačkim institutom za kompleksne bezbjednosne sisteme kako bi zaštitio svoje baze podataka.

Glavni proizvod Instituta je SafePhone (bezbjedni telefon)- platforma koja pokreće mobilni sistem poslovanja i osigurava diskreciju. Istraživački institut je također proizveo još jedan program – SafeOperator koji automatizira medicinske preglede  i prati zdravstveno stanje zaposlenih. Kompanija takođe ima licencu FSB-a za rad sa povjerljivim podacima kao i dozvolu da proizvodi i prodaje „poseban tehnički hardver i softver za tajno prikupljanje informacija”.

Igor Kalajda, suvlasnik hotela u Meljinama, je radio u istraživačkom institutu Ministarstva odbrane Rusije, dok sada vodi Istraživački institut za kompleksne bezbjedonosne sisteme. Prema web stranici Istraživačkog instituta, čini se da je Gazprom njihov najveći i vjerovatno jedini klijent.

Istraživački institut je registrovan i radi u Moskvi. Alyans Real Estate, druga kompanija koju je suosnivač Kalajda, nalazi se u istom poslovnom centru kao i Institut. Sergej Martinov je suosnivač i kao glavnu djelatnost naveli su lizing nekretnina, a dodali su rad kompjutera i opreme. Kao što je ranije navedeno, njegova kćerka Ana je menadžerka hotela u Meljinama. Na njenom profilu na društvenim mrežama se navodi da takođe radi u IHL-u (Imperio Holdings Ltd.) od 2015. Novaya Gazeta navodi  da je Ana jednom u šali na društvenim mrežama pomenula svoju vojnu službu u ruskoj ambasadi u Pakistanu kao kćerka špijuna što upućuje da je i njen otac Sergej Martinov vjerovatno nekada bio obaveštajni ili bezbjednosni oficir, kao i Sergej Homjakov. Martinov je suvlasnik SIS Group registrovane na istoj adresi u Moskvi koja se bavi i digitalnom bezbijednošću i partner je Gazinformservis.

Slučaj Lazuro Montenegro je samo jedan od velikog broja slučajeva „strateških partnera“ iz KGB/FSB-a koje je režim Mila Đukanovića doveo u Crnu Goru koja je tobože težila evropskim vrijednostima i čije standarde navodno želi implementirati. Svi ruski „investitori“ su bez problema prolazili sigurnosne provjere Đukanovićevih službi dok je njegova Vlada glasovito kritikovala „maligni ruski uticaj“.

Nedavno je crnogorski portal Press objavio priču o još jednom ruskom „investitoru“ iz bezbjedonosnog sektora – Sergeju Šiškarevu, pripadniku tajnih specijalnih jedinica Ruske federacije i predsjedniku rukometnog saveza te zemlje.   Osim poslovnih veza sa Crnom Gorom, Press navodi nezvanične podatke iz crnogorskih sigurnosnih službi koji govore da je Šiškarev bio povezan sa Predragom Boškovićem, poslanikom DPS-a, bivšim ministrom odbrane i dugogodišnjim predsjednikom Rukometnog saveza Crne Gore. Bošković je i potpredsjednik Evropske rukometne federacije (EHF) i akter mnogih korupcionaških afera na čije skidanje imuniteta čeka Specijalno tužilaštvo.

Šiškarev je posjetio Crnu Goru 2016. sa suprugom i sugrađaninom Denisom Bogomolovom, iz Rukometnog saveza Rusije. Bošković je, navodno – prema istim informacijama koje je objavio portal Press, privatnim letom kompanije Euro Jet u društvu Bogomolova, putovao u Rusiju.

Javnosti je dobro poznat Hotel Splendid i grupe hotela Montenegro Stars. Mediji su pisali da je osnivač i većinski vlasnik Viktor Ivanjenko, glavni direktor zloglasnog KGB-a koji je u njegovo vrijeme preimenovan u FSB. Hotel Splendid se slovi kao jedan od obavještajnih punktova koji, osim ruskih obavještajaca, redovno posjećuju visoko rangirane osobe iz crnogorskog podzemlja. Hotel je i mjesto redovnih održavanja ToBeSecure konferencija Atlantskog saveza Crne Gore koji isto deklarativno propagira evroatlantske vrijednosti i na čijem čelu je bio Savo Kentera, nedavno smijenjeni šef crnogorske obavještajne službe

Jovo MARTINOVIĆ

Komentari

Malo koji događaj u novijoj istoriji regiona je tako dobro dokumentovan od obje strane (izvršioca i žrtava) a tako glasno prećutan kao što je bio pokušaj fizičkog uništenja kompletnog muslimanskog stanovništva u dolini Lima i gornjem Podrinju u 1943. godini

Ove godine se navršava osam decenija od jezivog zločina iz Drugog svjetskog rata koji se po kriterijumima Konvencije Ujedinjenih nacija (UN) još davne 1948. godine može slobodno nazvati genocidom. Po članu 2 Konvencije, genocid obuhvata mentalni element, tj. „namjeru da se potpuno ili djelimično uništi nacionalna, etnička, rasna ili religiozna grupa“ kao takva. Fizički element uključuje ubijanje pripadnika grupe (tj. naroda), uzrokovanje teških tjelesnih i mentalnih povreda i namjerno podvrgavanje uslovima koji dovode do potpunog ili djelimičnog uništenja ciljane skupine. Član 3 navodi kriterije ,,plana za izvršenje genocida“ i „direktno i javno podsticanje na izvršenje“. Malo koji događaj u novijoj istoriji regiona je tako dobro dokumentovan od obje strane (izvršioca i žrtava) a tako glasno prećutan kao što je bio pokušaj fizičkog uništenja kompletnog muslimanskog stanovništva u dolini Lima i gornjem Podrinju u 1943. ratnoj godini. Tim prije što se crnogorska Skupština puno bavila pitanjem genocida u Srebrenici, koje se nalazi u susjednoj državi i u kojem Crna Gora nije direktno učestvovala – osim ako se ne uzmu u obzir logistika, prevashodno isporuke goriva i municije Vojsci Republike Srpske (VRS) čime se tadašnji premijer i sadašnji predsjednik Milo Đukanović javno hvalio a isto ga je javno pohvalio i Momčilo Mandić, ministar pravde Republike Srpske i bliski saradnik ratnog zločinca Radovana Karadžića.

Nakon što je prvi post-DPS crnogorski ministar pravde Vladimir Leposavić pokušao negirati srebrenički genocid, na prijedlog premijera, Skupština ga je smijenila. Poslije toga donesena je juna 2021. godine Rezolucija o zabrani negiranja genocida u Srebrenici kojim se osuđuju izjave, postupci i politike koje negiraju ili dovode u pitanje da li se u Srebrenici desio genocid. Za Rezoluciju je glasao i Đukanovićev DPS prećutavši ranije „zasluge“ svoga vođe.

Nakon toga, valjda da bi se umirio dio prosrpskog biračkog tijela i napravila kontrateža priči o Srebrenici, Demokrate Crne Gore su predložile Rezoluciju o genocidu u Pivi i Velici koji je Skupština i usvojila krajem jula 2022. godine. Navodeći da su  „prema nepobitnim dokazima, u Pivi u junu 1943. godine ubijeno 1.290 civila, među kojima 550 djece, a u Velici godinu kasnije, 550 civila, uključujući djecu i stara lica“. Zločin u Pivi i Velici su počinili pripadnici SS-jedinica (partijska vojska Hitlerove Nacionalne socijalističke radničke partije) kao odmazdu protiv civila zbog partizanskih aktivnosti i gubitaka koje su nacisti pretrpili. Njihovim komandantima je suđeno poslije rata i pogubljeni su. Sličan zločin u otprilike isto vrijeme kao u Velici se desio u okupiranom dijelu Francuske u selu Ordur-sur-Glan kada su pripadnici SS-a nakon partizanskih aktivnosti u okolini pobili, u znak odmazde, 643 franskuska civila od kojih su 247 žene i 205 djece. Žene i djeca su posebno ugurane u seosku crkvu koja je onda zapaljena sa svima unutra. Muškarci su takođe živi spaljeni u štalama. Slične užase je Hitlerova partijska vojska činila diljem okupirane Evrope.

Ostaje nevjerovatno da crnogorska Skupština nikada nije našla za shodno da se pozabavi događajem koji je detaljno planiran još krajem 1941. godine i unesen u temeljna dokumenta četničkog velikosrpskog projekta i kasnije sproveden iste godine nekoliko mjeseci prije zločina u Pivi. Tim prije, što se čin nesumnjivog genocida desio na teritoriji koja je većim dijelom u Crnoj Gori i čiji su neposredni izvršioci i kolovođe većim dijelom Crnogorci (bez obzira da li se nacionalno ili samo geografski tako izjašnjavaju). O tome se, maltene, šuti i Bošnjačka stranka (BS) koja sebe smatra nacionalnom strankom Bošnjaka čiji pripadnici su bili meta uništavanja kako u Drugom svjetskom ratu tako i tokom agresije na BiH čiji aktivni i voljni saučesnik je bio i BS-ov „tradicionalni koalicioni partner“- Milo Đukanović.

Vođa Jugoslovenske vojske u otadžbini (JVuO) Draža Mihailović je još u septembru 1941. u depeši jugoslavenskoj izbjegličkoj vladi u Londonu poslao depešu gdje je izložio program kojim se trebaju „omeđiti de facto srpske zemlje i učiniti da u njima ostane samo srpski živalj“ i da je u srpskoj jedinici „naročito težak problem pitanje muslimana“ koji treba „po mogućnosti rešiti ga u ovoj fazi“ (tokom rata). Mihailović u decembru 1941. u instrukcijama Pavlu Đurišiću,  jednom od četničkih komandanata u Crnoj Gori,  navodi da je jedan od ciljeva JVuO i stvaranje Velike Srbije i „čišćenje državne teritorije od svih narodnih manjina i nenacionalnih elemenata“. Jedan od bitnih ciljeva koje treba ispuniti „u datom trenutku“ je i stvaranje neposredne zajedničke granice između Srbije i Crne Gore, „čišćenjem Sandžaka od muslimanskog življa i Bosne od muslimanskog i hrvatskog življa“.

Pogodan momenat je došao početkom 1943. kada je počela koncentracija četničkih snaga. Mihailović je 3. januara formalno objavio zapovijest komandantima da „preduzmu  najstrožije mere da se svaka pljačka zabrani, ubijanje nevinih ljudi, žena i dece spreči i zavede najveći red i disciplina“ kako bi se „ugled JVuO očuvao na dostojnoj visini“.

Prvi je počeo Pavle Đurišić koji je Mihailoviću raportirao 10. januara o uništenju 33 sela na desnoj obali Lima „po tačno utvrđenom planu“ kao i da je ubijeno oko 400 muslimanskih boraca i oko 1000 žena i djece. Da bi okuražio i opravdao svoje četnike da nastave sa uništenjem, Pavle Đurišić je 29. januara izdao zapovijest da su „zvjerstva Muslimana, komunista i ustaša u Čajničkom, Fočanskom i Pljevljanskom srezu prema srpskom življu prešla sve granice”, pa će zarad spasa Srba od ,,narodnih izroda i izdajica” biti preduzete ,,akcije za njihovo uništenje”.

Glavni napad je počeo 5. februara kako sa juga snagama kojima je komandovao Đurišić tako i sa sjevera snagama kojima su komandovali Rade Korda i Vojislav Lukačević. Otpor slabo naoružanih muslimanskih milicija je skoro nepostojeći – po Đurišićevom izvještaju od 8. februara „Turci skoro ne daju nikakav otpor, Tetkići (Talijani) mole i preklinju da se prestane“. Đurišić 13. februara raportira Mihailoviću o rezultatima četničkih akcija i Pljevaljskom, Fočanskom i Čajničkom srezu gdje su „operacije izvedene tačno po naređenju i izdatoj zapovijesti, svi komandanti i jedinice izvršili su dobijene zadatke na opšte zadovoljstvo“.

Đurišić navodi da su „sva muslimanska sela u tri pomenuta sreza potpuno spaljena“ te da se „pristupilo potpunom uništavanju muslimanskog življa bez obzira na pol i godine starosti“. Četnici su imali svega 22 mrtva od kojih 2 nesrećnim slučajem i 32 ranjena. Kod muslimana je stradalo oko 1200 boraca (svi muškarci vojno sposobne dobi su smatrani borcima) i ,,do 8000 ostalih žrtava: žena, staraca i djece”. Kasnije će se u martu Mihailović pohvaliti komandantima da su Muslimani po selima pobijeni i da su ostali samo oni u varošima (gdje su postojali jaki talijanski garnizoni koji nisu dozvolili četnicima da uđu). Zaharije Ostojić će 21. februara poslati Draži Mihailoviću depešu u kojoj objašnjava četničku strategiju u drugim krajevima navodeći da „Fazlagića Kulu (u Hercegovini) zavaravamo pregovorima dok se ovo završi, a posle ćemo joj prirediti sudbinu Čajniča“.

Neki velikosrpski revizionisti su pokušali izvještaje Đurišića predstaviti kao falsifikate komunističkih vlasti nakon rata ali da su izvještaji autentični potvrdio je i sam Draža Mihailović na suđenju u Beogradu 1946. godine rekavši da je Đurišićev „izveštaj preteran“ ali da je ,,mržnja Crnogoraca prema muslimanima poznata“. Đurišić je i dodao da ,,nije mislio da će on (Pavle Đurišić) na taj način raščistiti” Bukovicu kada je poubijao sve što je zatekao.

U poslijeratnom popisu utvrđene su niže brojke ubijenih. U Pljevaljskom kraju je popisano 1380 žrtava od kojih su 42 odsto bila djeca do starosti od 10 godina dok je broj stradale djece do 15 godina bio 50,5 odsto ukupno nastradalih.

Na području opštine/sreza Priboj popisano je 1547 žrtava februarskog pokolja 1943. Od njih su djeca do 15 godina činila 43 odsto ubijenih. Djeca do 10 godina starosti su činila skoro 36 odsto ili 553 djece koje su  četnici ubili u krvavom piru. Ako se ukupno pogleda godište i pol nastradalih izlazi da su preko 70 odsto ubijenih činila djeca, žene i stare osobe. U Foči je ubijeno oko 3,5 hiljada Muslimana mada je najveći broj stradao u pokoljima 1942. godine dok je u februaru 1943. ubijeno nešto preko hiljadu ljudi.

Brojke nekih istraživača i istoričara prikazuju veće cifre. Safet Hasanagić navodi da je samo u pribojskoj opštini ubijeno 3.708 Bošnjaka. Edicija Bijela knjiga žrtava Sandžaka 1941-1945. autora Fehima Džogovića u uredništvu, mentorstvu i koautorstvu akademika Šerba Rastodera navodi puno veće brojke i pojedinačno popisane žrtve: – Petnjica (311 ), Bijelo Polje (4.634), Pljevlja (5.555), Priboj(3.682) …

Bez obzira na razlike u broju žrtava,  definicija genocida je potpuno definisana i nije omeđena brojem potrebnih mrtvih u datom događaju. Činjenica je da i danas u Crnoj Gori ima puno poklonika „lika i djela“ Pavla Đurišića i Draže Mihailovića a parastosi za „pokoj duše“ ovih zločinaca se održavaju svake godine uz prisustvo najvećih zvaničnika Srpske crkve koji javno kažu da su dotični „služili Bogu, znajući da će dobiti nagradu“.

Ne smije se zaobići ni teški mirnodopski pokolj muslimanskog stanovništva novembra 1924. godine u Bjelopoljskom srezu, u selu Šahovići i okolini, kada je razularena crnogorska rulja pobila između 600 i 800 civila uz masovna silovanja i pljačku. Ostaje da se vidi da li će na kraju crnogorska država nastaviti sa politikom voljnog zaborava kao i u slučaju deportacija BiH izbjeglica na nož Radovanu Karadžiću 1992. (čiji akter je bio, po komandnoj odgovornosti, sadašnji predsjednik) ili će doći do sučeljavanja sa istorijskim mrljama. Radi sadašnjosti i budućnosti.

Jovo MARTINOVIĆ

Komentari