Skoro da nema  kolašinske mjesne zajednice u kojoj prošle i ove godine nije bar dijelom saniran lokalni put. Za to je potrošeno oko 1,5 milion eura. Međutim, svježe sanirane saobraćajnice su, posle prvih vremenskih nepogoda,  bile u istom stanju kao i godinama unazad

Izreka „drži vodu, dok majstori odu“, vjerovatno, najbolje opisuje trud da se od kolašinskih nekategorisanih i lokalnih puteva naprave saobraćajnice koje će biti od koristi mještanima sela u u toj oštini.  Više od 1,5 milion eura uloženih u sanaciju putne infrastrukture tokom ove i prošle godine nije se, u velikom broju slučajeva, pokazalo kao dugoročno održiva investicija. Neke saobraćajnice „sanirane“ lani, poslije prvih kiša ove godine, u istom su stanju kao što su bili prije nego što su mehanizacija i opštinski novac krenuli ka njima.

Mještani, po pravilu, prolaze put  od oduševljenja što se neko konačno sjetio njihovog sela, do razočarenje kada se pokaže da je rad bio uzaludan, a oni do grada stižu uz istu muku kao i ranije. Tako je bilo na putevima ka Rečinama, Vranještici, prema nekoliko katuna, na moračkim i rovačkim seoskim saobraćajnicama… Oni koji žive u tim krajevima za stanje puteva u koje je, lani, uloženo na stotine hiljada eura, kažu da je ponovo katastrofalno.

„Preduzeća koja dođu da opštinskim parama popravljaju puteve ne slušaju mještane. Naše sugestije su na mjestu, jer poznajemo svaki metar i znamo đe je potrebno kako raditi, jer surovost prirode, bujice i odroni sveke godine na istim mjestima oštete puteve. Sve se radi na brzinu, nekad se čini samo da je cilj da se uzmu pare i, kobajagi, završe posao i što prije odu. A kada dođe jesen i nevrijeme i ponovo isto kao i prije radova“, kažu u jednom kolašinskom selu. Uz molbu da se izbjegne navođenje imena sela i sagovornika, jer, objašnjavaju, „u Opštini bi se ljutili“. A i dogodine treba poslati mehanizaciju na isti put,  saniran  u ljeto 2024. Mještani dodaju da je, ipak, „bolje išta,  nego ništa“ i tvrde da godina unazad, sve do  lani,  niko nije čuo  njihove apele za popravku puta.

Ne može se zanemariti napor i volja aktuelnih opštinskih čelnika da popravljaju  seoske puteve, čak i one dionice koje su decenijama ranije bile zaboravljene od lokalnih vlasti.  Da li takvi radovi imaju svrhu, legitimno je pitanje i za Opštinu, ali i za resorna ministarstva koja su pomagala takve projekte.  Iz lokalne uprave tvrde da drugog načina nema. Stisnuti izmeđi ograničenog novca za održavanje puteva  i činjenice da ih je oko 200 km na području kolašinske opštine, odlučuju se za sanacije, za koje su i sami svjesni da neće donijeti dugovječne rezultate.  Kako za Monitor objašnjava predsjednik Skupštine opštine (SO)  Vasilije Bulatović  „kontinuirana ulaganja i obezbjeđivanje prohodnosti tih saobraćajncica je neophodno“.

“Lokalni putevi prave veliko opterećenje za budžet. Oko 15 km asfalta košta 1,5 milion eura. Vlast dolazi u situaciju da odlučuje da li da asfaltira 15 kilometara puta ili da dovede na nivo prohodnosti 200 kilometara puta, Odlučujemo da što više saobraćajnica saniramo, umjesto da samo jednu ili dvije temeljno rekonstruišemo, odnosno, asfaltriramo. Mislim da ne bi bilo pošteno jednom selu napraviti put, a mještane 15 drugih sela ostaviti bez prohodne saobraćajnice tokom većeg dijela godine “, objašnjava Bulatović.

Iz lokalne vlasti kažu i da su oko 200.000 eura za sanaciju puteva dobili od Ministarstva poljoprivrede, pa  su bili obavezani da određene iznose potroše na saniranje puteva na ruralnom dijelu opštine. Međutim, iz opozicije dovode u pitanje takve odluke. Odbornik  Pokreta Zajedno gradimo Kolašin  (DPS, SDP, SD i nestranačke ličnosti) Balša Cvetković  tvrdi da će skoro svi  sanirani putevi uskoro biti u istom stanju kao i prije sanacije. Prema njegovim riječima, tokom nepune dvije godine, stavka za lokalne puteve je povećavana četiri puta, prilikom rebalansa budžeta.

„Ove godine, ta stavka je blizu 600.000 eura, što je oko četvrtine ukupnog kapitalnog budžeta. Slično je bilo i lani, kada je čak milion eura izdvojeno za tu namjenu. Najskuplja investicija iz lokalnog budžeta u centru grada, gdje je najveći pritisak  izgradnje i najviše stanovnika i turista, bila je adaptacija  Spomenedoma, koja košta 400.000 eura. Da nema državnog kapitalnog budžeta ni jedan veći projekat u gradu ne bi bio započet. Lani je opravdanje za ulaganja u seoske puteve bilo u poplavama, ne znam šta je ove godine“, kaže Cvetković.

Prema njegovim riječima,  sanacija se obavlja „do nivoa upotrebljvosti“ i traje „do prve kiše“.  Odbornik Pokreta je nedavno predložio izvršoj vlasti da se odluči za temeljnije radove na manje puteva. Time bi, kazao je, dobili trajno riješen problem bar u nekim selima.

„Svjesni smo kako se rade ove sanacije. Često se rade kako bi se izbjegli tenderi i išlo na nabavke male vrijednosti, to jest, direktne pogodbe. Suština je da za 1,5 miliona eura nijesmo dobili neku novu vrijednost i nijesmo ništa riješili mještanima. Na selima neće ostati zbog djelimične sanacije, već samo ako imaju kvalitetan put stalno. Za ovaj nivo sanacije očekivano je bilo da se odvoji 200.000 eura godišnje, a ne tri ili pet puta više.  Jedini način je temljna rekonstrukcija tih puteva“, poručuje Cvetković.

Opština je, lani, puteve sanirala baš kako opozicija tvrdi, direktnim ponudama, izbjegavajući tendere. Na taj način ugovoreni su sa privatnim preduzećima radovi u vrijednosti od 850.000 eura. Iz lokalne vlasti tvrde da su to  “činili u odnosu na opis radova iz predmjera i predračuna radova koji se dostavi nakon obilaska terena”. Kažu da su ti kriterijumi bili presudni za odabir izvođača, “s obzirom na to da privredna društva sa teritorije  Kolašina ne raspolažu podjednako mehanizacijom koja je potrebna za određenu vrstu radova”. Objašnjavaju i da su “tokom 2023. godine, mimo opštinskog preduzeća Komunalno, za sanaciju puteva angažovani svi lokalni privrednici koji imaju građevinske mašine, a koji su bili voljni da sarađuju sa lokalnom upravom”.

“Opština je tokom 2023. godine obavljala sanaciju seoske infrastrukture na području svih mjesnih zajednica. Podsjećamo da su, u kratkom vremenskom periodu, našu opštinu zadesile dva puta vremenske nepogode koje su pričinile veliku štetu na infrastrukturi (tokom decembra 2022. godine i januara 2023. godine), a koja se nije mogla sanirati u nekim područjima sve do ljetnjih mjeseci”, kazali iz Opštine.

Podsjećaju i da je u radovima, čija je ukupna vrijednost 850.000 eura bilo i onih koje su zatekli po preuzimanju vlasti u decembru 2022. godine, a koji do tada nijesu bili realizovani. Radove na infrastrukturi u ukupnoj vrijednosti od 187.000 eura, prema dokumentaciji iz opštine, izvelo je kolašinsko Komunalno preduzeće. Direktnom pogodbom Opština može angažovati preduzeća za radove čije ukupna vrijednost, računajući i PDV, ne prelazi 9.680 eura.

Kako je kazao potpredsjednik Opštine Vasillije Ivanović ove godine je drugačije, pa se većina sanacija odvija nakon raspisivanja tendera. On očekuje da će se uskoro steći uslovi i za ozbiljnije rekonstrukcije djelova putne infrastrukture. Do tada, mještanima ostaje nada da će nevrijeme zaobići njihovo selo.

                                                                             Dragana ŠĆEPANOVIĆ

Dok sve protiče u znaku analize tzv. identitetskih rezultata popisa, malo kome pada na pamet da su seobe sa sjevera države nezaustavljive i da nemaju velike veze sa “prebrojavanjem krvnih zrnaca” već sa time da je ovaj region dotakao socijalno dno

Čitave porodice pakuju kofere i spas od bijede traže u zapadnoevopskim zemljama. Iz Berana, Petnjice, Gusinja, Bijelog Polja, Pljevalja ljudi odlaze u potrazi za boljim životom u nekoj od razvijenih evropskih zemlja, ili u Sjedinjenim Američkim Državama.

Računica je jasna. Ako im i ne uspije da ostanu duže, za nekoliko mjeseci rada na crno, što jeste rizično ali ne i neizvodljivo, oni će zaraditi mnogo više nego u Crnoj Gori za godinu ili dvije.

Mnogi će pokušati i da dobiju  radne dozvole na određeni vremenski period. Po mogućnosti što duži. „Čini se da nema dana da po neka stolica u učionici ne ostane prazna. Odlaze čitave porodice, roditelji odvode djecu. Pokušavaju tamo da ostanu. Vraća se jedino ko mora“, ispričao je za Monitor jedan prosvjetni radnik iz Petnjice.

U prvom talasu, u vrijeme NATO bombardovanja, ovaj sredovječni čovjek je sa porodicom proveo u zapadnoevropskim zemljama, Luksemburgu i Njemačkoj, više godina, ali se ipak vratio da živi u svom rodom mjestu. Za razliku od mnogih drugih, on je to učinio svojom voljom. U Crnoj Gori ima posao i živi kao i većina prosvjetnih radnika.

„Okusio sam azilantski život, ali sam odlučio da živim u Petnjici. Meni je ovdje ljepše. Druga stvar je što nas je vlast dovela do dna. Ne znam, zapravo, ima li uopšte dna, jer je sve gore i gore“, kaže on.

Ovaj prosvjetni radnik jedan je od rijetkih stanovnika ovog kraja koji nije iz vladajućih stranaka ni na lokalnom ni na državnom nivou i kojeg euforija nakon dobijanja statusa opštine nije ponijela tako daleko i visoko da ne vidi probleme koji Petnjicu muče. Ova varoš, kaže, nema čak ni kiosk za štampu,pa se i po novine odlazi u Berane.

Jedan mladi Petnjičanin ispričao je da je, od kada je uvedena vizna liberalizacija, za Luksemburg išao više puta po tri mjeseca, i da će to činiti sve dok bude mogao. Pokušaće i da ostane jer su u toj zemlji od ranije njegova starija braća.

U Crnoj Gori je radio kod privatnika „od jutra do mraka“, jedva preživljavajući, i shvatio da to nije ono što želi u životu. „Odem u Luksemburg na tri mjeseca. Radim na crno i onda ne čekam da me oni deportuju, već se sam vratim u Crnu Goru. Sačekam neko vrijeme, pa onda opet odem“, bio je iskren ovaj mladić.

Nemogućnost zaposlenja, siromaštvo i socijalna bijeda, bankarski i zelanaški dugovi, kamataši, stvari su koje i stanovnike Plava i Gusinja tjeraju da spas, makar privremeno, potraže tradicionalno u SAD.

Koliko je mladih iz ovog kraja u međuvremenu otišlo, ne zna se precizno. Lokalni zvaničnici smatraju da  Gusinjani, kao i drugi stanovnici sjevera, za inostranstvo odlaze iz ekonomskih razloga, te da bi otvaranje novih radnih mjesta išlo u prilog zaustavljanju migracija.

Potresne ispovijesti o tome da u svojoj državi ne mogu ostvariti osnovna ljudska prava, pravo na rad i pravo na život, mogu se svaki dan čuti na ulici pa i pročitati u medijima.

Petnjica je jedina opština na sjeveru koja se sjetila da otvori u okviru lokalne administracije Kancelariju za dijasporu, kao poseban resor.

Pitanje je, međutim, da li je Kancelarija i stalni kontakt sa dijasporom dovoljan. Reklo bi se da, ipak, nije. Uz izrazito negativan prirodni priraštaj, Petnjičani imaju razlog za brigu. Porazan je podatak da se na području te opštine u prošloj godini rodilo svega nekoliko beba. Ali, Petnjičani makar čine napor da migracije zaustave. Svi drugi kao da su se prepustili tom talasu, na kojem ljudi odlaze.

Koga je u ovoj ostrašćenoj atmosferi oko rezultata popisa briga što je najveća stopa nezaposlenosti u Crnoj Gori u opštini Petnjica – 73,48 odsto, dok je najniža u Kotoru 1,79 odsto. To su zvanični podaci Zavoda za zapošljavanje (ZZZ) koji se odnose na kraj juna ove godine.

Prema tim podacima, u Petnjici ima ukupno 1,3 hiljade radno aktivnih stanovnika, od čega je zaposleno 345, dok je skoro tri puta više ili 956 njih na evidenciji nezaposlenih.

Kotor, na drugoj strani te liste, ima 9,57 hiljada radno sposobnih stanovnika, od čega je zaposleno 9,4 hiljade, a na birou je svega 171 Kotoranin.

U čak pet crnogorskih opština stopa nezaposlenosti je preko 50 odsto, odnosno više je nezaposlenih nego zaposlenih stanovnika. Nakon Petnjice, najveću stopu nezaposlenih ima  Gusinje 67,78 odsto, gdje radi 317 građana, a nezaposlenih je 667. Stopa nezaposlenosti u Andrijevici je 56,71 odsto. Tamo, uz 600 zapošljenih građana, posao traži 786 nezaposlenih. U Plavu je nezaposlenost 55,21 odsto, odnosno radi 1,5 hiljada građana, dok posao čeka njih 1,87 hiljada. U Rožajama stopa nezaposlenosti iznosi 54,32 odsto, tako da posao u toj opštini čeka 4,53 hiljade nezaposlenih, dok 3,81 hiljadu radi.

Od pet opština sa najvećom stopom nezaposlenosti, četiri su sa bošnjačkom nacionalnom većinom među stanovnicima. U proteklih 18 godina Bošnjačka stranka je 16 godina bila dio vladajuće koalicije.

Značajna stopa nezaposlenosti postoji i u opštini Berane, gdje iznosi 40,74 odsto. U tom gradu ima 5,69 hiljada zaposleni i 3,9 hiljada nezaposlenih.

Državni prosjek stope nezaposlenosti na kraju juna je 11,56 odsto. U većini gradova na primorju ta stopa je ispod pet odsto. Stopa nezaposlenosti u Bijelom Polju iznosi 26,54 odsto, u Kolašinu je 30,24 odsto, u Mojkovcu 34,58 odsto, u Pljevljima 22,22 odsto, a u Plužinama 24,08 odsto. Stopu nezaposlenosti ispod 20 odsto na sjeveru imaju Šavnik 19,4 odsto i Žabljak sa 14,48 odsto.

Na primorju, nakon Kotora, najnižu stopu nezaposlenosti ima Herceg Novi gdje iznosi dva odsto. Taj grad ima 15 hiljada zaposlenih, a na evidenciji nezaposlenih je svega 307 osoba.

Budva sa 579 nezaposlenih i 27 hiljada zaposlenih, ima stopu nezaposlenosti od 2,08 odsto. Tivat ima 9,2 hiljade zaposlenih i 201 nezaposlenog, pa je stopa nezaposlenosti 2,14 odsto.

U Baru je stopa nezaposlenosti 5,49 odsto, odnosno u tom gradu ima 18,6 hiljada zaposlenih i 1,08 hiljada nezaposlenih. Najveću stopu nezaposlenosti na primorju ima Ulcinj  – 9,27 odsto. Tamo se na evidenciji nezaposlenih nalazi 751 osoba, dok 7,3 hiljade ima posao.

U centralnoj regiji najnižu stopu nezaposlenosti ima Podgorica, 4,63 odsto. To znači da u glavnom gradu radi 112 hiljada osoba, dok ih je na birou registrovano 5,45 hiljada.

Od ukupnog broja zaposlenih u junu na nivou cijele države od 265 hiljada, u glavnom gradu radno mjesto ima njih 42,2 odsto. Dok od ukupnog broja nezaposlenih od 34,7 hiljada 15,5 odsto živi u glavnom gradu.

I onda se čudimo što ljudi odlaze sa sjevera. Ne samo Petnjica, već čitav sjever mora tražiti način da zaustavi migracijski cunami, a to neće moći ni oni, ni bilo koji drugi grad, bez podrške centralnih vlasti i ulaganja u projekte koji će zadržavati mlade ljude.

Desetine miliona eura su bivše državne vlasti usmjerile u tri sjeverna grada za izgradnju tri ski centra od kojih su se makar dva pokazali kao promašaji. Možda će biti još više turista nego što ih je bilo ove po tome rekordne godine na sjeveru, ali će, ako se migracije nastave, biti sve manje onih koji će ih sačekivati.

Ali, važno je da se prebrojimo, prestrojimo, da vidimo koliko koga ima, kojim jezikom govorimo. Treba kontaktirati nekoga od migranata da li ih to pitaju kada stignu u Njemačku, ili je tamo jedino važno šta znaju da rade i kako rade.

                                                                               Tufik SOFTIĆ

Monitor donosi izvode iz knjige Gusarska republika Ulcinj, publiciste i novinara Mustafa Canke, u kojoj su sabrane priče o znamenitom gusarskom gradu i ratnicima koji su stvarali sopstvenu istoriju preko dva vijeka

I Beogradski mir (18.9.1739.), zaključen između Turske i Austrije, izričito zabranjuje Ulcinjanima pirateriju („sigurnost od gusarskih država i Ulcinjana“).

Krajem 1739. godine sultan je izdao novi ferman za koji Mlečani tvrde da je od „neobične i izvanredne snage i odlučnosti protiv Ulcinjana“, a pola godine kasnije još jedan. Radi nadziranja njegovog sprovođenja u ove krajeve je poslan kapidži-paša Mahmud. Nakon toga je (u julu 1740.) ulcinjski kadija Ali-efendija izdao fetvu o pojedinačnom jemstvu za svakog vlasnika ulcinjskog broda. U dokumentu su navedena imena vlasnika i za svakog od njih odgovarajući jamac. Uz navedena imena 85 vlasnika brodova za 76 njih stoji titula reis, dok se među jamcima javljaju 20 kapetana. U tekstu poslije spiska stoji da svi vlasnici, odnosno kapetani, garantuju jedan za drugog, a napose da svaki pojedini navedeni jamac odgovara svojom pokretnom i nepokretnom imovinom, koja će mu se konfiskovati u slučaju kršenja mirovnih odredaba, tj. napada na mletačke podanike ili druge pomorce.

U carskim naredbama i sudskim presudama 1740. godine insistira se na finansijskim oblicima pritiska na lokalne vlasti, obustavom plata agama i oficirima, pa je godinu kasnije isplata prinadležnosti posadi ulcinjske tvrđave prenijeta na mletačkog poslanika u Istanbulu radi nadoknade štete podanicima Venecije.

Mirovnom ugovorom od 7. aprila 1740. godine potpisanom između Osmanske države i Kraljevstva Napulja i Sicilije Porta se obavezala da neće dozvoliti da ulcinjski gusari napadaju napuljske brodove.

Novi ferman donešen je krajem avgusta 1741. godine i adresiran je na skadarskog pašu i kadiju i komandante Ulcinja. Iz njega se saznaje da nijesu doslovno sprovođeni raniji fermani, te da su ulcinjske age morale iz svojih zarada da plate dio štete koja je nanijeta mletačkim podanicima. Ta odšteta, „draga Bokeljima“, iznosila je 4.200 pjastri.

Stanje se ni nakon toga nije bitnije popravilo, pa je sultan je naredio skadarskom paši Jusufu Čaušoliju da 1741. godine prenese svoju rezidenciju u Ulcinj i da tamo ostane sa svojom svitom sve dok se ne postignu željeni ciljevi. Navodi se da paša lično izdaje, uz sigurnu i jaku garanciju, isprave ulcinjskim pomorcima za slobodnu plovidbu. Bez toga niko nije smio izaći na more.

Jusuf-paša je insistirao i da jedna mletačka galija bude stalno stacionirana u Ulcinju kako bi nadzirala kretanje brodova. Krajem 1745. godine skadarski namjesnik piše mletačkom providuru mora Đakomu Boldu da Ulcinjane „koji doplove u mletačke luke bez naše bujuruldije treba da uhvatite i uhapsite, a one koji dođu sa našom bujuruldijom i našim velikim pečatom da ih primite“. Providur je odgovorio da bi najbolje bilo da se bez tog dokumenta Ulcinjanima ne dozvoli izlaz na more kako bi se izbjegle nepotrebne prepirke koje bi mogle nastati zbog hapšenja sultanovih podanika.

Mletački konzul u Skadru, Anton Duoda, gorljivi protivnik Ulcinjana, stalno je tražio progon gusara. U septembru 1746. godine zahtijevao je od ulcinjskog muteselima Šemsi-age da progna gusaricu koja je ušla u Bojanu. Kadija Ulcinja Jusuf obaviještava ga da je taj brod protjeran.

Skadarski paša je došao u luku Valdanos krajem 1748. godine kada je saznao da je Ulcinjanin Hadži Mustafa zarobio u Bojani kapetana iz Dalmacije Mateja Bona i nekoliko mornara, koji su plovili na jednom venecijanskom brodu.  Jusuf-paša je optužio ulcinjskog dizdara Ismail-agu da je dao saglasnost za ovu akciju, što je ovaj negirao. Zbog ovog incidenta u Ulcinj je stigao ferman sultana, koji je javno pročitan. Ulcinjani su poručili da će se povinovati naredbi vladara konstatujući da je u ovom slučaju Ismail-aga nevin.

Ali, nestabilna situacija u skadarskom sandžaku nakon pogibije Jusuf-paše 1749. godine, uticala je na ponovno pokretanje akcija ulcinjskih gusara. Novi fermani, čak devet u roku od dvije godine (1756-57.), koji su stizali iz Istanbula, ostajali su mrtvo slovo na papiru.

Kako je trgovački sloj u Ulcinju i naročito u Skadru veoma narastao sredinom 40-tih je postignut dogovor sa gusarima: brodovi iz Tripolija mogu se sidriti u Ulcinju, ali da ne ugrožavaju brodove susjednih zemalja, posebno Mletačke republike.

U proljeće 1751. godine Ali-paša je iz Istanbula donio ferman sultana Mahmuda I koji je predviđao da se unište ulcinjski gusarski brodovi koji se nijesu pokorili njegovom naređenju. Čim se pročitan sultanov ferman, Ulcinjani su protjerali tog kapidži-bašu.

Ohrabreni prijateljskim odnosima sa Osmanskom državom, Mlečani su svaku priliku koristili da udare na Ulcinjane. Tako je 1752. godine, u pristaništu Drača, jedan mletački ratni brod napao plovilo reisa Kučuk Zejnela koji je krcao robu za Grčku. Poginuo je njegov drug Husein, mnogo članova posade ranjeno, opljačkano 2.000 cekina, a brod teško oštećen. Kadija Drača i ulcinjski prvaci obavijestili su Istanbul o ovom zločinu.

Ipak, učestalost fermana, obećanja ulcinjskih glavara i snažnije okretanje pomorstvu i trgovini, doveli su do postepenog opadanja gusarstva. Tome je svakako pogodovala i činjenica da sjevernoafrički gusari od 1763. godine nijesu uplovljavali u Jadran.

Dvije godine kasnije, na zahtjev centralnih vlasti, mještani ulcinjske tvrđave su bili primorani da sklope dogovor da će njihovi najbliži stradati ukoliko se dalje budu bavili piratstvom.

Dva nova fermana protiv ulcinjskih gusara sultan Mustafa III je izdao 1766. godine i uputio ih rumelijskom beglerbegu. U njima se traži da se unište dva ulcinjska gusarska broda i da se obustavi isplata prinadležnosti ulcinjskim starješinama.

Posljednji fermani izdati krajem 1776. i početkom naredne godine odnosili su se na oduzimanje velike galeote sa 30 topova od ulcinjskog reisa Karakurtija, te na njegovo kažnjavanje. On se bio nastanio na Peloponezu i gusario je po Jonskom moru.

Inače ,,ferman velikog gospodara“ (firmano del Gran Signore), kako su nazivali u zapadnim mediteranskim državama ispravu osmanskog sultana, morali su imati svi oni koji su nesmetano htjeli da putuju po Sredozemlju.

Dragana ŠĆEPANOVIĆ