Da bi opravdao nečinjenje države, Apelacioni sud u najnovijoj presudi tvrdi da zagađenja od bazenaa crvenog mulja, maltene nema, te da je država, putem komisija, učlinila sve da to spriječi. A onda dune sjever i ravnicu oboji u crveno

,,Truju nas godinama, a sada će i pare da nam uzmu”, riječi su Radoslava Terzića iz sela Srpska u Zeti koji se deceniju tuži sa KAP-om i državom zbog zagađenja imanja od bazena crvenog mulja. Ovog mjeseca Apalacioni sud je utvrdio da KAP i država nijesu krivi  te Terzić mora da plati blizu 20.000 eura za troškove maratonskog postupka  – KAP-u  10.500, a državi 9.300 eura.

Vijeće Apelacionog suda u sastavu Danijela Vukčević, Dijana Radulović i Ramo Striković ovim su ukinuli presudu Privrednog suda, sutkinje Nataše Bošković, iz oktobra prošle godine kojom su Terziću  država i KAP dužni da isplate više stotina hiljada eura štete. Od 2017. sutkinja Bošković donosi istovjetne presude, a Apelacioni sud ih ukida. Razlog za ukidanje je zastara potraživanja. Sud je kao opravdanje za ovu odluku naveo da je Terzić još 2002. godine znao da mu je imovina zagađena jer je te godine Vlada donijela odluku o eksproprijaciji susjednog sela.

Država je 2002. utvrdila zagađenost zemljišta na tom lokalitetu i na njemu zabranila bavljenje poljoprivrednom proizvodnjom. Ubzo je i izvršila eksproprijaciju zemljišta od vlasnika. Iako je eksproprijacijom obuhvaćeno preko 20 vlasnika parcela, Terzić iz Srpske nije se našao na spisku. Sumnja da su ga zaobišli jer nije bio partijski podoban. Njegovo imanje nalazi se na istom lokalitetu, graniči sa ostalima i na 50 metara je od bazena crvenog mulja. Ostalim vlasnicima zemljišta kvadrat zemlje, eksproprijacijom, je plaćan od 11 i po do 30 eura, Terziću ni cent.

Kada je Centar za ekotoksikološka ispitivanja utvrdio da je i voda na četiri bunara, koja posjeduje na svom imanju zatrovana, Terzić više nije mogao da koristi preko 46.000 kvadrata plodne zemlje.

U presudi Privrednog suda je navedeno da je na dvije lokacije neposredno uz KAP, odloženo sedam i po miliona tona crvenog mulja. Jedan bazen ima nepropusno dno, dok je drugi bez ikakvog zaštitnog dna, te se zemljište i podzemne vode stalno zagađuju preko propisanih granica sa alkalnim vodama koje sadrže povišene vrijednosti teških metala i kancerogenih čestica.

Vještaci su utvrdili da su bazeni crvenog mulja direktni krivci povećane koncentracije nikla, hroma, arsena i aluminijuma čija je koncentracija 100 odsto veća od dozvoljene. Ukupan sadržaj policikličnih aromatičnih ugljovodonika (PAH) u svim ispitivanim uzorcima je od pet do 10 puta veći od maksimalno dozvoljene koncentracije u zemljištu. PAH inače podliježe transportu na velike udaljenosti i smatra se genotoksičkim kancerogenom. PAH iz zemljišta se prenosi na čovjeka preko kože ili inhalacijom.

Zaključak vještaka Centra za ekotoksikološka ispitivanja je 2004. potpisala direktorica Ana Mišurović a on kaže da su zatrovani i zemlja i vode, te da život u naseljima u okolini KAP-a nema nikakvu perspektivu.

Država i KAP ne spore trovanje, već se pozivaju na zastaru potraživanja tužioca, a Apelacioni sud to aminuje. U presudi sutkinje Bošković nedvosmisleno se navodi da ,,država Crna Gora nije preduzela mjere na koje je obavezuju Ustav i Zakon o životnoj sredini u pogledu zaštite životne sredine”. Apelacioni sud u najnovijoj presudi ,,pobija” ovu tezu dokazima da je Vlada imenovala razne komisije koje su utvrdile stanje. Dalje Apelacioni sud utvrđuje da je pogon Glinice prestao sa radom 2009. i da se u bazenima više ne odlaže crveni mulj, da je došlo do stabilizacije slijeganja mulja, pa se od tada ,,ima smatrati da je šteta dobila konačan oblik”.

O kakvoj stabilizaciji i konačnom obliku se radi stanovnici Zete su vidjeli prilikom posljednjeg nevremena kada je ravnica bila prekrivena crvenim vjetrom. Sjeverni vjetar je sa bazena raznosio otrovnu prašinu a mještani su medijima dostavili snimke i prenijeli bojazan da će crvena prašina zatrovati poljoprivredne proizvode.

Odnos države prema ekološkoj bombi od 7,5 miliona tona, veličine 65 fudbalskih igrališta je žmurenje. Posljednje analize podzemnih voda datiraju iz 2011, a zagađenje atmosfere uzrokovano crvenom prašinom mjerilo se jednom mjesečno do 2009. godine. Protokom vremena stanje može biti samo gore.

Terzić za Monitor kaže da mu je nakon posljednjeg nevremena u bašti bilo sve crveno i uništeno. Na imanje mu je došla komisija Ministastva poljoprivrede i napravila zapisnik o šteti.

On je nakon toga Ministarstvu poljoprivrede uputio zahtjev u kome im objašnjava da je otrovna prašina uništila njegove zasade. Pa ih pita: ,,Imajući u vidu hemijski sastav iste, ja vas putem ovog pisma molim da mi odgovorite da li su plodovi sa ovih stabala opasni za kozumaciju, jer jedan dio ploda ja i prodam, te ako postoji opasnost za zdravlje ljudi konzumacijom ovih plodova, da li imam pravo na neku vrstu nadoknade štete zbog nemogućnosti da prodam svoje smokve?”.

Monitor je već pisao da mnogi poljoprivrednici ovakve proizvode redovno prodaju potrošačima kao najzdravije: ,,Na podgoričkim pijacama se već decenijama mogu kupiti poljoprivredni proizvodi koji dolaze sa zemljišta koje je zatrovano arsenom, aluminijumom, kancerogenim PAH česticama, a koji se navodnjavaju vodom koja je toliko zatrovana da je ne smije koristiti ni stoka”.

To je u jednoj od presuda utvrdio i Privredni sud: ,,Takođe valja napomenuti da je opštepoznata činjenica da na podgoričkim pijacama mještani iz područja na kome se nalaze nepokretnosti tužioca i drugih područja Zetske ravnice, nesmetano prodaju svoje proizvode, a da pri tom nije poznat niti jedan slučaj da se nakon izvršenog uzorkovanja proizvoda od strane nadležnih državnih organa, izrekla mjera zabrane stavljanja u promet tih proizvoda”.

Terzićev advokat Miloš Damjanović za Monitor tvrdi da su u ovoj presudi  počinjene ozbiljne povrede i materijalnog prava i bitnih procesnih odredbi a da je pogrešno utvrđeno činjenično stanje najozbiljniji propust. ,,Mi nemamo drugog izbora osim da upoznamo javnost sa stavovima Apelacionog suda te da nastavimo sa borbom. Sljedeća na redu je revizija Vrhovnom sudu, a nakon toga, ako bude potrebe, idemo na Ustavni sud i Strazbur”.

U presudi Apelacionog suda u kojoj se navodi da je država odradila svoj posao tako što je formirala razne komisije, polemiše se sa pozivima na međunarodne izvore prava. Evropska konvencija o ljudskim pravima i praksa Evropskog suda za ljudska prava ukazuju da je država odgovorna ne samo kada direktno pričini štetu, njena odgovornost proizilazi iz pasivnog i neaktivnog postupanja njenih organa, koji su bili dužni da tužiocima omoguće nesmetano uživanje prava svojine koje je usljed zagađenja narušeno.

E tu Apelacioni sud veli – ,,država, odnosno njeni organi su postupali upravo suprotno i preduzeli niz mjera u cilju zaštite životne sredine i samim tim se i umješali u zagađivanje privatne svojine tužilaca”.

Apelacioni sud ide i korak dalje pa u najnovijoj presudi navodi ,,predmetne nepokretnosti nijesu u potpunosti uništene, već im je umanjena tržišna vrijednost, a u bazen crvenog mulja, u čijoj se blizini nalaze predmetne parcele tužioca, se više ne odlaže crveni mulj. Dakle, prestala su dejstva štetnih emisija (višegodišnjeg zagađivanja), što ukazuje da su mjere koje je preduzela tužena II (država) bile djelotvorne!”

Apelacioni sud je utvrdio da opasnosti nema. Još da neko o tome obavijesti državu pa da vrate kredit koji je 2014. uzet od Svjetske banke za sanaciju crnih ekoloških tačaka. Bar onaj dio koji se odnosi na KAP. Uzgred, ta  sanacija još nije počela. Po nalazima Apelacionog suda i ne treba jer se država potrudila i sve sredila.

To što bazeni crvenog mulja truju podzemne vode, Zetu, Moraču i Skadarsko jezero, što se trujemo jedući voće i povrće čiju prodaju i štetnost niko ne kontroliše, mala su cijena spram sudske potvrde nevinosti državnih organa i KAP-a.  Terzić će nakon višegodišnje sudanije morati da plati 20.000 eura, jer se drznuo i da na sudu dokaže ono što je svima jasno.

Predrag NIKOLIĆ