U selu Cecuni kod Andrijevice područno odjeljenje osnovne škole pretvoreno je u seoski dom, koji se koristi uglavnom za potrebe sahrana. Bivša škola tako je postala kapela. To mještanima ovog živopisnog sela tjera zebnju u kosti i tugu u oči. Nekada je ovdje sve vrvilo od dječje graje, dok danas prostorom ispod Komova caruje tišina.

„Zbog sve manjeg broja stanovnika i sahrane postaju rijetkost u mjestima koja su nekad živjela punim životom”, kaže mještanin David Lalić.

Sve više zatvorenih područnih odjeljenja osnovnih škola na teritoriji siromašne Andrijevice, svjedoči o nezaustavljivom talasu migracija i takozvanoj bijeloj kugi koja ostavlja pusta sela. Prema nekim za sada nezvaničnim podacima, sljedeće godine na području ove opštine biće upisano najmanje prvačića, mada je sličan trend negativnog prirodnog priraštaja i pomanjkanja broja novih učenika zabilježen i u većini drugih sjevernih gradova.

Američki demografski institut ranije je prenio procjenu da će Crna Gora 2050. godine imati oko deset odsto manje stanovnika. Ova nevesela statistika ostvaruje se već nekoliko godina unazad, posebno kada je u pitanju sjeverni dio države. Ljudi sve više napuštaju ovaj siromašni region, a u potrazi za boljim životom odlaze ka Podgorici, primorju ili prema inostranstvu.

U sjevernom dijelu Crne Gore smješteno je jedanaest opština. Nekada su opštine u ovom dijelu Crne Gore činile žilu kucavicu kada je u pitanju ekonomski i privredni razvoj države, dok je danas situacija sasvim drugačija.

Mnoge fabrike su zatvorene, pa je na djelu vlada velika nezaposlenost. Trenutno ništa ne znači činjenica da je upravo sjeverni dio Crne Gore izuzetno bogat prirodnim resursima i da se u ovom dijelu države nalaze tri nacionalna parka – Durmitor, Biogradska gora i Prokletije.

Predsjednik Opštine Andrijevica Srđan Mašović (DPS) smatra da su migracije generalno problem čitavog sjevera, ali i ne krije zabrinutost za situaciju u opštini na čijem je čelu.

„Bojim se da se zbog sve manjeg broja đaka koji pristižu može dovesti u pitanje i opstanak srednje škole u Andrijevici”, izjavio je Mašović.

O problemu migracija i sve manjeg broja djece u osnovnim školama vrlo slikovito govori primjer nekada velikog andrijevičkog mjesnog centra Konjusi. Iako škola u Konjusima i dalje radi s manjim brojem učenika, u međuvremenu je došlo do zatvaranja njenih područnih odjeljenja u Jošanici, Kutima i Cecunima, selima ispod Komova, gdje su školski objekti prepušteni konstantnom propadanju.

U ovim selima migracije su učinile da u njima ima više zatvorenih kuća nego onih u kojima neko živi. Mještani Kuti pričaju da je školska zgrada u njihovom mjestu potpuno oronula i da se s gorčinom sjećaju kad je u njoj nastavu pohađalo tridesetak đaka.

„Kako su godine prolazile narod je sve više odlazio sa svojih vjekovnih ognjišta u potrazi za boljim životom. Tako je došlo i do opadanja broja učenika, pa je zatvaranje škole bilo neminovno. Poslije svega ostala je prazna školska zgrada, koja se urušava, nijemo svjedočeći o minulim vremenima”, pričaju mještani.

Neslavan kraj doživjela je i škola u Jošanici iako su u njoj svojevremeno radila dva učitelja. Mještani navode da su izgubili svaku nadu da će ikada više doći do obnavljanja škole u ovom selu, smještenom u samom podnožju Komova.

„Uporedo sa zatvaranjem fabrika u Beranama i Andrijevici ljudi su sve više, pritisnuti nepovoljnim ekonomskim prilikama, počeli da se iseljavaju. Tako su naša sela ostala praktično pusta. Naročito je broj stanovnika desetkovan u udaljenim mjestima kao što je Jošanica. Zato se ne treba čuditi što škola u ovom selu godinama stoji zaključana, bez ikakvih izgleda da ponovo bude u funkciji”, kaže predsjednik Mjesne zajednice Konjuhe Raško Babović.

Prema podacima Monstata u prvih sedam mjeseci prošle godine najviše stanovnika otišlo je iz Nikšića, Bijelog Polja i Pljevalja, a najviše ih se doselilo u Podgoricu, Budvu i Bar. Gradovi iz kojih se više stanovnika odselilo nego doselilo su Rožaje, Andrijevica, Berane, Kolašin, Mojkovac, Plav, Plužine, Šavnik i Žabljak. Novoformiranu opštinu Gusinje prema procjenama građana mjesečno napusti nekoliko desetina stanovnika.

Statistika govori i da je pozitivan prirodni priraštaj na sjeveru posljednji put

zabilježen 2010. godine. Iz Berana se između 1991. i 2011. godine odselilo blizu 16.000 stanovnika. U Pljevljima, samo u toku prošle godine, umrlo je više od 250 ljudi nego što se rodilo djece.

Kada se radi o natalitetu, Rožaje i Berane popravljaju sliku sjevera i unose malo vedrije boje kroz sive nijanse. Zvanični podaci govore da je Rožaje opština sa najvećom stopom priraštaja u Crnoj Gori (2,43), dok je, prema istim podacima, Berane na četvrtom mjestu (1,32), nakon Budve (1,80) i Podgorice (1,69). Zvanični podaci Monstata pokazuju da je u čak 15 opština, od 23 koliko ih ima u Crnoj Gori, prirodni priraštaj negativan.

Statistika Monstata za prošlu godinu bilježi i velike migracije stanovništva, kako unutrašnje, tako i prema zemljama Evropske unije. Očekivano, najniži saldo u pogledu odnosa doseljenih i odseljenih imaju opštine sa sjevera Crne Gore, pa je od pet najugroženijih, njih četiri s područja tog regiona.

Najslabije je Bijelo Polje -381, zatim Nikšić -212, a potom slijede još tri opštine sa sjevera države, Berane -203, Pljevlja -142 i Rožaje -119.

Proces iseljavanja i napuštanja sjevera posebno je vidljiv u osnovnim školama u sjevernim gradovima. Osim u Andrijevici, godinama unazad učenika je sve manje na Žabljaku, u Gusinju, Šavniku, Petnjici.

Osnovna škola Mahmut Adrović u Petnjici prije velikog talasa migracija devedesetih godina i početka ratova na prostoru bivše Jugoslavije imala je i do hiljadu učenika. Danas jedva da ima dvjesta. S područnim odjeljenjima.

Andrijevčani se prisjećaju kako se za nekadašnji veliki mjesni centar pjevalo – Oj Konjuhe u doline, puno li si omladine.

„Danas, nažalost, u selima ispod Komova skoro da je potpuno utihnula momačka i djevojačka pjesma, dok su poznate konjuške igranke odavno prošlost. Omladina iz godine u godinu odlazi, a zavičaju su vjerna još jedino staračka domaćinstva. Zato se sada uglavnom pjeva – Pala magla, pala gusta, ostaše nam sela pusta”, kaže predsjednik MZ Konjuhe.

Osnovna škola Milić Keljanović u ovoj mjesnoj zajednici prije samo nekoliko decenija imala je četiri stotine učenika, da bi se kako je vrijeme odmicalo, zbog sve veće migracije stanovništa i pada nataliteta, taj broj drastično smanjivao, i da bi sada područna odjeljenja bila potpuno zatvorena.

Predsjednik Opštine Andrijevica objašnjava da je zapošljavanje jedini način da se mladi ljudi zadrže na selima i u Andrijevici.

„U proteklih nekoliko godina zaposlili smo osamdeset mladih ljudi. To je jedina mjera koju možemo da preduzmemo. Nažalost, više nemamo prostora za nova zapošljavanja”, kaže Mašović.

Statistika neumoljivo govori u prilog nezaustavljivim migracijama i negativnom trendu prirodnog priraštaja u ovom malenom gradu, koji je i po mnogim drugim pokazateljima, među najsiromašnijim u Crnoj Gori. Uzaludne su sve strategije ravnomjernog regionalnog razvoja. Sjever je odavno obojan u tri nijanse sive.

Tufik SOFTIĆ