Samo stanovnici primorja tokom cijele godine udišu vazduh dobrog kvaliteta. Tokom jeseni i zime stanovnici Pljevalja, Bijelog Polja, Nikšića i Podgorice dišući se truju. Vlast na svim nivoima o ovom problemu samo ćuti

Tokom jesenjih i zimskih mjeseci građani Pljevalja, Bijelog Polja, Nikšića i Podgorice trebali bi da nose masku ne samo zbog korone. Zagađenje vazduha u ovim gradovima je alarmantno.

Pljevljaci su tokom novembra samo sedam dana udisali čist vazduh. U Bijelom Polju situacija je bila za dan gora, 24 dana, od 30, vazduh je bio zagađen. Zabilježeno je povećanje PM₁₀ čestica i u Nikšiću tokom 22 novembarska dana, a u Podgorici 21 dan, podaci su Agencije za zaštitu životne sredine.

Tokom ovog novembra stanovnici navedenih gradova udislali su manje čist vazduh nego 2019. Stručnjaci kažu da su jedan od glavnih razloga meteorološki uslovi – nije bilo vjetra niti kiše.

Vremenske prilike mogu ublažiti zagađenje, ali ono što zavisi od ljudi je konstantno loše. ,,I ovu sezonu grijanja karakterterišu isti problemi, kao i one prethodne.  Porijeklo suspendovanih čestica PM₁₀ je raznoliko. One se pojavljuju kako u urbanom, tako i ruralnom okruženju.  Među osnovnim izvorima su: industrijska postrojenja, motorna vozila, grijanje domaćinstava i privrednih objekata, prašina sa gradilišta, odlagališta i deponija, prašina sa poljoprivrednih površina, požari…”, kaže za Monitor Aleksandar Perović, direktor Ekološkog pokreta Ozon.

O kakvom se zagađenju radi govori podatak da je najveća koncentracija PM10 čestica u Podgorici izmjerena 15. novembra i iznosila je 281,5  µg/m³, što je skoro šest puta više u odnosu na graničnu vrijednost (50 ug/m³).

U Pljevljima su tokom novembra zabilježene koncentracija sumpor-dioksida od 386 ug/tZ, dok mjerenja pokazuju da te vrijednosti u drugim crnogorskim  gradovima rijetko prelaze 10 ug/m3.

Ekološka udruženja u Pljevljima za enormno zagađenje vazduha optužuju Termoelektranu. Navode da je ona glavni zagađivač i protestuju protiv izjava zvaničnika EPCG da su individualna ložišta glavni problem.

Izvršni direktor Ekološkog udruženja Breznica Milorad Mitrović izjavio je da je neprihvatljivo to što Termoelektrana radi bez integrisane dozvole i što je ispunila sve uslove da obustavi proizvodnju. Navodi da treba krivično da odgovaraju odgovorni za ovakvu situaciju i podvlači da su za to odgovorni u bivšoj Vladi koja nije ispoštovala dogovore da se izvrši ekološka rekonstrukcija Termoelektrane.

Niko od lokalnih, kao ni državnih institucija ne razmišlja o saradnji na smanjenju koncentracije čvrstih čestica u vazduhu u zimskom periodu, upozoravaju već godinama ekološke organizacije. Donose se državni i lokalni akcioni planovi koje niko ne poštuje.

Prema podacima bivšeg Ministarstva održivog razvoja i turizma, vazduh dobrog kvaliteta je samo u južnoj, primorskoj zoni gdje živi oko 25 odsto stanovništva Crne Gore.

Zvanični podaci govore da je broj dana sa prekoračenjem srednjih dnevnih vrijednosti PM₁₀ čestica tokom 2019. u Pljevljima iznosio 136 dana, Nikšiću 61, Podgorici 57. Dozvoljeni broj prekoračenja na godišnjem nivou je 35.

,,Imajući u vidu da je već u prva tri mjeseca tekuće probijen zakonski limit od 35 dana sa prekoračenjima srednjih dnevnih vrijednosti susprednovanih čestica PM₁₀ , u Pljevljima, Bijelom Polju, Podgorici i Nikšiću,  očekivali smo da se nadležne institucije posvete jednom od najvažnijih ekoloških problema u Crnoj Gori, što je nažalost izostalo”, kaže Perović.

On smatra da je potrebno izvršiti pritisak na Vladu i  lokalne samouprave da se uradi održiv akcioni plan,  sa konkretnim mjerljivim aktivnostima, kako bi se sistemski djelovalo i sa centralnog i sa lokalnog nivoa: ,,Bez efikasne i neselektivne primjene važećih zakona i primjene dobrih praksi,  ne može se očekivati unapređenje postojećeg zabrinjavajućeg stanja, kome je covid 19 kriza dala dodatni negativni efekat”.

Epidemija je učinili da se o ovom problemu manje govori. Krajem protekle i početkom ove godine nadležne institucije su zbog velikog zagađenja obećale da će pojačati svakodnevno informisanje građana o kvalitetu vazduha. Iz Vlade su, tada, poslali preporuke čelnicima najugroženijih gradova Podgorice i Nikšića , Bijelog Polja i Pljevalja.

Iz Instituta za javno zdravlje su početkom ove godine kazali da je svaki četvrti Pljevljak koji ima rak pluća obolio od zagađenog vazduha.  Taj procenat u Nikšiću je 15, a u Podgorici sedam odsto.

Nema preciznih podataka o povezanosti zagađenja vazduha i rastu broja oboljelih od karcinoma nema, kao ni o ostalim respiratornim oboljenjima.

Posljednje istraživanje o uticaju zagađenja vazduha na zdravlje  rađeno je 2016. U ovom istraživanju Instituta za javno zdravlje CG i Svjetske zdravstvene organizacije navodi se da zagađenju može pripisati ,,nešto blizu šest odsto svih smrti izazvanih prirodnim putem u Podgorici, 12 odsto takvih smrti u Nikšiću i 22 odsto u Pljevljima”. Pored uticaja na smrtnost odraslih,  zagađenje vazduha utiče i na smrtnost beba i pojavu respiratornih i kardiovaskularnih bolesti kod djece i odraslih. ,,Godišnja prijevremena smrtnost vezana za izloženost česticama bila je oko 10 do 60 puta veća od smrtnosti zbog nesreća u drumskom saobraćaju ili između dva i 20 puta veća od smrtnosti od digestivnih oboljenja u Crnoj Gori”, navodi se u tom izvještaju.

Novijih podataka kod nas  nema, ali se istraživanja rade na nivou Evrope. A ona kažu da jedan od osam smrtnih slučajeva u Evropi ima veze sa zagađenjem životne okoline. Situacija je najgora na Balkanu, navodi se u nedavnom  Izveštaju Agencije za zaštitu životne sredine Evropske unije. Zemlje sa procentualno najvećim brojem smrtnih slučajeva zbog zagađenja su Albanija, Bosna i Hercegovina, Rumunija, Crna Gora i Srbija, piše u Izveštaju.

Iz EU se stalno ponavlja da je Balkan crna ekološka rupa kontinenta. ,,Samo 16 termoelektrana na Zapadnom Balkanu proizvedu više zagađenja nego 250 postrojenja u EU”, jedna je od ocjena. Upotreba čvrstih goriva, uglja u industriji, energetici i grijanju domaćinstava, te izduvni gasovi starih automobila, glavni su uzročnici zagađenja u zemljama Zapadnog Balkana, ocijenila je u novembru Evropska komisija.

Istog mjeseca Sud pravde EU presudio je da je Italija,,prekršila evropski zakon o kvalitetu vazduha” zato što je ,,sistematski i uporno” premašivala granične vrijednosti postavljene za sitne čestice. Italija nije jedina evropska zemlja koja je osuđena zbog zagađenja vazduha – Francuska je osuđena 2019, a Poljska 2018.

Crna Gora i ostale države regiona su na samitu Berlinskog procesa, u Sofiji 10. novembra, podržali Deklaraciju o Zelenoj agendi, koja je u skladu sa Zelenim sporazumom EU. Deklaracija o Zelenoj agendi podrazumijeva sprovođenje aktivnosti u okviru pet ključnih oblasti: 1. klima, energetika, mobilnost, 2. cirkularna ekonomija, 3. eliminisanje zagađenja, 4. održiva poljoprivreda i proizvodnja hrane i 5. biodiverzitet.

Pored obavezujućih normi, stručne i finansijske podrške EU, moraćemo i sami da se okrenemo rješavanju ovog i drugih ekoloških problema, da ne bi i dalje trovali sebe i ostatak Evrope.

Predrag NIKOLIĆ

Komentari