Dan nakon vojne akcije vlasti u Bakuu, vlasti Karabaha su pristale na razoružavanje svojih jedinica. U oba slučaja ruska vojska nije ni prstom mrdnula da ispuni svoju misiju otkada je u Moskvi krajem 2020. god. potpisan sporazum o prekidu vatre između Jerevana i Bakua pod pokroviteljstvom ruskog predsjednika Vladimira Putina

Etnički Jermeni, koji već dva milenijuma nastanjuju enklavu Nagorno – Karabah unutar međunarodno priznatih granica Republike Azerbejdžan, su krajem nedjelje krenuli u masovni egzodus prema matičnoj Jermeniji. Egzodusu je prethodila jednodnevna operacija azerbejdžanske vojske 19. septembra protiv enklave čiji „garant bezbjednosti“ je bio ruski vojni kontigent od 2000 vojnika raspoređenih u enklavi i pet kilometara dugom Lačinskom koridoru koji spaja enklavu sa Jermenijom.
Akcija je pokrenuta nakon 10-mjesečne blokade koridora kojim je prekinut dotok hrane, ljekova i goriva u Karabah, čime je izazvana humanitarna kriza velikih razmjera i ljetos prvi slučajevi smrti od gladi. Dan nakon vojne akcije vlasti u Bakuu, vlasti Karabaha su pristale na razoružavanje svojih jedinica. U oba slučaja ruska vojska nije ni prstom mrdnula da ispuni svoju misiju otkada je u Moskvi krajem 2020. god. potpisan sporazum o prekidu vatre između Jerevana i Bakua pod pokroviteljstvom ruskog predsjednika Vladimira Putina.
Tokom operacije na 19.-20. septembar u azerbejdžanskom granatiranju je pored par stotina lokalnih stanovnika poginulo i nekoliko ruskih vojnika, navodno zbog greške u odabiru meta, zbog čega je azerski komandant smijenjen. Dugotrajna ruska indolentnost je izazvala veliki gnjev u enklavi i samoj Jermeniji, gdje je ruska ambasada gađana kesama napunjenim svinjskom krvlju. Svjetske agencije su prikazale kolone automobila koje napuštaju glavni grad Karabaha Stepanakert, na čijem izlazu ih je pozdravljao veliki bilbord sa Putinovim likom u koga su lokalni stanovnici polagali velike nade za svoju bezbjednost.
Juče je predsjednik Republike Artsakh (kako Jermeni nazivaju Karabah) Samvel Šahramanjan objavio da je potpisao dekret o raspuštanju svih državnih institucija od 1. januara. Rekao je da je odluka o raspuštanju države „zasnovana na prioritetu osiguranja fizičke bezbijednosti i vitalnih interesa ljudi”. Pozvao se na odluku Azerbejdžana da se „stanovnicima osigura besplatno, dobrovoljno i nesmetano putovanje” i ohrabrio stanovnike Nagorno-Karabaha, uključujući i one koji su trenutno van njega, da se „upoznaju sa uslovima reintegracije” u Azerbejdžan.

Jovo MARTINOVIĆ
Pročitajte više u štampanom izdanju Monitora od 29. septembra ili na www.novinarnica.net

Komentari

Među uslovima mira, koji su pobunjeni Jermeni prihvatili, je potpuno razoružavanje i raspuštanje snaga Republike Artsakh (zvanični jermenski naziv za Nagorno – Karabah)

U srijedu je u Nagorno-Karabahu, jermenskoj enklavi na teritoriji Azerbejdžana, nastupio prekid vatre svega dva dana od pokretanja azerbejdžanske „antiterorističke operacije“ protiv lokalnih pobunjenika. Ova provincija naseljena Jermenima pravoslavne vjeroispovijesti je formalno „pod zaštitom“ ruskog mirovnog kontigenta od kraja 2020. godine kada se završio drugi rat između Azerbejdžana i Jermenije u kome su Jermeni teško poraženi. Prvi rat je završen 1994. godine jermenskom pobjedom i osvajanjem Karabaha, ali i sedam okolnih provincija gotovo isključivo naseljenih Azerbejdžancima koji su protjerani uz masovne zločine.

Među uslovima mira  koji su pobunjeni Jermeni prihvatili, je potpuno razoružavanje i raspuštanje snaga Republike Artsakh (zvanični jermenski naziv za Nagorno – Karabah) a time i konačni kraj snova o ujedinjenju sa Jermenijom. O daljoj bezbjednosti stanovništva će se „brinuti“ dvije hiljade vojnika Ruske Federacije što izaziva zebnje jermenskog stanovnišva koje sve manje vjeruje neaktivnim i nezainteresiranim mirovnjacima. Opcije koje ima 120 hiljada stanovnika Karabaha su  kolektivna selidba u Jermeniju (što po mnogima priželjkuje zvanični Baku) ili rizik ostanka i sučeljavanja sa žednim osvete Azerbejdžancima koji im „jamče sva ljudska prava i jednakost pred zakonom“. Azerbejdžan je  poznat po kršenju ljudskih prava Azerbejdžanaca koji se usude i   samo kritikovati režim Ilhama Alijeva.  Alijev ne sprovodi odluke Evropskog suda za ljudska prava u Strazburu, pa se mnogi pitaju kakav će tek tretman imati Jermeni.

Ministarstvo odbrane Azerbejdžana je u komunikeu, koji neodoljivo podsjeća na bivšu Jugoslaviju 90-tih, objasnilo da „antiteroristička operacija“ ima za cilj „suzbijanje provokacija velikih razmjera u ekonomskom regionu Karabaha“, „razoružavanje i povlačenja jermenskih snaga“ te stvaranje uslova za „bezbjednost civilnog stanovništva i vojnog osoblja“. Stoga se koristi „visokoprecizno oružje“ uz naglasak da civilno stanovništvo i objekti civilne infrastrukture nisu meta. Snimci na društvenim mrežama jasno pokazuju da su gađane stambene četvrti glavnog grada Stepanakerta (Kankendi na azerbejdžanskom) sa namjerom zastrašivanja stanovništva.

Azerbejdžanska televizija je prikazala i snimke sa Baryaktar TB-2 dronova turske proizvodnje na kojima se vidi uništavanje preostale pobunjeničke vojne tehnike i fortifikacija na liniji razdvajanja. Ovi dronovi zajedno sa izraelskim Harep dronovima su, po mnogim vojnim komentatorima, bili presudni sa vojne tačke, da uvjere rukovodstvo Republike Artsakh da je svaki oružani otpor u enklavi odsječenoj od Jermenije uzaludan.

Jermenija je zvanično objavila da nema  vojsku u provinciji od koje je inače odsječena i čija jedina veza sa Jermenijom ide preko 5 km dugog Lačinskog koridora koji je pod blokadom vlasti u Bakuu još od decembra prošle godine. Višemjesečna blokada koridora preko kojeg oko 120 hiljada stanovnika Karabaha dobija hranu i gorivo iz susjedne Jermenije je izazvala humanitarnu krizu i racioniranje hrane na jedan obrok dnevno. Krajem jula su zabilježeni i prvi smrtni slučajevi od gladi. Azerbejdžanske vlasti su se oglušile na sve pozive međunarodne zajednice da otvori koridor shodno sporazumu iz 2020. godine  kojim je okončan rat raspoređivanjem dvije hiljade ruskih mirovanjaka u provinciji i koridoru. Baku je kao alternativu ponudio snabdijevanje provincije preko grada Agdama koji se nalazi istočno od Karabaha što su jermenski pobunjenici odbili tražeći da se svi drže sporazuma potpisanog u Moskvi pod pokroviteljstvom Vladimira Putina.

Vjera u tobože pravoslavnu Rusiju i Putina je odavno okopnila među Jermenima koji su optužili Moskvu da nije intervenisala u svojoj zoni odgovornosti kada je blokiran Lačinski koridor i dozvoljena blokada Karabaha. Sadašnja pasivnost ruske vojske prilikom bombardovanja i granatiranja enklave je dodatno uvjerila Jermene da od ruskih garancija nema ništa. Nedavno je Republika Jermenija organizovala i prve zajedničke vojne vježbe sa američkom vojskom kao signal za vanjsko-političku preorjentaciju. Nacionalistički demonstranti u Jerevanu su napali zgrade parlamenta i vlade sukobivši se sa policijom i tražili ostavke premijera Nikola Pašinjana optuživši ga za izdaju. Teško je da je Pašinjan u stanju bilo šta učiniti, pogotovo vojno, nakon decenija tvrdolinijaških stavova zvaničnog Jerevana, koji je odbijao dogovore i ponude očekujući da će zadržati sve osvojene teritorije i dobiti pripajanje Karabaha na osnovu sile. Specijalni status koji je nudio predsjednik Alijev karabaškim Jermenima je glatko odbijan od administracije u Stepankertu kao što su nekada krajiški Srbi odbili američki plan Z4 koji im je jamčio veliku autonomiju unutar Hrvatske. Nakon rata 2020.  Alijev je jasno stavio do znanja da ta ponuda više ne važi.

Jermenija se na istoku graniči sa turkofonskim Azerbejdžanom, a na zapadu  sa Turskom koja je 1915. počinala genocid nad etničkim Jermenima na svojoj teritoriji umorivši oko milion i po ljudi – što zvanična Ankara negira. Jedini ozbiljni saveznik Jermena u ovom momentu je Iran sa kojim se graniči na jugu i koji ima veliku populaciju etničkih Azerbejdžanaca pa stoga i veliki oprez prema ekspanzijama Bakua. Iran je na stalne upade azerbejdžanske vojske na južna rubna područja međunarodno priznate teritorije Jermenije reagovao mobilizacijom rezervista i manevrima duž granice sa Azerbejdžanom uz jasno upozorenje da će intervenisati u slučaju otvorene agresije na Jermeniju.

Iako Rusiju veže sa Jermenijom Ugovor o kolektivnoj sigurnosti (CSTO) kojim se jamči odbrana napadnutim članicama, Rusija nije ni mrdnula kada je azerbejdžanska ušla na teritoriju Jermenije.  Moskva je dan prije agresije na Ukrajinu potpisala sa Bakuom sporazum od 43 tačke koji obuhvata bilateralnu saradnju u nizu oblasti, prije svega na spoljnopolitičkom i vojnom planu. Tačka 4 predviđa da dvije zemlje „imajući iste ili slične stavove o aktuelnim međunarodnim pitanjima, produbljuju konstruktivnu saradnju“. Tačka 7 obavezuje ih da se „suzdrže od bilo kakvih radnji koje, po mišljenju jedne od strana, štete strateškom partnerstvu i savezničkim odnosima dviju država“.

Jermenska, silom prilika, upućenost na Iran i donedavno Rusiju je dovela do toga da Izrael, i u manjoj mjeri Amerika, i EU (zbog uvoza plina) pomaže vlast u Bakuu i žmuri na flagrantna kršenja ljudskih prava. Paradoksalno, Jermenija je relativno demokratska zemlja u kojoj postoje slobodni izbori i vlasti se mijenjaju.

Region Kavkaza je u neredu već decenijama i mnogi ukazuju na Staljinovo nasljeđe kao uzrok sadašnjih krvavih turbulencija. Kada je iscrtavao granice sovjetskih socijalističih republika,  Staljin je namjerno vodio računa o tome da postoje velike enklave etničkih grupa u tuđim republikama kako bi spriječio da se razvije  jak osjećaj nacionalnog identiteta.

Vidjećemo hoće li  Srbija, Republika Srpska i drugi rusofili na Balkanu izvući pouke sa Kavkaza.. Ostaje nada da Jermeni Karabaha ipak neće proći isto kao Srbi iz Krajine.

Jovo MARTINOVIĆ

Komentari

Od 12. decembra prošle godine Azerbejdžan je zatvorio jedini pristup jermenske enklave vanjskom svijetu pod izgovorom da  Jermenija preko koridora snabdijeva svoje sunarodnike oružjem i municijom

Rat kolosalnih razmjera (i globalnih posljedica) koji je Rusija pokrenula protiv susjedne Ukrajine je gurnuo u drugi plan dešavanja na Kavkazu,  još jednom politički trusnom teritoriju bivšeg Sovjetskog Saveza. Usponu ruskog prestiža i uticaja pred invaziju na Ukrajinu je doprinijela medijacija Moskve u prekidu 6-nedjeljnog rata između Jermenije i Azerbejdžana oko Jermenima naseljene enklave Nagorno-Karabah u Azerbejdžanu.

U ratu je Jermenija doživjela teški poraz od tehnološki i brojčano nadmoćnijeg susjeda , od totalnog poraza je Jermene spasila u, zadnjem trenu, diplomatska intervencija Rusije. Moskva je dovela za pregovarački sto lidere obIje zemlje koji su potpisali prekid neprijateljstava. Kao garanciju mira (i opstanka Jermena) Rusija je rasporedila dvije hiljade vojnika u Nagorno – Karabahu i 5 kilometara dugom Lačinskom koridoru koji razdvaja enklavu od Jermenije. Teritorije oko enklave koje su Jermeni zauzeli u prvom ratu (1991-1994) su morali vratiti Azerbejdžancima.

Prema sporazumu potpisanom u Moskvi, „Republika Azerbejdžan se obavezala da jamči bezbjednost lica, vozila i tereta koji se kreću duž Lačinskog koridora u oba smjera.“

Od 12. decembra prošle godine Azerbejdžan je zatvorio jedini pristup jermenske enklave vanjskom svijetu pod izgovorom da  Jermenija preko koridora snabdijeva svoje sunarodnike oružjem i municijom. Vlasti u Bakuu su u koridoru postavile kontrolni punkt, nakon što su ga njihovi „ekološki aktivisti spontano blokirali zbog nelegalnog (jermenskog) rudarenja“ i onemogućili bilo kakvo snabdijevanje Nagorno – Karabaha osim u najiznimnijim slučajevima.

Nakon 11 mjeseci humanitarna kriza u enklavi je dostigla alarmantni nivo. Prošlog mjeseca su zabilježeni i prvi slučajevi smrti od gladi.  Zalihe hrane nestaju, stanovnici  su svedeni na jedan obrok dnevno, koji se često sastoji samo od jednog ili dva parčeta hleba. Azerbejdžan je prvi put oteo jermenskog pacijenta (Vagif Kačatrijan – 68 godina) iz auta Međunarodnog komiteta Crvenog krsta (ICRC) koje ga je prevozilo u Jermeniju na hitnu hiruršku intervenciju. Osumnjičen je da je počinio ratne zločine u prvom ratu između dvije zemlje i odveden u nepoznatom pravcu. Nakon toga ICRC je 25. jula potvrdio da su obustavili sve medicinske transfere iz enklave ka Jermeniji, navodeći da „ljudima nedostaju najosnovniji ljekovi” i da je većina prehrambenih proizvoda ili „oskudna i skupa“ ili „nedostupna”. Oko 90 odsto hrane u regionu se ranije uvozilo iz Jermenije.  Lokalni farmeri tvrde da se boje izaći na njive da uberu usjeve jer azerbejdžanske trupe gotovo svakodnevno pucaju na njih sa linije razdvajanja. Čak i ako uspiju nešto pobrati, teško mogu plasirati hranu na tržište zbog nedostatka goriva. Lokalno stanovništvo  koristi konje za prijevoz ili hoda kilometrima do Stepanakerta i drugih naseljenih centara za svoje potrebe.

Na konferenciji za novinare 24. jula, Arajik Harutjunjan, predsjednik nepriznate Republike Artsak (Nagorno-Karabah), proglasio je teritoriju „zonom katastrofe“. Rekao je da je 120 hiljada tamošnjih stanovnika osuđeno na uništenje i da je teritorija provincije pretvorena u „koncentracioni logor“. Međunarodni sud pravde (ICJ) je još u februaru ove godine naložio azerbejdžanskim vlastima da omoguće slobodan protok robe i ljudi kroz Lačinski koridor. SAD i zemlje EU su ovoga mjeseca opet tražile da Azerbejdžan otvori koridor na hitnoj sjednici UN-ovog Savjeta bezbjenosti.

Vlasti u Bakuu i autokratski predsjednik Ilham Alijev ne haju puno za međunarodne kritike. Baku tvrdi da je ponudio Jermeniji snabdijevanje hranom preko grada Agdama, oslobođenog u nedavnom ratu. Azerbejdžanski ambasador pri UN-u je tvrdio na Savjetu bezbjednosti da u enklavi nema nestašica hrane pokazujući slike sa Instagrama kako se tamošnji Jermeni provode na rođendanima i vjenčanjima. Zapadnim novinarima vlasti u Bakuu odbijaju dati dozvolu da dođu u enklavu i lično se uvjere u situaciju na terenu. Azerbejdžan računa prije svega na stratešku važnost njihove zemlje i ogromne rezerve nafte i gasa kojima raspolažu i koji su veoma važni za EU nakon što se oslobodila zavisnosti od uvoza ruskog gasa. U regionu koji je politički, vjerski i nacionalno veoma kompleksan, Azerbejdžan je strateški važan za Ameriku i Izrael kao kontrateža nastojanjima Irana da proširi uticaj. Iran i Azerbejdžan su većinski šiitske muslimanske zemlje  u međusobnom rivalstvu. Etnički Azerbejdžanci, turkofonskog porijekla, čine oko 20 odsto stanovništva Irana koje je većinom persijskog porijekla. Iran je, pored Rusije, glavni saveznik i garant nezavisnosti Jermenije koja je većinski pravoslavna zemlja. U  geostrateškoj igri je i zapadni susjed Jermenije – Turska, najvažniji i najpouzdaniji saveznik Azerbejdžana. Turska je 1915. godine izvršila genocid nad jermenskim stanovništvom usmrtivši oko milion i po Jermena na svojoj teritoriji. Zvanična Ankara negira genocid iako priznaju da je usljed deportacija jermenskog stanovništva stradalo oko 300 hiljada ljudi.

Rusija je predvodnica Organizacije zemalja za kolektivnu bezbjednost (CSTO) koja je pandan NATO paktu i koju osim Rusije ,čine i Jermenija, Bjelorusija i još tri centralnoazijske države i bivše republike SSSR-a. Rusija ima i veliku vojnu bazu u Jermeniji. Znatan broj Jermena kao i zvanična Jermenija su razočarani ponašanjem i političkom trgovinom Rusije na njihov račun. Ruski mirovnjaci nisu ni prstom mrdnuli kada su Azerbejdžanci postavili kontrolni punkt u Lačinu, u ruskoj zoni odgovornosti. Kada je prošle godine Jermenija aktivirala član 4 CSTO (slično članu 5 NATO saveza – napad na jednog je napad na sve i svi brane napadnutoga) nakon stalnih upada Azerbejdžana na njenu međunarodno priznatu teritoriju,  Rusija nije reagovala već je samo izrazila „zabrinutost“. Neki analitičari upozoravaju da način na koji su Rusi iznevjerili Jermene može sutra da se desi i Moskvi vjernim Srbima, i to ne prvi put.

Jermenija i Azerbejdžan su već vodili dva rata oko enklave Nagorno – Karabah. Prvi se završio pobjedom Jermenije, koja je pored Nagorno – Karabaha zauzela i provincije oko nje uz granicu sa Jermenijom pri tom etnički očistivši osvojena područja od Azerbejdžanaca i počinivši brojne zločine. Prije toga, dok je još postojao Sovjetski Savez, Azerbejdžan i Jermenija su organizovali pogrome manjinskog stanovništva i njihovo protjerivanje u matične zemlje.

Dok se velike zemlje igraju politike i geostrategije, rafovi u prodavnicama Nagorno – Karabaha su prazni, a na ulicama naseljenih mjesta mogu se vidjeti dugački redovi za hljeb koji se čeka i po nekoliko sati.  Luis Moreno Okampo, bivši glavni tužilac Međunarodnog krivičnog suda (ICC), objavio je eksplozivan izvještaj u kojem se navodi da kada se ocjenjuje azerbejdžanska blokada Nagorno-Karabaha, „postoji razumna osnova za vjerovanje da je počinjen genocid“. U izvještaju se navodi da  će „bez momentalnih dramatičnih promjena, ova grupa Jermena biti uništena za nekoliko sedmica.”

Iako je Jermenija izrazila spremnost da prizna Nagorno – Karabah kao dio Azerbejdžana uz poštovanje prava jermenske zajednice, izgleda da bi Baku bio najsretniji da se Jermeni svi spakuju i odu.

Azerbejdžan i vladarska porodica Alijev imaju veoma dugačak istorijat sistematskog kršenja ljudskih prava, zatvaranja medija i opozicionih aktivista uz brojne optužbe za nepotizam i korupciju vladajuće klase. Poznavaoce prilika ni malo ne čudi prijateljstvo i zajednički poslovi između Alijevih i porodice Đukanović.

Jovo MARTINOVIĆ

Komentari