Pune 42 godine propada Maslinada u uvali Valdanos, najveći kompleks starih maslina na jadranskoj obali. Još k niko ne može kazati kada će se taj ekocid zaustaviti. “Tamo je čak otežano kretanje i divljim svinjama, a ne ljudima. Bolno je to vidjeti”, kaže jedan od najvećih posjednika maslina u Valdanosu Šaćir Biljalji

“Shodno zaključcima Odbora za turizam, prostorno planiranje i poljoprivredu Skupštine Crne Gore mi ćemo uskoro formirati koordinaciono tijelo za zaštitu i revitalizaciju Maslinade u Valdanosu. Svi u sistemu potom će imati svoje uloge u tom velikom poslu”, kaže predsjednik Opštine Ulcinj Ljoro Nrekić.

Prema njegovim riječima, grube procjene govore da je za potpunu revitalizaciju oko 18.000 stoljetnih maslina u Valdanosu potrebno milion eura, a za sprovođenje hitnih mjera tri puta manje.

No, u Udruženju za povraćaj maslinade smatraju da je za kom­plet­nu re­vi­ta­li­za­ci­ju po­treb­no izme­đu mi­li­on i po do dva mi­li­o­na eura. “Taj pro­stor je pot­pu­no zapušten, ob­ra­stao samoniklim ra­sti­njem. Pod­sje­ća na pra­šu­mu. Sta­bla ma­sli­na su za­tvo­re­na i za­gu­še­na no­vim rasti­njem. Pre­ma našim informacijama, u Ma­sli­na­di se osu­ši­lo oko 1.500 sta­ba­la. Naj­ma­nje 4.500 staba­la tre­ba re­ge­ne­ri­sa­ti, a osta­lih 12.000 sta­ba­la ri­go­ro­zno se mo­ra pod­mla­di­ti rezidbom”, tvrdi predsjednik Skupštine tog udruženja Basrija Derviši.

„Tamo je čak otežano kretanje i divljim svinjama, a ne ljudima. Bolno je to vidjeti”, kaže jedan od najvećih posjednika maslina u Valdanosu Šaćir Biljalji. On napominje i da je revitalizacija te blagoslovljene biljke, vjekovne hraniteljice Ulcinjana, dužnost prema precima.

I iz „Elaborata o stanju Maslinade Valdanos – analiza trenutnog stanja i predlog mjera za revitalizaciju“ koji je 2017. godine uradio Biotehnički fakultet Univerziteta Crne Gore može se zaključiti da je stanje maslina u toj uvali veoma loše, jer je veći dio Maslinade ugrožen raznim bolestima. Tako je, na primjer, prošle godine kompletan rod propao, jer nije bilo nikakvih mjera zaštite ploda. Vri­jed­ni ma­sli­na­ri su iz­ra­ču­na­li da u uva­li Val­da­nos godišnje propad­ne oko 900.000 ki­lo­gra­ma ma­sli­na ili oko 140 hiljada li­ta­ra ulja. Dakle, svake rodne godine šteta je najmanje milion eura.

Derviši predlaže crnogorskoj Vladi da po­štuje zakone: od­u­ze­tu imo­vi­nu vra­ti bivšim vlasni­ci­ma, jer ni­je pri­vre­de­na na­mje­ni kako bi oni, dok još imaju volje i snage, obnovili svoje maslinjake. Upravo je ta mogućnost obnove stabla, veliko i značajno svojstvo masline, koje je čini dugovječnom i posebnom.

Predsjednica Socijaldemokratske partije Draginja Vuksanović-Stanković je tokom nedavne posjete Ulcinja rekla da se o 18.000 stabala maslina koje se nalaze na tom području mora voditi briga, a da se državna imovina, koja nije u ranijem periodu privedena namjeni, mora vratiti nekadašnjim vlasnicima, kako bi Valdanos uz održivo korišćenje postao centar proizvodnje kvalitetnog maslinovog ulja.

Iz URE su poručili: “Valdanos je za građane Ulcinja sveto mjesto, dio tradicije i kulture i da se maslinjaci, koji su već četiri decenije zarobljeni, podhitno moraju revitalizovati i vratiti stvarnim vlasnicima”.

Nema nikakvih najava da će se to desiti, iako se u Upravi za nekretnine već duže  odlučuje o zahtjevu bivših vlasnika o deeksproprijaciji oko milion metara kvadratnih zemljišta u uvali Valdanos.

Gradonačelnik Nrekić navodi da su u opštinskom budžetu za ovu godinu opredjelili 30.000 eura za revitalizaciju Maslinade, kao i da će otvoriti namjenski žiro-račun za uplatu sredstava svih relevantnih institucija, namijenjenih tom poslu čije će aktivnosti koordinisati lokalna uprava.

Istovremeno su iz Ministarstva poljoprivrede i ruralnog razvoja najavili da će uskoro objaviti projekat zaštite maslina, dok je Ministarstvo odbrane izrazilo spremnost da pruži tehničku podršku za održavanje Maslinade i čišćenje pristupnih puteva uz sve raspoložive resurse.

To je, prije svega, nužno zbog opasnosti od požara, jer bi se eventualna vatrena stihija veoma brzo mogla proširiti i na sam grad Ulcinj. Katastrofalni požar koji je u septembru 2018. godine izbio u Maslinadi progutao je preko hiljadu stoljetnih stabala.

U preostalom dijelu ulcinjske Maslinade krenula je divlja gradnja, koja prijeti da izmijeni izgled ovog prostora. Poljoprivredna inspekcija utvrdila je da postoji 20 nelegalno izgrađenih objekata i procesuirala vlasnike, te donijela rješenja o uklanjanju tih objekata.

No, taj tumor nastavlja da napada Maslinadu. A Crna Gora je , vjerovatno jedina država na Mediteranu, koja još nema Strategiju razvoja maslinarstva. Evidentno je da se broj maslina u ovoj državi povećava, te da ih sada ima oko 490 hiljada. Većina stabala, oko 70 odsto, su stari zasadi. Najveći kompleksi su u Ulcinju, sa 80.000 stabala, i na Luštici sa 20.000. Stoga je organska proizvodnja maslina moguća upravo na tim prostorima.

“Siguran sam da možemo za obnovu maslinjaka, turističku valorizaciju i razvoj kulturnog turizma koristiti sredstva iz evropskih fondova. Posebnu pažnju trebamo obratiti na pravila standardizacije proizvodnje, plasmana i procedure za označavanje proizvoda od maslina oznakom geografskog porijekla”, kaže sekretar Sekretarijata za ekonomiju i ekonomski razvoj u Opštini Ulcinj dr Agron Ibrahimi.

On ističe da se u svim strateškim dokumentima lokalne uprave navodi da uz održivo upravljanje poljoprivreda, odnosno maslinarstvo, kao i tokom čitave istorije, predstavljaju razvojnu šansu ove opštine.

Za Ulcinj i njegove građane revitalizacija maslinjaka u Valdanosu nije samo pravno već i ekonomsko, ekološko i kulturološko pitanje. Više od četiri decenije oni propadaju, a, osim obećanja, niko ne zna kada će krenuti obnova. Uključujući tu  i puteve na tom prostoru, jer kozjim stazama i naprženih leđa niko više ne želi trošiti snagu i život.

“Pouzdano znamo da se do pu­nog ro­da, od mo­men­ta re­vi­ta­li­za­ci­je, mo­že do­ći tek za sedam godi­na. Da bi se vra­ti­la ulo­že­na sred­stva tre­ba još naj­ma­nje to­li­ko.  Vrijeme nije naš saveznik”, poručuje  Der­vi­ši.

                                                                                                                       Mustafa CANKA