Nikakva Crna Gora, ni protestnim niti bilo kakvim notama, neće moći da spriječi izgradnju četiri hidroelektrane na gornjem dijelu rijeke Drine, jer je to isključiva nadležnost vlasti Republike Srpske.

Ovako je prije pet godina priprijetio predsjednik Republike Srpske Milorad Dodik. Time je izazvao međudržavni incident izigravajući svemoćnog gospodara tog entiteta i ignorišući vlast i BiH i Crne Gore izjavama o gradnji hidroelektrana na Drini.

Prema tadašnjem ugovoru između Republike Srpske i Njemačke, zajednička kompanija trebala je da izgradi hidroelektrane Buk-Bijela, Foča, Sutjeska i Paunci. Prvo je trebala da počne gradnja famozne HE Buk-Bijela u septembru iduće godine, oko koje se decenijama spore BiH, Crna Gora i Srbija.

Ovih dana Republika Srpska ponovo je, po peti put, pokrenula projekat hidroelektrane Buk-Bijela, ali o tome nije obavijestila crnogorsko Ministarstvo održivog razvoja i turizma, koje je zaduženo za sprovođenje Konvencije o procjeni uticaja na životnu sredinu u prekograničnom kontekstu (Espoo konvencija). Prema našim izvorima, taj projekat opet gura Dodik, koji se ovih dana pročuo po tvrdnji da nad Srbima u Crnoj Gori postoji identitetski genocid.

Nedavno su Vlada RS i kineska kompanija China National Aero-Technology International Engineering Corporation (AVIC-ENG) potpisali Memorandum o saradnji na projektu Buk-Bijela. Planirano je da hidroelektrana bude sagrađena na gornjem toku Drine, oko 11 kilometara uzvodno od novog mosta u Foči. Pripremni radovi, kako je saopšteno, trajaće godinu, a izgradnja hidroelektrane pet godina. Planirana HE Buk-Bijela je udaljena od granice Crne Gore oko osam kilometara, a imala bi akumulaciju 30 puta manju nego „velika” HE Buk-Bijela.

Američki USAID je ocijenio da izgradanja sistema Buk-Bijela nije ekonomski opravdana. Svjetska zajednica je zaštitila rijeku Taru 1976. godine kroz UNESCO-ov program Čovjek i biosfera. Svjetska zajednica je zaštitila Durmitor i rijeku Taru 1980. godine kao Mjesto svjetskog nasljeđa UNESCO-a.

Crnogorski parlament je 2005. godine, pod velikim pritiskom domaće i strane javnosti, izglasao Deklaraciju o zaštiti rijeke Tare kojom je obustavljena izgradnja ,,velike” elektrane Buk-Bijela. Tada je iz Ministarstva održivog razvoja i turizma sapšteno da su Crna Gora i BiH potpisnice Espoo konvencije i da Crna Gora nije konsultovana o namjeri RS da će graditi elektrane, uz podsjećanje da je to zajednički vodni potencijal – Piva i Tara čine Drinu. Akumulacija Buk-Bijele trebalo je da potopi dolinu do brane elektrane Piva i 12 kilometara Tare uzvodno od Šćepan Polja.

Protiv Dodikove samovolje ustalo je, pored ostalih, Udruženje demokratskih pravnika u BiH. Saopštilo je da Dodik zloupotrebljava položaj i da preuzima nadležnosti države Bosne i Hercegovine, te da ,,slučaj rijeke Drine nije entitetska nadležnost”.

Zdravko Krsmanović, tadašnji načelnik opštine Foča, prije pet godina izjavio je za Monitor da je i za Foču neprihvatljiva izgradnja hidroelektrana na Drini. Strancima je prodat je vodotok Drine na području opštine Foča, a da za to građane niko nije pitao i to „smatramo najvećom nacionalnom i narodnom izdajom”, kazao je, pored ostalog, Krsmanović.

Istorija sukoba oko HE Buk-Bijela datira još od 1956. Tadašnje vlasti u BiH, Srbiji i Crnoj Gori nisu mogle da se dogovore oko izgradnje tog objekta. Tadašnji crnogorski političari su energično stali u zaštitu kanjona Tare, pa su planovi o hidroelektrani stavljeni ad akta. Sve do 29. aprila 2004, kada su predstavnici RS i Crne Gore tajno potpisali dogovor o gradnji HE Buk-Bijela. Sa crnogorske strane paraf na dogovor stavio je Filip Vujanović, tadašnji premijer Crne Gore. Stručnjaci su ocijenili da je sporazum direktno podrivanje ekonomskog sistema Crne Gore.

Potom je spor oko HE Buk-Bijela internacionalizovan, pa je crnogorska vlast morala da odustane od plana. U kampanju Neću baru, hoću Taru uključilo se oko 11 hiljada građana Crne Gore i njihovi istomišljenici iz cijelog svijeta. Pod tim pritiskom, Skupština Crne Gore usvojila je 2005. Deklaraciju o zaštiti Tare, čime je stopirana izgradnja HE Buk-Bijela.

UNESCO i Svjetska unija za zaštitu prirode takođe su se 2005. godine energično usprotivili izgradnji hidroenergetskog objekta na Drini.

Krajem 2012. predstavnici vlada Republike Srpske i Crne Gore još jednom su dogovorili, ovog puta u Banjaluci, konstantnu međuvladinu komunikaciju u vezi eventualne gradnje hidorelektrana na Drini. Ali, RS, kako se vidi, ignoriše taj dogovor.

Da li će na to Crna Gora odgovoriti ćutanjem, kao što se desilo nekoliko puta?

STEVAN KNEŽEVIĆ, BIVŠI SAVJETNIK DIREKTORA ELEKTROPRIVREDE CRNE GORE
HE Kruševo najbolja varijanta

Stevan Knežević je kao savjetnik direktora Elektroprivrede Crne Gore učestvovao u brojnim razgovorima o gradnji hidroelektrana na Drini. Bio je i član crnogorske delegacije kada su, nakon usvajanja Deklaracije o zaštiti Tare, prije desetak godina u Trebinju predstavnici Crne Gore i Republike Srpske razmatrali korišćenje zajedničkog hidroenergetskog potencijala Drine i Trebišnjice.

Posebno se razgovaralo o mogućoj gradnji HE Kruševo, u istoimenom selu koje se nalazi kilometar i po uzvodno od Šćepan polja na rijeci Pivi, srednje HE Buk-Bijela, čija bi gornja voda dolazila do HE Kruševo i nešto više od kilometra uzvodno od Šćepan polja na Tari, ali koja ne bi izlazila iz kote rijeke Tare, i male HE Buk-Bijela, čija gornja voda dolazi do kote spajanja Pive i Tare, kaže Knežević u razgovoru za Monitor iznoseći neke detalje sa tog skupa, malo poznate široj javnosti.

– Kao najbolja varijanta u postojećim okolnostima predložena je izgradnja HE Kruševo, koja bi pripadala Crnoj Gori, i izgradnja srednje HE Buk-Bijela, koja bi pripadala Republici Srpskoj. Planirano je da HE Kruševo ima instalisanu snagu 120 MW, a prosječnu godišnju proizvodnju tri stotine i dvadeset dva miliona kwh. Izgradnja srednje HE Buk-Bijela podrazumijevala je ulazak hidroakumulacije oko kilometar i po u korito Pive do mjesta izgradnje HE Kruševo i nešto više od kilometra u korito Tare.

Za realizaciju tih projekata zaključeno je da je neophodan dogovor Crne Gore i Republike Srpske, jer obje hidroelektrane treba da potope dio njihove teritorije.

Smatram da nakon odustajanja od izgradnje velike HE Buk-Bijela Crnoj Gori u potpunosti odgovara izgradnja objekata prema zaključcima sa pomenutog sastanka u Trebinju, jer uzvodno od HE Piva dobijamo elektranu snage 120 mw i vršnu elektranu sa navedenim vršnim parametrima, što je skoro isto kao da snagu i proizvodnju HE Piva povećamo za te vrijednosti. Vršna HE Piva je izuzetno značajna za elektroenergetski sistem, pogotovo u uslovima kada u elektronergetski sistem ulaze vjetroelektrane značajne snage.

Pogodnosti za gradnju HE Kruševo su i u tome što je sagrađena infrastruktura (put i dalekovod) i što treba eksproprisati malo zemljišta. Dio toka rjeke Pive, koji akumlacija HE Kruševo treba da potopi ugrožen je radom HE Piva, tako da izgradnja HE Kruševo treba da popravi stanje na ovom dijelu korita Pive.

Na osnovu svega navedenog dolazimo da zaključka da je neophodno uraditi sve bazne studije i studiju opravdanosti izgradnje HE Kruševo i pokušati postići sporazum sa Republikom Srpskom oko energetskog korišćenja voda u tom području.

Veseljko KOPRIVICA

Komentari