Ako pokušate da saznate šta se u Crnoj Gori proizvodi, ogovor koji ćete nejčešće čuti prost je: ništa. Onda ljudi malo razmisle i prisjete se da, ipak, proizvodimo struju i aluminijum, vadimo rudu boksita i ugalj, pravi se nešto vina i piva… Precizne podatke o tome šta ko kod nas proizvodi u MONSTAT-u nije moguće dobiti. Objavljivanje podataka po firmama, kažu, zabranjuju i domaći i evropski zakoni. Zbirni podaci mogu se dobiti, problem je što su sabrani tako da je gotovo nemoguće razaznati šta je šta. Golim okom se, međutim, jasno vidi da malo šta na ovome svijetu ima da ponese oznaku – Made in Montenegro. Da bi se nešto proizvodilo, morao bi neko i proizvoditi. Prema podacima iz Ankete o radnoj snazi za 2008. godinu u Crnoj Gori preko 70 odsto zaposlenih radi u uslužnim djelatnostima. ,,To je ludost, tragedija koja se desila dolaskom ove vlasti”, kaže Milenko Popović, profesor na Univerzitetu Mediteran. Kad je premijer Milo Đukanović peti put biran na tu funkciju, lider Pokreta za promjene Nebojša Medojević podsjetio je na izvjesne razlike između tog i trenutka kada je Đukanović prvi put postao predsjednik vlade: ,,Kada je bio prvi mandat, najviše radnika je radilo u industriji, u realnom sektoru. Umjesto industrijskih radnika koji su proizvodili novu vrijednost i čiji su se proizvodi izvozili na evropsko i svjetsko tržište, danas imamo trgovce. Rezultat ovih dvadeset godina vladavine je da smo radnike iz hala prebacili u butike, kafiće, male radnje, samoposluge”.

Iako je turizam službeno osnova naše privrede, u toj grani radi osam, a u trgovini dvadeset odsto ljudi čije se zanimanje svrstava u pružanje usluga. Usput, državna uprava zapošljava više ljudi nego hoteli i restorani.

Profesor Popović objašnjava da je sudbina malih zemalja da ,,nijesu u stanju da imaju ekonomiju u kojoj se sve proizvodi”. Po njegovom mišljenju, Crna Gora ima resurse koji joj omogućavaju da bude konkurentna bar u sedam grana – turizmu, poljoprivredi, šumarstvu i drvopreradi, pomorskom transportu, metalskom kompleksu, građevinarstvu i energetici. Zasad je to vrlo daleko od nas.

Aluminijum je jedan od naših glavnih proizvoda. Aluminijum, kao takav. ,,Ovakva aluminijska industrija nam ništa ne treba , ona treba Deripaski. Potrebne su nam više faze prerade”, kaže Popović. U Pokretu za promjene objašnjavaju da se prije dvadesetak godina proizvodilo 4.188 tona valjanih limova od aluminijuma, 4.333 tone valjane aluminijumske folije, 17.523 tona valjane trake od aluminijuma. Svega toga danas se proizvodi – nula tona.

Za vrijeme prvog Đukanovićevog mandata u Crnoj Gori se proizvodilo 5.216 komada mašina za građevinarstvo, 214.000 frižidera i 72.000 mašina za pranje rublja. Danas je to tek sjećanje. Premijer je objasnio, otprilike, da je stvar u globalizaciji – Obod je propao zato što su crnogorski građani otkrili da postoje bolji i ljepši frižideri. Izvjesno je bilo lakše uništiti Obod, nego njegove proizvode poboljšati i uljepšati. A moralo se brinuti i o tranzitu.

U Crnoj Gori se od 2006. ne proizvodi opeka, niti blokovi za zidove i pregrade, nema impregniranog drveta, furnira, šper ploče. U firmama kao što su Kips ili Volvoks prodaju se drvena vrata i prozori iz Slovenije, Češke, Bosne i Srbije. To, naravno, ne znači da se šuma ne siječe nemilosrdno. Tu napredujemo. Rezane građe smrče i jele u 2003. proizvodilo se oko 26 hiljada kubika, 2007, postigli smo da posiječemo i izrežemo blizu 75 hiljada kubnih metara. ,,U vrijeme SFRJ skoro svako mjesto u Crnoj Gori, osim primorja i Cetinja, imalo je neku vrstu prerade drveta, bilo je i sirovine i kadrova”, objašnjava profesor Popović. O tome kako sad stoje stvari kaže: ,,Kad proizvedemo ili izvezemo prvu kacu to će biti velika inovacija”.

Stručnjaci objašnjavaju da se od jednog kubika daske može napraviti preko 15 stilskih stolica ili osam trpezarijskih stolova ili šest kreveta. Kilogram drveta ugrađenog u fotelje, stolice, stolove skuplji je, kažu, od kilograma materijala ugrađenog u putničke automobile. Među onima koji dobijaju koncesije na crnogorske šume, koliko se zna, namještaj proizvodi jedino nikšićki Javorak. Ostali izvoze daske i trupce. Jeste glupo, ali izabranima donosi bržu i lakšu zaradu.

U kategoriji koja se u našoj statistici vodi kao – Namještaj, posteljina, madraci, nosači madraca, jastuci i slični punjeni proizvodi; lampe i druga svijetleća tijela, na drugom mjestu nepomenuti ili uključeni; osvijetljeni znaci, osvijetljene pločica imenima i slično, montažne zgrade – Crna Gora bilježi izvoz od 400.000 i uvoz od 20 miliona eura.

Odavno se kunemo u poljoprivredu. Prema statističkom godišnjaku iz 2008. godine u Crnoj Gori je 2003. godine proizvedeno oko 4.500 tona pšenice, 2007. požnjeli smo manje od dvije hiljade tona. Prinos kukuruza 2003. bio je 8.600 tona, četiri godine kasnije – manje od sedam hiljada. Manje je krompira, bijelog i crnog luka, paradajza, pasulja, djeteline, šljiva. U 2004. u Crnoj Gori je bilo 7.688 konja, 2007. njihov broj se smanjio za više od dvije hiljade. U istom periodu broj ovaca u našoj državi smanjio se za oko 35 hiljada, broj goveda za oko oko sedam hiljada. Pasterizovanog mlijeka 2003 smo proizvodili gotovo 73 hiljade hektolitara, 2007. – 27 hiljada. Proizvodnja prirodnih vina, sokova i jaja je porasla, lozove rakije i cigareta drastično opala.

Samo je na prvi pogled nejasno: dok je stoke sve manje, svježeg mesa, a naročito suhomesnatih i kobasičarskih proizvoda ima sve više. Svako ovdje zna da se moderni njeguški pršut pravi od mesa iz Holandije. Napredovali smo i kao proizvođači kafe – uvezemo, ispržimo, i – eto gotovog proizvoda.

Prema riječima upućenih, tekstilnu industriju u Crnoj Gori danas čine firme koje se bave doradom tekstila. Najčešće rade razne vrste uniformi, postoji fabrika u kojoj se šiju košulje, kao i firma koja proizvodi dječju trikotažu. Primarne tekstilne proizvodnje nema, niko ne kupuje vunu ili pamuk da bi od njih napravio tkaninu. Nešto kože se otkupljuje, uradi se samo početna faza štavljenja, prerade kože nema. Prema MONSTAT-u, 2007. u Crnoj Gori je proizvedeno devet hiljada pari muških kožnih cipela i isto toliko čarapa.

Spada u industrijsku proizvodnju – knjiga i brošura se u Crnoj Gori prije šest godina proizvodilo blizu hiljadu tona, pretprošle 458 tona.

Naravno, proizvodimo i struju. ,,Imamo energetski sistem koji je dobar samo da nije hajduka koji su ga zaposjeli”, kaže Popović. On naglašava da su građevinarstvo i pomorski transport grane u kojima bi Crna Gora mogla da bude konkurentna. ,,Pomorski transport nekada je činio 12 odsto bruto društvenog proizvoda. Imamo 10 hiljada pomoraca od kojih šest hiljada plovi i oni donose 150 do 200 miliona eura. Zamislite da imamo svoje brodare.”

U Pokretu za promjene tvrde da je ekonomski rast neodrživ bez proizvodnje. ,,Naš ekonomski razvoj je neodrživ, jer ne zavisi od nas . Čitavu ekonomiju smo zasnovali na tome hoće li se pojaviti neki šeik”.

Milenko Popović smatra da bi Crna Gora imala potencijala da razvije privredu koja je daleko diverzifikovanija, manje osjetljiva na šokove i manje zavisna od direktnih stranih investicija. Za početak, trebali bi nam ozbiljna vlada i vrijeme: ,,Da postoji sva politička volja za ovako nešto, trebalo bi nam 15 do 20 godina da se u pogledu privredne strukture i znanja vratimo na stanje iz 80-tih.”

Do daljnjeg ćemo živjeti od magle.

Kosara K. BEGOVIĆ

Komentari