Rijetke su opštine na sjeveru koje su napravile vidljive iskorake u sprovođenju politike socijalnog stanovanja. Nema ni precizne evidencije o broju domaćinstava koji su podstanari. U Udruženju Moj dom smatraju da građani „bez krova nad glavom“ čine najugroženiju grupu stanovnika
Kolašinka Sanja Bukilić je već pola godine bez krova nad glavom. Bravu na stanu u kojem je živjela zamijenio je izvršitelj. Ispostavilo se da su prostorije u naselju Smajlagića Polje, koje joj je na korišćenje dala Opština, privatno vlasništvo. Bukilić se sada seli iz kuće u kuću svojih rođaka, jer nema novca da plati stan.
„Država i Opština su dopustile da sam, već mjesecima, praktično na ulici. Zavisim od dobre volje rođaka. Nezaposlena sam, liječim se od karcinoma i nemam novca ni za ljekove. Ne postoji način na koji bih mogla da plaćam stanarinu. Ja već od neredne sedmice ne znam gdje ću spavati”, ispričala nam je Kolašinka.
Opština nema rješenje jer, kako kažu, nema ni jedna stambene jedinice koju bi mogli podijeliti ljudima u nevolj, sličnoj Sanjinoj. U kolašinskoj, kao ni u još nekoliko opština na sjeveru, nemaju ni evidenciju o broju sugrađana podstanara. Postoje samo neprecizni podaci o porodicama koje koriste privremeni nužni smještaj. Odnos lokalne vlasti prema tom problemu najbolje odslikava činjenica da je zgrada namijenjena Kolašincima bez krova nad glavom nezavršena i nakon 14 godina od početka gradnje.
Mojkovčani se, zato, hvale činjenicom da su izgradili petnaestak stanova namijenjenih sugrađanima koji nemaju svoj dom. Ipak svjesni su da je to malo, pa im je u planu, kažu, nastavak socijalne gradnje, ukoliko naiđu na razumijevanje sa državnog nivoa. Još u nekoliko opština ocjenjuju kako su, bez pomoći sa strane, nemoćni da značajnije pomognu stanovnicima bez riješenog stambenog pitanja.
Porodica Bulatović u Bijelom Polju polovinu svojih mjesečnih prihoda izdvaja za stanarinu. Deceniju i po sanjaju o svojoj kući ali su, kako su ispričali Monitoru, temelji započete kuće već urasli u travu. Novca za nastavak gradnje nije bilo, pa svaki početak mjeseca donosi i strah hoće li moći platiti kiriju za jednosobni stan u prigradskom naselju. „Strah nas je da saberemo koliko smo za 15 godina novca potrošili za kiriju. A drugačije nijesmo mogli. Pritisle nameština, bolesti, posla ima samo povremeno. Imamo sreće što su vlasnici stana u kojem živimo tolerantni, pa nekad čekaju stanarinu i po nekoliko mjeseci”, objašnjavaju u tom domaćinstvu.
Prema popisu iz 2011. godine u Crnoj Gori je 9,6 odsto (18.425 domaćinstava) podstanarskih porodica. Kod roditelja, djece ili drugih rođaka stanuje 5,7 odsto (10.980) domaćinstava. Koliko je na sjeveru domaćinstava u toj situaciji nepoznanica je, kaže predsjednik Udrženja podstanara Moj dom Dragan Živković. „Sve mimo zvaničnih podataka koje je iznio Monstat nakon posljednjeg popisa, bilo bi nagađanje. Naše udruženje je pokušalo doći do tačnog broja podstanara u sjevernim opštinama. Međutim, teško je bilo šta uraditi bez sredstava neophodnih da bi se to realizovalo. Upravo zato smo inicirali izradu registra podstanara, jer je to jedini način da saznamo koliki je broj podstanara u Crnoj Gori i kakav je njihov socijalni karton”, kaže Živković za Monitor.
Registar je, objašnjava on, jedini način da se stekne slika veličine tog problema. A zatim i počnu donositi konkretni socijalni programi, pa i zakon/program socijalne stanogradnje. Ipak, Živković tvrdi da je iz dosadašnjih aktivnosti Udruženja jasno da najteže žive podstanari u sjevernim opštinama. „Na to nam ukazuju činjenice da je najveća stopa nezaposlenosti upravo na sjeveru Crne Gore kao i činjenica da su plate drastično manje nego, recimo, u Podgorici ili primorskim gradovima. Istina, cijene zakupa stanova/kuća u sjevernim opštinama su niže nego u ostalim opštinama, no ako bi uzeli opštu sliku visine plata i broj nezaposlenih u tim opštinama, lako je izračunati da su podstanari u sjevernim opštinama najugroženiji”, zaključuje naš sagovornik.
Socijalna stanogradnja i socijalni programi na sjeveru su, smatra Živković, „izuzetno slabi, pa skoro i da ne postoje”. On podsjeća na činjenicu da u nekim opštinama ne postoje socijalni stanovi za najugroženije građane koji više nemaju načina da plaćaju zakupe. „Čak smo imali nekoliko primjera da u sjevernim opštinama država jednostavno nema mogućnosti da obezbijedi nužni smještaj porodicama koje više ne mogu izdržati teret podstanarstva iz objektivnih razloga. Ti ljudi su danas beskućnici. Mislimo da je to, u 21. vijeku, u ovako maloj državi, više nego sramno”, kažu u NVO Moj dom.
Živković skreće pažnju na crnogorski paradoks – s jedne strane ogromna stanogradnja u privatnoj režiji i preskupi stanovi, a s druge država koja se „uopšte nije bavila socijalnom stanogradnjom”. Izostao je, tvrdi on, i bilo kakav povoljan program kojim bi podstanari došli do krova nad glavom. „Imamo rasipanje miliona na propale projekte, a nemamo novca za one za koje najviše treba. Dakle, nema ni govora da možemo biti zadovoljni rješavanjem pitanja podstanara u bilo kojoj opštini, a pogotovu ne na sjeveru”, zaključuje predsjednik NVO Moj dom.
U tom udruženju tvrde da su podstanari najnezaštićenija populacija građana u Crnoj Gori. Njihovu situaciju je dodatno otežala pandemija. Uprkos tome, ljudi bez svojeg stambenog prostora, kaže Živković, „nigdje nijesu evidentirani kao najugroženija populacija“.
U Udruženju podstanara osmisli su i način za početak rješavanja tog, tvrde, gorućeg problema. „Pravi i jedini istinski put ka rješenju je usvajanja evropske prakse socijalnog stanovanja. U evropskim državama itekako se bave podstanarima, kao najranjivijom socijalnom grupom. Otuda imamo izgradnju socijalnih zgrada, pa i cijelih naselja upravo samo za podstanare. Ti stanovi se rentiraju po potpuno prihvatljiv cijenama. Recimo, u Holandiji, možete zakupiti stan za 150–200 eura na mjesečnom nivou, a primate platu od 2.000 do 3.000”, kaže Živković. Podsjeća i da je Berlin otkupio 20.000 stanova „kako bi pomogao podstanrima u tom gradu”. Crna Gora bi, preporučuje on, trebalo da usvoji slične primjere socijalnih politika i socijalne stanogradnje.
Put ka rješenju je i donošenje novog Zakona o socijalnom stanovanju. „Ali, ako ćemo donositi zakon koji se neće sprovoditi u djelo, onda ćemo kao posljedicu imati pravu socijalnu bombu koja otkucava, a koja će nam svima eksplodirati u lice. Država mora shvatiti da ogroman broj porodica nema šansu da riješi svoje stambeno pitanje. Projekat 1000+ koji je ponuđen kao rešenje nije pravi projekat, što se i pokazalo“, ocjenjuje Živković.
Prema nezvaničnim podacima iz nekoliko lokalnih uprava na sjeveru, podstanari, uglavnom, imaju najniže plate, često su u potrazi za poslom ili uopšte nijesu radno sposobni. U sličnoj su situaciji i oni koji koriste opštinske provremene nužne smještaje, često vrlo neuslovne za život. Najslikovitiji primjer je Dom učenika u Kolašinu u kojem već četri godine nema čak ni struje.
Dragana ŠĆEPANOVIĆ