Povežite se sa nama

Izdvojeno

ZAGAĐENJE VAZDUHA U CRNOJ GORI: Tihi ubica

Objavljeno prije

3 godine

na

Većina stanovnika sjevernog i centralnog regiona Crne Gore tokom jeseni i zime truje se udišući vazduh. Izvještaj DRI o kvalitetu vazduha pokazao je da često i ne znamo kada i koliko je vazduh zagađen. Institucije ovaj problem, koji kod nekih dovodi do fatalnih posljedica za zadravlje, rješavaju sporo

 

Zdravlje više od polovine stanovništva u Crnoj Gori ugroženo je zagađenim vazduhom. Kao posljedicu toga imamo više od 250 prijevremenih smrti i 140 hospitalizacija godišnje samo u Podgorici, Nikšiću i Pljevljima, prema istraživanju koje su radili Svjetska zdravstvena organizacija i Institut za javno zdravlje CG. Podaci Evropske agencije za životnu sredinu govore da u našem regionu loš kvalitet vazduha godišnje prijevremeno oduzme više od 30.000 života, a ovo u prosjeku doprinosi smanjenju očekivanog životnog vijeka od  0,4 do 1,3 godine u zemljama Zapadnog Balkana.

Da je zagađenje vazduha jedan od najozbiljnijih problema upozoreno je i u  izvještaju Državne revizorske institucije (DRI) – Efikasnost mehanizama regulacije, praćenja i izvještravanja o kvalitetu vazduha u Crnoj Gori, objavljenom u maju prošle godine. DRI je revizijom obuhvatio period od 2017. do 2020. godine. U njemu je konstatovala da dostupni izvještaji državnih organa pokazuju da u Pljevljima, Bijelom Polju, Podgorici i Nikšiću ,,postoji opterećenost vazduha PM10 i PM2.5 i to ne samo zbog izmjerenih koncentracija već i zbog velikog broja dana sa prekoračenjem”.

PM čestice (PM10 i PM2.5) poznate kao nevidljive ubice iz vazduha prestavljaju prašinu manju od 10 i 2,5 mikrona, mješavina su čvrstih čestica dima, čađi, prašine i kisjeline, uz teške metale poput olova, kadmijuma, nikla i arsena, a nastaju kao posljedica kombinovanog uticaja grijanja, saobraćaja i industrije. Povećavaju učestalost respiratornih bolesti i dovode do povećanja stope smrtnosti, izazivaju ili osnažuju astmu, bronhitis i druga oboljenja pluća, među kojima je i povećan rizik od raka pluća, kao i bolesti srca, krvi, vaskularnog sistema…

Podaci sa mjernih stanica za prošlu godinu pokazuju da je najveće prekoračenje dnevnih vrijednosti suspendovanih PM 10 čestica, čija je propisana granična vrijednost 50 µg/m3 a dozvoljeni broj dana sa prekoračenjima 35 na godišnjem nivou, zabilježeno u Pljevljima. Pljevljaci su 109 dana bili izloženi aeorozagađenju koje je iznad propisanih vrijednosti. Za njiih to nije ništa novo, ovaj grad je godinama unazad jedan od najzagađenijih u Evropi – broj prekoračenja tokom 2020. iznosio 110 dana.  U Bijelom Polju prekoračenje je tokom prošle godine bilo 91 dan. Nešto manje, ali ipak duplo veće prekoračenje zagađenja vazduha, od domaćih i evropskih propisa zabilježeno je u Podgorici – 70 dana na Zabjelu, 56 u Bloku V, dok su se Nikšićani, tokom protekle godine, 62 dana trovali udišući zagađeni vazduh.

Zvanična statistika pokazuje da su od 2011. do 2019. prekoračenja srednjih vrijednosti ovih čestica u Podgorici bila od 57 do 89 dana godišnje, u Nikšiću od 61 do 147, a u Pljevljima od 136 do 217 dana.

Državna mreža za praćenje kvaliteta vazduha obuhvata 10 stanica. Na sjeveru zemlje – Pljevlja, Gradina i Bijelo Polje, u centralnom regionu – dvije u Podgorici – kružni tok na Zabjelu i Blok V, Gornje Mrke, Nikšić i Velimlje, i na primorju, gdje nijesu zabilježene povećane nedozvoljene  koncentracije zagađujućih materija, u Baru i Kotoru.

Pored samog zagađenja, problem je što često nijesmo imali valjane podatke o njegovoj razmjeri. DRI upozorava na činjenicu ,,da bi podaci o kvalitetu vazduha bili relevatni i pouzdani neophodno je da stanice za praćenje kvaliteta vazduha budu u funkciji u toku cijele godine”. A to nije slučaj. Pregledom mjesečnih izvještaja o monitoringu kvaliteta vazduha DRI je utvrdio da u periodu od januara 2017, do maja 2019, funkcionisanje stanica nije bilo obezbijeđeno tokom cijele godine.

,,Prezentovani podaci ukazuju da gotovo nije bilo mjernog mjesta, a da nije imalo problem sa mjernim instrumentima, tj. da je bilo u potpunosti
funkcionalno u periodu od januara 2017. do maja 2019. godine”, navodi se u izvještaju DRI.

Praćenje i ocjena kvaliteta vazduha je u nadležnosti Agencije za zaštitu životne sredine. DRI u svom nalazu konstatuje da ova institucija nije uspostavila adekvatno održavanje mjernih stanica za praćenje kvaliteta vazduha: ,,Zbog neadekvatnog održavanja mjernih stanica od septembra 2020. sa Izvještaja o monitoringu kvaliteta ambijentalnog vazduha Centar za ekotoksikološka ispitivanja (CETI) je povukao znak akreditacije, što znači da CETI, ne garantuje validnost rezultata mjerenja na mjerim mjestima”.

DRI je Agenciji preporučio da ispravi postojeće nedostatke. U odgovoru koji je Agencija dostavila DRI, navodi se da Agencija još uvijek nije sprovela sve procedure za uspostavljanje rada mjernih instrumenata u skladu sa zahtijevanim kriterijumima (redovni godišnji servis i etaloniranje/kalibraciju mjerne opreme) koji bi omogućili vraćanje znaka akreditacije na mjesečne izvještaje što je potvrda pouzdanosti dobijenih rezultata mjerenja.

Pored nevalidiranih mjernih stanica, pojedine i dalje ne mjere neke od zagađivača koji negativno utiču na zdravlje. Tokom novembra prošle godine na mjernoj stanici Gradina u Pljevljima nije mjeren nivo zagađujućih materija u vazduhu ozona, metana, ugljovodonika i gasovite žive. Mjerenje benzena na kružnom toku u Podgorici počelo je tek 30. decembra 2021. Na mjernoj stanici Gornje Mrke ne mjeri se količina azot- monoksida i azot-dioksida u vazduhu. U Nikšiću nema mjerenja susprendovanih čestica PM 2.5.

Preporuka DRI je da se obezbijedi adekvatno funkcionisanje svih stanica za praćenje kvaliteta vazduha. Iz Agencije su obavijestili DRI da je Agencija raspisala javni poziv za odabir najboljeg ponuđača za sprovođenje postupka servisa i kalibracije/etaloniranja mjernih uređaja za praćenje kvaliteta vazduha tenderskom procedurom od 24. 08. 2021. godine. Tender je raspisan u sedam partija, a iz Agencije navode da postupak završen samo za prvu i sedmu partiju, dok za ostale ili nije bilo ponuda ili ponuđači nijesu ispunili zakonom propisane kriterijume. Procedura nabavke opreme bez objavljivanja tendera je u toku.

U Izvještaju DRI navodi se da je Agencija u obavezi da blagovremeno i
na odgovarajući način informiše javnost o kvalitetu vazduha.

Na sajtu Agencije dnevno se ažuriraju podaci sa mjernih stanica, a mjesečni izvještaji se objavljuju tekućeg mjeseca za prethodni, a sačinjava se i godišnja informacija o stanju vazduha.

U praksi to funkcioniše tako da stanovnici Pljevalja na sajtu Agencije mjesecima nijesu mogli da učitaju satne vrijednosti praškastih materija u vazduhu sa stacionarne stanice u tom gradu. Informacije su dobijali sa zakašnjenjem od mjesec dana kada se objavljuje mjesečni izvještaj. A izvještaji za ovaj grad su alarmantni –  prekoračenje PM10 čestica registrovano 26. decembra bilo je 311.09 mikrograma po metru kubnom što je šest puta više od dozvoljene granične vrijednosti.

Na ovaj problem upozorili su i iz opština Pljevlja, Nikšić i Bijelo Polje  koji su tokom javne rasprave o tekstu Nacrta strategije upravljanja kvalitetom vazduha predložili da se unaprijedi stranica sajta Agencije na kojoj su prikazane koncentracije zagađujućih materija i brojčana vrijednost indeksa kvaliteta vazduha. Predložili su da na sajtu bude prikazan: nivo uticaja na zdravlje (dobar, umjeren, nezdrav za osjetljive grupe, nezdrav, veoma nezdrav i opasan), značenje (zavisno od indeksa kvaliteta vazduha i nivoa uticaja na zdravlje istaći zdravstveno upozorenje) i preporuke za osjetljivu populaciju i opštu populaciju. Preporuku je Ministarstvo ekologije, prostornog planiranja i urbanizma prihvatilo ali samo djelimično, uz obrazloženje da će biti  nekad uvrštena, ali za sada, po njima,  nije hitna.

,,Problem aerozagađenja je klasični primjer potcjenjivačkog odnosa nadležnih institucija i nemoći da se zaštiti javno zdravlje i životna sredina. Umjesto da se građanima omogući praćenje stanja u realnom vremenu,  kao i savjeti kako da se zaštite, u praksi imamo klasičan primjer izbjegavanja odgovornosti, pod plaštom podjele nadležnosti”, kaže za Monitor Aleksandar Perović, predsjednik NVO Ozon, koji sa partnerskim organizacijama iz regiona sprovode kampanju Ujedinjeni Balkan za čist vazduh. On naglašava da su sa jednim od bivših rukovodstva RTCG-a dogovorili da se dnevno izvještava i upozorava građanstvo o nivou zagađenja vazduha, ali da do realizacije nije došlo usljed smjene na čelu javnog servisa.

Preporuke Instituta za javno zdravlje govore da treba izbjegavati aktivnosti na otvorenom tokom povećanog nivoa zagađenja vazduha. Kao posebno ugrožene kategorije stanovništva navode se osobe sa bolestima srca i krvih sudova, hroničnim bolestima pluća, trudnice, novorođenčad, starije osobe, djeca…

,,Crna Gora kao mali sistem može relativno brzo odgovoriti na lokalne izazove, mjerama poput prelaska na ekološki prihvatljiva goriva za grijanje, bolja organizacija saobraćaja, zaustavljanje rada najvećih zagađivača ukoliko ne mogu da primijene ekološke standarde, ozelenjavanje urbanih sredina… To je moguće realizovati i porazno je da se to mora ponavljati decenijama”, kaže Perović.

Da bi se stanje poboljšalo DRI je izdao preporuke Ministarstvu ekologije, Agenciji za zaštitu životne sredine, Zavodu za hoidrometeorologiju i seizmologiju i lokalnim samoupravama, prije svega Podgorici, Nikšiću, Pljevljima i Bijelom Polju, a sa izvještajem je upoznat i Odbor za turizam, poljoprivredu, ekologiju i prostorno planiranje Skupštine Crne Gore.

Sredinom februara DRI je objavila Izvještaj o realizaciji preporuka iz kojeg se vidi da nijesu ispoštovane sve njihove preporuke. Opština Bijelo Polje nije ni dostavila svoj izvještaj. Iz DRI-a navode da će protiv ove Opštine, ukoliko to ne urade, podnijeti prekršajnu prijavu.

U DRI kažu da će insistirati na realizaciji preporuka iz ovog izvještaja pa su navedenim subjektima revizije dali rok od mjesec dana za dodatno izvještavanje i krajnji rok u oktobru da za sve preporuke dostave nove izvještaje o njihovoj realizaciji.

Pored podrške javnosti u DRI-u smatraju da je ključno da njihove nalaze podrže u Skupštini Crne Gore. Zato je na sastanku  predstavnika DRI-a sa članovima Odbora za turizam, poljoprivredu, ekologiju i prostorno planiranj, krajem januara, dogovoreno da se u narednom periodu održi posebna sjednica u formi konsultativnog saslušanja povodom DRI Izvještaja o kvalitetu vazduha.

 

Uticaj na zdravlje

Više od 250 prijevremenih smrti i 140 hospitalizacija godišnje posljedica su zagađenja vazduha samo u Podgorici, Nikšiću i Pljevljima. Na ovu činjenicu, koju državne institucije rijetko prezentuju, ukazala je i DRI u svom izvještaju.

DRI izvještaje sačinjava sa podacima koje im dostavljaju nadležne institucije, a gore navedeni alarmanti podaci datiraju iz jula 2016. Novijih nema.

Navedeni su dobijeni istraživanjem koje je Institut za javno zdravlje u saradnji sa ekspertima Svjetske zdravstvene organizacije (SZO) uradio krajem 2015. i početkom 2016. godine. Studija Uticaj zagađenja vazduha na zdravlje u Crnoj Gori bila je fokusirana na Pljevlja, Podgoricu i Nikšić, gradove u kojima su tada bili dostupni podaci o zagađenju vazduha.  Proračuni SZO pokazali su da šest odsto svih smrtnih slučajeva u Podgorici, 12 odsto u Nikšiću, i 22 odsto u Pljevljima mogu da se pripišu posljedicama zagađenja vazduha. Vođeni ovom studijom u Institutu su izračunali da je godišnja stopa prijevremene smrtnosti povezana sa izlaganjem zagađenog vazduha do 60 puta veća od tragičnih posljedica saobraćajnih nezgoda, a i do 20 puta veća od smrtnosti usljed bolesti digestivnog trakta.

,,Pored istraživanja iz 2015/2016. godine Institut nije publikovao procjene uticaja zagađenog vazduha na zdravlje”, kazali su Monitoru iz Instituta za javno zdravlje.

Oni navode da je tokom 2018/2019. nakon radionice Svjetske zdravstvene organizacije o kvalitetu vazduha i zdravlja koja je održana u  Sarajevu, bila zamisao da se objavi dokument o procjeni uticaja vazduha na zdravlje u zemljama Zapadnog Balkana koji je vodila SZO. Na dokumentu su radili predstavnici zemalja koji su bili na toj radionici, među kojima i predstavnik Instituta za javno zdravlje, ali dokument nažalost nije zvanično publikovan.

Iz Instituta kažu da je Udruženje za zdravlje i životnu sredinu (engl. Health and Environmental Alliance, skr. HEAL)  u martu 2016. objavilo studiju Neplaćeni zdravstveni račun – kako nas termoelektrane na ugalj na Zapadnom Balkanu čine bolesnima. U ovom dokumentu je takođe vršena procjena uticaja na zdravlje stanovništva u Crnoj Gori, ali drugačijom metodologijom koja je pokazala da zdravstveni troškovi povezani sa zagađenjem vazduha u Crnoj Gori iznose 14,5 bruto društvenog proizvoda i kreću se u rasponu od 100 do 257 miliona eura godišnje.

Broj prijevremenih smrti – Podgorica, Nikšić, Pljevlja                      250
Broj hospitalizacija                      140
Skraćenje životnog vijeka zbog zagađenja vazduha                     0,4 – 1,3 godine
Zdravstveni troškovi povezani sa zagađenjem vazduha           100 – 257 miliona godišnje

 

 

Prekogranično zagađenje

Praćenje prekogranične zagađenosti vazduha u nadležnosti je Zavoda za hidrometeorologiju u seizmologiju (ZHMS) i sastavni je dio Državne mreže za praćenje kvaliteta vazduha. Praćenje prekogranične zagađenosti vršeno je na mjernom mjestu u Žabljaku, a od 2019. mjerenja se vrše na novoj lokaciji na Velimlju.

U Izvještaju DRI citira se Informacija o stanju životne sredine za
2017: ,,Mjerno mjesto nije u funkciji, a lokacija koja je
određena 1963. u okviru Evropskog programa praćenja prekograničnog
prenosa zagađenja vazduha (EMEP) više ne odgovara kriterijumima
Programa”.

Kroz IPA projekta Jačanje kapaciteta za upravljanjem kvaliteta vazduha u Crnoj Gori izvršen je izbor nove lokacije i instaliranje nove mjerne opreme u mjestu Velimlje. DRI je konstatovao da i nova mjerna stanica ima problema sa validacijom podataka i akreditacijom. Zbog toga su preporučili Zavodu da  izvrši validaciju podataka kako bi se isti prezentovali javnosti i Sekretarijatu za EMEP protokol i izvrši sertifikaciju analitičkih metoda za sprovođenje EMEP monitoringa.

U izvještaju o realizaciji mjera koje je Zavod dostavio DRI navodi se da naložena validacija podataka nije urađena jer ,,softer nije instaliran jer nije nabavljen”. Razlog nedostatak budžetskih sredstava. Nije izvršena ni sertifikacija iz istih razloga nenabavljanja softvera, pa samim tim nije bilo obuke službenika, a nije nabavljen ni ,,potrebni PC za transfer podatak sa stanice zbog restriktivnog budžeta”.

Da domaće zagađenje vazduha nije samo naš problem upozorili su u septembru prošle godine istraživači evropske mreže CEE BankWatch i Centra za istraživanje energije i čistog vazduha. Prezentovali su podatke po kojima 16 termoelektrana sa Zapadnog Balkana zagađuju Evropu koliko i ostalih 296 na ostatku Starog kontinenta. Zbog ukupne emisije elektrana na ugalj na Zapadnom Balkanu, od 2018. do 2020, dogodilo se blizu 19.000 smrtnih slučajeva. Od toga, više od 50 odsto slučajeva (10.800) bilo je u zemljama Evropske unije, gotovo 30 odsto (6.500) na Zapadnom Balkanu, a ostatak u drugim zemljama. U izvještaju se navodi da je u Crnoj Gori 625 prijevremenih smrti usljed rada termoelektrane.

 

 

Eko-fond

Na osnovu Zakona o životnoj sredini formiran je Eko-fond koji je osnovala Vlada kao zasebno pravno lice. Zagađivači su dužni da plaćaju eko-naknadu, zbog zagađivanja životne sredine, koja se plaća po principu ,,zagađivač plaća”. Eko-naknadu dužna su da plaćaju pravna i fizička lica za ispuštanje zagađujućih materija u vazduh, uvoz supstanci koje oštećuju ozonski omotač i stvaranje i deponovanje opasnog otpada.

U Izvještaju DRI navodi se da ,,Agencija ne raspolaže sa podacima o iznosu naplaćene ekološke naknade u periodu od 2017. do 2020. godine, kao ni sa odgovarajućom evidencijom izdatih rješenja. Uvidom u dostavljena rješenja da se zaključiti da su ista donešena na bazi dostavljenih podataka od strane samih zagađivača, za period od nekoliko mjeseci do godinu dana, kao i da su donošena za period
unaprijed”.

Jedan od velikih zagađivača – Uniprom koji je gazdovao Kombinatom aluminijuma Podgorica pokrenuo je sudski spor kako bi se oslobodio ove obaveze. Međutim sud je odbio tužbe i naredio Unipromu da plati eko- naknadu.

Prema prezentovanim podacima tokom 2017. i 2019. nije donešeno nijedno rješenje o naplati eko-naknade. U 2018. Agencija je donijela četiri rješenja za KAP, zatim Klinički centar CG, Elektroprivredu – TE Pljevlja, Pivaru Trebjesa, Univerzitet CG i Grijanje Pljevlja. Tokom 2020. doneseno je samo jedno rješenje za naplatu eko-takse za TE Pljevlja.

Po osnovu naknade zbog ispuštanja zagađujućih materija u vazduhu, od zagađivača je 2017. naplaćeno 216 hiljada eura, 2018. – 169, 2019. – 206 i 2020. – 224 hiljade eura. Monitoru su iz Agencije odgovorili da su tokom prošle godine: ,,shodno izdatim rješenjima, po osnovu obračunatih eko- naknada naplaćeno je ukupno 779.714 eura . Po osnovu obračuna za ispuštanje zagađujućih materija u vazduh naplaćeno je 269.893 eura”.

DRI je naložila Agenciji da uspostavi adekvatnu evidenciju o donesenim rješenjima o naplati ekološke nadoknade i iznosu naplaćene nadoknade.

,,Obračun eko-naknada je u završnoj fazi za zagađivače za 2020. godinu. Formirana je radna grupa za izmjenu postojeće Uredbe i nakon usvajanja iste na mnogo precizniji i efikasniji način iste će se obračunavati. U toku je kontrola sa Poreskom upravom u vezi sa naplatom dugovanja iz ranijeg perioda na osnovu izdatih Rješenja, a na osnovu istih vršimo i kontrolu sa Upravom za inspekcijske poslove – ekološkom inspekcijom. Na osnovu presuda Upravnog i Vrhovnog suda uspjeli smo da naplatimo i dugogodišnja problematična rješenja za velike zagađivače”, odgovor je Agencije na preporuku DRI o eko-naknadi.

 

NAPLATA EKO-TAKSE ZBOG ZAGAĐIVANJA VAZDUHA

2017. 2018. 2019. 2020. 2021.
216.407 169.067 206.781 224.958 269.893

 

 

Čekaju šta će biti sa TE Pljevlja

DRI je Ministarstvu ekologije, prostornog planiranja i urbanizma naložilo da pripreme novu Nacionalnu strategiju upravljanja kvalitetom vazduha, kojom bi se obuhvatile i mjere koje nijesu realizovane u prethodnom periodu.

Iz Ministarstva su odgovorili da od Evropske komisije još nijesu dobili mišljenje na Nacrt strategije upravljenja kvalitetom vazduha za period 2021-2029. Objašnjavaju i da ključna mjera na koju se odnosi Akcioni plan za 2021-2022. još nije započeta, a to je ekološka rekonstrukcija Termoelektrane Pljevlja. Podsjećaju i da je Energetska zajednica pokrenula spor protiv Crne Gore upravo zbog prekoračenja emisije zagađujućih materija u vazduhu koji potiču iz TE Pljevlja. Tako da se još uvijek čeka stav Evropske komisije u odnosu na rekonstrukciju termolektrane. Koja i pored brojnih najava još uvijek nije počela.

 

Bez namjere da se obezbijedi sistem praćenja kvaliteta vazduha

U preporukama lokanim samoupravama DRI je naveo da je neophodno da uspostave sistem praćenja kvaliteta vazduha.

Iz Podgorice i Pljevalja  je odgovoreno da se vazduh u ovim gradovima prati u okviru državne mreže za praćenje kvaliteta vazduha, a u Nikšiću tvrde da ta obaveza zakonom nije propisana za lokalne samouprave.

Iz DRI je konstatovano da ove tri lokalne samouprave nemaju namjeru da uspostvave svoj sistem praćenja vazduha. Objašnjeno je i da Agencija za zaštitu životne sredine nije obezbijedila adekvatnu funkcionalnost stanica za praćenje kvaliteta vazduha, kao i sprovođenje godišnjih i vanrednih servisa u što kraćem roku pa samim tim ni validnost rezultata mjerenja. Istaknuto je da je sprovođenje monitoringa na bazi ovakvih podataka upitno.

Zaključak je da u opštinama sa najvećim zagađenjem – Pljevlja, Podgorica i Nikšić, na osnovu izvještaja subjekta revizije državni revizor nije mogao uvjeriti da one na adekvatan način prate kvalitet vazduha.

Predrag NIKOLIĆ

Komentari

POVEZANE VIJESTI:

FOKUS

IMPERIJA STANAJ POD ISTRAGOM TUŽILAŠTVA: Dim u krvotoku

Objavljeno prije

4 dana

na

14 Juna, 2025

Objavio:

Zbog šverca cigareta, tužilaštvo je do sada pokrenulo istrage  koje uključuju brojne uspješne crnogorske kompanije, od Bemaxa, preko Tehnomaxa, do Rokšpeda. Istrage  pokazuju da su u švercu učestvovali i privrednici i biznismeni,podzemlje,  ali i visoki policijski funkcioneri. I da on nije stao nakon 2020., odnosno pada DPS-a

 

 

Istraga Specijalnog državnog tužilaštva (SDT) u okviru koje je početkom mjeseca uhapšen dugogodišnji tajni agent Duško Golubović, stigla je i do moćnih crnogorskih kompanija Rokšped i Rokšped auto centar u vlasništvu porodice Stanaj. SDT tvrdi da su Golubović i Sander Stanaj, vlasnik Rokšped auto centra,glavni organizatori šverca cigareta sa međunarodnim karakterom,  kojim je u nekoliko poslednjih godina Crna Gora oštećena za skoro 20 miliona eura.

Osim Sandera Stanaja, SDT za organizovanje šverca cigareta tereti i njegovog brata Nua, vlasnika Rokšpeda. Za braćom Stanaj će, kako je saopšteno, biti raspisana potjernica, pošto se nalaze van zemlje i nijesu dostupni istražnim organima. Po nalogu tužilaštva ove sedmice, uhapšen je Prokopije Perić, srpski državljanin,  dugogodišnji komercijalni direktor Rokšpeda i izvršni direktor firme Plus,jedne od kompanija koju je osnovala porodica Stanaj,  kao i još šest osoba koje se sumnjiče da su dio iste kriminalne grupe koja je švercovala cigarete.

Osim Perića uhapšeni su vlasnik firme za pevoz drumskog tereta Adnan Suković, vlasnik MP šped trans Predrag Madžgalj,  Ivan Turčinović, koji se sam predao policiji, Radoje Dakić i Mileta Simanić. Tužilaštvo je  kao člana kriminalne grupe Stanaja i Golubovića označilo i Andriju Petanovića, vlasnika apoteka Petanović, koji je nedostupan istražnim organima.  Na spisku za hapšenje nalaze se i Vukota Vujošević, koji je u bjekstvu,  Đoko Lješković, Veton Berišaj i Abedin Pepić, takođe  u bjekstvu.  Madžgalj, Milić, Turčinović i Dakić su odlukom istražnog sudije pušteni na slobodu, ali im je naloženo da ne napuštaju stan. Sukoviću, Simaniću i Periću određen je pritvor.

“Iz personalnih, pisanih i elektronskih dokaza prikupljenih u izviđaju proizilazi osnovana sumnja da su okrivljeni D.G. i S.S. organizovali kriminalnu organizaciju, čiji pripadnici su postali ostali okrivljeni i druga nepoznata lica, sa ciljem da se bavi prenošenjem preko carinske linije, uz izbjegavanje mjera carinskog nadzora, neocarinjenih cigareta iz slobodne carinske zone Luke Bar i njihovom prodajom, prikrivanjem i rasturanjem u Crnoj Gori, Bosni i Hercegovini, Hrvatskoj, Sloveniji i Italiji, pa su, tokom 2020. i 2021.godine, neplaćanjem carina, akciza i poreza za najmanje 23.580 paketa krijumčarenih cigareta, pribavili kriminalnoj organizaciji nezakonitu dobit, a oštećenoj Crnoj Gori nanijeli štetu u visini od najmanje 18.260.352 eura”, saopštili su iz SDT.

U tužilačkim spisima, u koje je Monitor imao uvid, navodi se da je „u djelovanju organizacije postojala spremnost za primjenu nasilja ili zastrašivanja“, kao i da su „korišćene privredne i poslovne strukture i pranje novca“. Tužilaštvo navodi da je organizacija imala uticaj na izvršnu vlast.

„I druge važne društvene činioce – Upravu policije i Upravu Carina, na način da su okrivljeni Duško Golubović i Sander Stanaj osmislili kriminalni plan da se  bave prenošenjem cigareta, kao robe čiji je promet ograničen, preko carinske linije, uz izbjegavanje mjera carinskog nadzora i potom njihovom prodajom, rasturanjem i prikrivanjem“.

Prema sumnjama tužilaštva, grupa je funkcionisala tako što je Sander Stanaj  bio zadužen za nabavljanje cigareta iz inostranstva i njhovo dopremanje u Crnu Goru, dok je Golubović  organizovao da se cigarete,  skladištene u Slobodnoj carinskoj zoni Luke Bar prenesu preko carinske linije uz izbjegavanje mjera carinskog nadzora, na carinsko područje Crne Gore. Ostali članovi preuzimali su i prevozili cigarete u magacine u Podgorici i Tuzima.   Nuo Stanaj bio je zadužen „da organizuje pripadnike kriminalne organizacije da se kamionima dovezu do Bara i tamo preuzmu cigarete“, navodi se u spisima. Nuo Stanaj, vlasnik Rokšpeda,  prema tužilaštvu bio je zadužen i za distribuciju cigareta, odnosno njihovu prodaju.  Tužilaštvo navodi  da je vlasnik Rokšpeda imao ulogu i da prenosi naredbe brata Sandera Stanaja članovima organizacije, kao i da „organizuje druga lica da komuniciraju o nabavkama cigareta iz Bugarske, Libije, Ujedinjenih Arapskih Emirata i Indije“.

„I da organizuje mrežu posrednika i preprodavaca  i posrednika za rasturanje necarinjenih cigareta u Hrvatskoj, Sloveniji i Italiji“, navodi tužištvo.

Kada je početkom maja uhapšen Duško Golubović, njegov branilac Velibor Marković problematizovao je to što se njegovom klijentu „stavlja na teret krivično djelo pranje novca od kriminalne aktivnosti putem krijumčarenja cigareta, ali je potpuno nepoznato kada se ta kriminalna aktivnost dešavala”. Tužilaštvo je sada izašlo sa konkretnijim podacima o švercu cigareta, odnosno porijeklu novca za koji je Golubović ranije osumnjičen da ga je prao, označivši ga kao jednog od organizatora šverca cigareta u periodu 2020 i 2021. godine.

Istraga pokazuje i veze kompanija porodice Stanaj sa navodnim klanom Grand, koji se vezivao za prethodni režim i moćnu građevinsku kompaniju Bemax, ali i političke figure poput bivših ministara inostranih poslova Đukanovićevih vlada, Milana Roćena i Igora Lukšića, koji su to demantovali. Monitor je o tome više puta pisao. Osim što je Golubović navodno pripadao klanu Grand,  još jedan od osumnjičenih,  Mileta Simanić, vezuje se za istragu tzv ekipe Grand,  na čijem je čelu bio Aleksandar Mijajlović, jedan od vlasnika građevinske kompanije Bemax, kog  tužilaštvo takođe tereti za šverc cigareta. Simanić, koji je sada uhapšen, hapšen je i 2024. u okviru tog predmeta.

Tužilaštvo je protiv okrivljenih pokrenulo  i finansijski izviđaj. “Naredbom Specijalnog državnog tužilaštva im je zabranjeno raspolaganje nepokretnostima, a naloženo je kreditnim, finansijskim i drugim institucijama da im uskrate isplate novčanih iznosa sa računa”, navodi SDT.

Braći Stanaj blokirana je vrijedna imovina u Podgorici, Dinoši i Ulcinju. Radi se o hiljadama kvadrata poslovnih i porodičnih zgrada, kao i zemljišta. Na neke od nekretnina upisane su hipoteke zbog milionskih kredita. Na porodičnoj kući Sandera Stanaja upisan je teret zbog kredita od tri i po miliona eura, koji je on, prema podacima Uprave za nekretnine, uzeo kod Prve banke braće Đukanović. Korisnik kredita je Rokšped auto centar.  Neki od milionskih kredita uzeti su od hrvatske Podravske banke.

Kompanija Rokšped osnovana je 1992.  Osnovao ju je otac Sandera i Nua, Roko.  Preduzeće je 1992. godine  registrovano i za djelatnost uvoza i izvoza cigareta.  Kompanija je nastavila da se širi u brojne oblasti, poslujući uspješno decenijama, ne samo u Crnoj Gori, nego i u regionu.   Iz nje su u Crnoj Gori izrasle firme Rokšped auto-centar, Rokšped distributivni centar, Tobacco S press +,  Štampa,  Plus, Balkan Group Montenegro, Home Depo, Prive petrol.. Tokom sankcija SRJ porodica Stanaj bavila se uvozom i prodajom nafte i naftnih derivata. Prvu pumpu otvorili su 2000, a 2008. lanac pumpi prodali  ruskom Lukoilu za 26,5 miliona eura..

Kompanije, različitih djelatnosti, od prodaje automobile, do distribucije cigareta i štampe,  sa državom su tokom decenija ostvarivale milionske poslove.

Prema podacima portala Moj novac, samo je kompanija Rokšed auto centar, koju danas vodi Sander Stanaj, sa državom od 2015. godine poslovala u vrijednosti od preko 1.250 000 eura, a Rokšed preko 1. 890 000 eura. Prema istim podacima, najveći dio poslova kompanije porodice Stanaj sa državom su imale  u periodu 2011. godine, u vrijeme režima Mila Đukanovića. Nije bilo gotovo nijedne institucije, od pravosuđa do policije koja sa njima nije sarađivala.

U isto vrijeme, protiv jednog od braće Stanaj, Antona, koji je kasnije ubijen u Sudanu, u Beogradu se vodio proces zbog šverca cigareta. Specijalni sud u Beogradu osudio ga je u maju 2011. godine na šest i po godina zatvora i novčanu kaznu 100.000 eura jer se kao šef kriminalne grupe bavio međunarodnim švercom cigareta.

“I pored toga što je Anton Stanaj bio uhapšen i sudilo mu se za šverc cigareta, kompanija Rokšped je nesmetano privatizovala poljoprivredne kompanije i vinarije u Srbiji, učestvovala u javnim nabavkama i vodila velike poslove u Crnoj Gori vezane za distribuciju štampe, cigareta i automobile”, pisao je tada  Centar za istraživačko novinarstvo Srbije (CINS).

“Prema sudskoj dokumentaciji, švercerska grupa koju je predvodio Stanaj koristila je poslovnu strukturu i veze podgoričke kompanije Rokšped, ekskluzivnog uvoznika cigareta za Crnu Goru”, navodi CINS.

Prema njihovom istraživanju “grupa Antona Stanaja uspjela da u privatizaciji u Srbiji, kupi više preduzeća nego Šarićev narko kartel…Pri tome su partnerstva sklapali sa uticajnim biznismenima i političarima. Srpsko tužilaštvo nikada nije istražilo ove poslove”.

Jedan od glavnih partnera Antona Stanaja  bio je Zoran Ćopić, saradnik Darka Šarića.  Ćopić je optužen u Srbiji i Bosni i Hercegovini da je prao novac za Šarića. CCRP/CINS je otkrio da je većinu preduzeća u Srbiji Ćopić kupio u partnerstvu sa kompanijom Rokšped i njenim ćerkama firmama u Srbiji.

Rokšped  je u Srbiji, u partnerstvu sa Ćopićem i samostalno, kupio udjele u:  Agrovojvodina, Industrija kotrljajućih ležajeva, Agrocoop, Zmaj, Stanišić, Banat seme, Mlinpek, Erdevik, Šećer +, M.E.A i Panonliv..

CINS je objavioi  da posjeduje izveštaj Državne agencije za istrage i zaštitu Bosne i Hercegovine (SIPA) u kome se navodi da je porodica Stanaj blisko sarađivala sa Naserom Keljmendijem. U istom izvještaju navodi se i da je Anton Stanaj imao bliske poslovne veze sa Ekrem Lukom, jednim od najbogatijih ljudi na Kosovu, koji “kontroliše srpsko-albansku mafiju, kao i šverc droge na relaciji Priština-Beograd-Priština”.

I Nuo Stanaj, optužen je 2011. u Srbiji za zloupotrebe u privatizaciji beogradske Industrija kortljajućih ležajeva u kojoj je ta firma oštećena za 9.2 miliona evra.

U Crnoj Gori vođena je samo jedna istraga protiv Sandera Stanaja. U januara 2021. SDT je pokrenuo istragu protiv njega i privremeno mu blokiralo nešto više od dva miliona eura. Istraga je pokrenuta zbog podataka policije da je Sander  u legalne tokove ubacio više od dva miliona eura . On je tvrdio da mu je taj novac prije više od deceniju dao otac  a da je sad odlučio da ih “čuva u banci”.

Finansijskom istragom, policija je utvrdila da 2,1 milion eura koje je Sander uplatio na svoj račun nije novac njegovog oca. Do oktobra 2023. godine, istraga protiv Sandera Stanaja, pišu mediji, prema dostupnim podacima, nije bila završena.

Izvršna direktorica Mreže za afirmaciju nevladinog sektora (MANS) Vanja Ćalović Marković ocijenila je povodom istrage imovine porodice Stanaj da je to  “pokazatelj da je dio crnogorske privrede napravljen zahvaljujući novcu stečenom od kriminalne aktivnosti”. Ona smatra da država može imati ogromnu korist ukoliko se imovina koja je stečena raznim vidovima šverca zaplijeni i stavi u budžet.

Zbog šverca cigareta, tužilaštvo je do sada pokrenulo istrage a koje uključuju brojne uspješne crnogorske kompanije, od Bemaxa, preko Tehnomaxa, do Rokšpeda. Istrage  pokazuju da su u švercu učestvovali i privrednici i biznismeni, podzemlje, ali i visoki policijski funkcioneri. I da on nije stao nakon 2020, odnosno pada DPS-a.

Dim u krvotoku.

Milena PEROVIĆ

Komentari

nastavi čitati

Izdvojeno

SLUŽBE SELEKTIVNO PROTIV EKSTREMIZMA: Vehabije stop – spremte se četnici

Objavljeno prije

4 dana

na

14 Juna, 2025

Objavio:

Neuobičajeno dugo saopštenje tajne službe opisuje kako i gdje se indoktriniraju mladi muslimani uz “uočavanje međunarodnih komponenti u aktivnostima …(i) pokušaja širenja radikalnih ideologija”. ANB-ovo saopštenje i drugi nezvanični izvori došli su svega tri dana nakon zadušnica u manastiru Podmalinsko u opštini  Šavnik za pokoj dušama “pripadnicima 1. i 2. durmitorske četničke brigade i žrtvama komunističkog progona, generalu Dragoljubu Mihailoviću i pripadnicima (JVuO)

 

 

U utorak je u Vijestima objavljeno,  pozivajući se na neformalni izvor iz vrha bezbjednosnog sektora, da su Agencija za nacionalnu sigurnost (ANB) i Uprava policije (UP) spriječile pokušaj uspostavljanja radikalne islamske mreže u Crnoj Gori. Izvor je naglasio prisutnost većeg broja ekstremnih propovjednika koji djeluju van Islamske zajednice (IZ). Tokom vremena su, navodno, ostvarili veliki utjecaj, posebno u BiH, Sjevernoj Makedoniji i na Kosovu. Iz Crne Gore je protjeran državljanin BiH Haris Šundo , jer je u Plavu pokušavao formirati zajednicu mimo zvanične Islamske zajednice.

U odgovoru Vijestima ANB navodi se da do sada nije bilo terorističkih napada u ime religije.  “U Crnoj Gori postoji nekoliko radikalnih selafijskih grupa podijeljenih u više frakcija, koje se nalaze na različitim razinama radikalizacije”, ističe ANB kojom rukovodi nedavno postavljeni Ivica Janović . Novi šef tajne službe slovi za osobu blisku Pokretu Evropa sad (PES) i nema prethodno, makar formalno, iskustvo u branši. Za tajnu službu neuobičajeno dugo saopštenje opisuje kako i gdje se indoktriniraju mladi muslimani uz “uočavanje međunarodnih komponenti u aktivnostima …(i) pokušaja širenja radikalnih ideologija”. Neformalni izvor bio je još širi pomenuvši i dva borca ​​tzv. Islamske države (ISIL) iz Plava od kojih je jedan poginuo.

Zanimljivo je da su ANB-ovo saopštenje i drugi nezvanični izvori došli svega tri dana nakon zadušnica (parastosa) u manastiru Podmalinsko u opštni  Šavnik. Liturgija je služena za pokoj dušama “pripadnicima 1. i 2. durmitorske četničke brigade i žrtvama komunističkog progona, generalu Dragoljubu Mihailoviću i pripadnicima Jugoslovenske vojske u otadžbini (JVuO)”.

U saopštenju Eparhije budimljansko-nikšičke (EBN) navodi se da je služilo sveštenstvo “iz obje Mitropolije”, crnogorsko-primorske (MCP) i njihove. Besjedu je održao novoproglašeni mitropolit i novi član Sinoda (crkvene vlade) Metodije Ostojić . Nakon uvodnih pokrivalica i fraza o navodnoj vjeri u Hrista i ljubavi prema Bogu i ljudima, Metodije je prešao na ono što metodično radi od postavljenja za episkopa 2001.  Kaže da su se okupili zbog “velikih i najvećih vitezova i heroja Drugog svjetskog rata…koji su istrajali na krstonosnom i krstovaskrsnom putu Hristovom do kraja čista obraza i svijetla lika, i generala Dragoljuba, i Pavla komandanta i svih…vojnika koje su branili…svoju vjeru i obitelj i narod od one pošasti mračne koja se nadvila.” Ta pošast je i “dalje nadvijena, stoji nad našim glavama”. Kasnije se u zapaljivom govoru objašnjava da je ta pošast “titoističko-ustaške koalicije” koja caruje od 1945. godine i “koja gazi i ubija i najveći genocid pravi nad srpskim narodom”. Prije toga je izrazio žaljenje što saveznička avioni “nisu dirali (fašistički) Zagreb”.

U neistinitosti ove tvrdnje, lako se uvjeriti na Youtube-u gdje postoje filmski snimci nakon teškog bombardovanja Zagreba i mnogih drugih hrvatskih gradova. Metodije se osvrnuo i na spomenik Josipu Brozu Titu u Podgorici koji je za njega “najveći monstrum” i čije ponovno podizanje je “šizofrenija”. Usput su ponovljene  priče o Draži Mihailoviću kao prvom gerilcu Evrope i borbi protiv fašista. Niko ne spori da su se četnici borili protiv okupacije  do zime 1941-42 godine kao što ni Crkva ne spori da je Juda bio Hristov apostol do trenutka izdaje. Metodije se požalio i da “nemamo groba Svetog Save, ni Njegoševog ni Dragoljubovog”.

Metodije ne veliča prvi put velikosrpske fašiste i koljače (po njihovim vlastitim priznanjima i izvještajima) djece, žena i starih samo zbog toga što su pogrešne vjere, nacije ili ideologije. Međutim, prošlosubotnji govor izgleda kao apoteoza ostrašćenosti i etnofiletističkog sljepila znatnog dijela episkopata vjernog režimu Aleksandra Vučića . Kolika je doza netrpeljivosti i mržnje prema svemu crnogorskom govori i činjenica da je mitropolija koja nosi crnogorsko ime,  još u doba Amfilohija Radovića izbacila iz pravoslavne liturgije molitve za vlast i državu u kojoj žive, iako je to apostolska zapovjed. I sadašnji titularni mitropoliti Joanikije i Metodije preskaču taj dio liturgije. Vladika Kirilo Bojović, administrator Zagrebačko – ljubljanske mitropolije se na pravoslavni Božić ove godine pred tv kamerama na liturgiji pomolio “za ovaj grad (Zagreb), državu (Hrvatsku) i vojsku njenu, da pomene Gospod Bog u carstvu svome, svagda i uvijek…”.

Pokojni patrijarh Irinej Gavrilović je 2018. u sabornom hramu u Podgorici rukopoložio Metodija u vikarnog episkopa dioklijskog. Irinej je tada rekao da bi položaj Srba u Crnoj Gori “uporedio s položajem Srba u Hrvatskoj, u doba endehazije (NDH)”. Istog dana kada i Metodije, i sadašnji episkop dioklisijski Pajsije Đerković je održao besjedu u Dolima u Pivi, kao “najvećem stratištu…svih Pivskih novomučenika postradalih tokom Drugog svjetskog rata”. Stradalnici iz 1943. godine opisani su kao “srpski mučenici” koji su “postradali…za vjeru pravoslavnu”. Arhijerejski sabor SPC-a ih je kanonizirao maja 2017. kao mučenike za vjeru. Radi se o nekoliko stotina nevinih civila koji su u odmazdi ubijeni kao partizanski i komunistički simpatizeri od strane nacističkih jedinica i njihovih četničkih pomagača, koje SPC u drugim situacijama slavi kao heroje. Metodijeva klasifikacija “šizofrenije” bi se lako mogla primijeniti u ovom slučaju.

Ciljana i svjesno lažna tvrdnja patrijarha Irineja 2018. godine da su crnogorski Srbi tretirani isto kao i Srbi u doba ustaške NDH, prošla je  bez ikakvih posljedica i poslužila je kao ohrabrenje za sve drskije krečenje povijesti. Vjerovatno će i sadašnja Metodijeva retorika biti otćutana od tužilaštva iako je u Bijelom Polju formiran predmet nakon Metodijeve besjede. Mlitave reakcije premijera Milojka Spajića i predsjednika Jakova Milatovića koji se ne usuđuju da javno osude veličanje fašizma samo podstiču indolentnost. Obojica rado pričaju o građanskom karakteru i navodnom antifašističkom nasljeđu i tradiciji Crne Gore koja slijedi vrijednosti europskog sustava.

Antifašističko nasljeđe je uništeno upravo od strane nasljednice Saveza komunista – Demokratske partije socijalista (DPS) i njenog lidera Mila Đukanovića početkom 90-tih kada su se stavili u službu četničkog velikosrpskog projekta koji je preuzeo komunista Slobodan Milošević. Uništen je i komunistički moral nadovezan na ranije tradicionalno čojstvo. Od Crne Gore i Srbije napravljene su mafijaške narko države čijeg karaktera se Crna Gora ne može lako riješiti. Kriminalno nasljeđe braće Đukanović i Vučić nikada nije smetalo režimskim episkopima SPC. O ciljanom zaglupljavanju i duhovnom trovanju srpskog i crnogorskog naroda preko Vučićevih žutih televizija, tabloida i rijalitija ni sadašnji patrijarh,  ni Metodije ne smiju ni da pisnu.

Jednako ćute na restauraciju staljinizma u njima miloj Rusiji gdje svako malo idu na poklonjenje KGB-ovcima obučenim u episkopske odore Ruske crkve (RPC). Dan prije Zadušnice – 6. juna, Arhijerejski sinod Ruske crkve u inostranstvu, poznatije kao Ruska zagranična crkva, oštro je osudio obnovu sovjetskih ideoloških praksi u  Rusiji. Sinod je ukazao na “očiglednu tendenciju da se opravdaju zločini bogoboračke vlasti XX vijeka” pod predsjednikom Vladimirom Putinom . Podizanje spomenika Staljinu i Džeržinskom  Sinod Zagranične crkve je nazvao “užasavajućim” kao i izjave o restauraciji “idolopokloničkog mauzoleja na Crvenom trgu”. Osuđena je i “derehabilitacija (na hiljade slučajeva) nepravedno osuđenih pod komunistima uključujući i sveštenoslužitelje”. Saopštenje ove crkve nije objavljeno na portalima SPC-a i mitropolija u Crnoj Gori. SPC je ranije redovito prenosila saopštenja ove crkve. Zagranična crkva je osnovana u Srbiji nakon Oktobarske revolucije, od strane izbjeglih tj. preživjelih vladika. Pokrovitelj joj je bio kralj Aleksandar Karađorđević.

Islamska zajednica Crne Gore,  političari i ogromna većina muslimana jasno su opredijeljeni protiv šačice islamskih radikala koji svoju ideologiju šire ispod radara medija i službi uz anonimnost društvenih mreža. Situacija s radikalnim pro-KGB svetosavljem je potpuno drugačija. Zapaljive poruke mržnje i veličanja teških ratnih zločinaca iz Drugog svjetskog i ratova 90-tih dolaze od čelnih ljudi Srpske crkve (SPC) u Crnoj Gori i njihovih nadređenih u Beogradu (bilo da se radi o Patrijaršiji ili Andrićevom vencu).

Ćutanju vučićevskog bloka partija (NSD-DNP-SNP-UCG) se ne treba čuditi. PES i Demokrate koje koordiniraju sigurnosnim sektorom kao da misle da će ta tema sama po sebi nestati.

Činjenica je da je retorika vladika i paracrkvenih bratstava sve zapaljivija i učestalija. Glavne mete su opet mladi ljudi, a država se drži po strani.

Jovo MARTINOVIĆ

Komentari

nastavi čitati

Izdvojeno

SUDBINA AERODROMA U TIVTU I PODGORICI: Koncesija u sjenci skandala

Objavljeno prije

4 dana

na

14 Juna, 2025

Objavio:

Prve zvanične informacije o tome da je  posao izbora koncesionara na crnogorskim aerodromima (ponovo) krenuo po zlu ovdašnja javnost dobila je – iz inostranstva

 

Postupak dodjele koncesije za aerodrome u Podgorici i Tivtu, koji traje  gotovo šest godina, ušao je u fazu proceduralne samodestrukcije. Sve smo bliži mogućnosti da se konačna odluka traži u sudnicama. Domaćim i(li) međunarodnim. Crna Gora bi zbog neodgovornog upravljanja procesom izbora koncesionara, mogla snositi ozbiljne pravne i finansijske posljedice.

Prve zvanične informacije o tome da je  posao izbora koncesionara krenuo po zlu ovdašnja javnost dobila je – iz inostranstva.

Međunarodna finansijska korporacija (IFC), članica Svjetske banke i konsultant Vlade Crne Gore u ovom procesu, pismeno je iskazala duboku zabrinutost zbog načina na koji Tenderska komisija vrjednovala detalje tehničkih ponuda dva preostala ponuđača – južnokorejskog Incheon International Airport i luksemburške Corporación América Airports.

IFC u pismu zvaničnicima Vlade i Tenderske komisije od 7. juna konstatuje da su, prema ocjeni stručnjaka koje su angažovali, tehničke ponude oba ponuđača ispunile sve kriterijume propisane javnim pozivom. Uprkos tome, Tenderska komisija je 6. juna odbacila korejsku ponudu zbog navodnih nedostatka. Incheonu je nedostajalo 0,3 boda  da pređu postavljeni prag (makar 80 od maksimalno mogućih 100 bodova) i kvalifikuju se za nastavak nadmetanja.

On  podrazumijeva vladin izbor između jedne od tri opcije: potpisvanje ugovora sa koncesionarom koji će narednih 30 godina upravljati crnogorskim aerodromima, raspisivanje novog tendera pod izmijenjenim uslovima (pominje se ideja da se u koncesiju ponudi samo aerodrom u Tivtu) ili rješenje da država zadrži kontrolu nad poslovanjem aerodroma.

Iz pisma IFC saznali smo da ključna tačka njihovog spora sa Tenderskom komisijom nije broj bodova dodijeljen ponuđačima (iako su se znatno razlikovali u ocjenama), već činjenica da je Komisija odbila da konsultantima dostavi obrazloženje donijete odluke.

“Odbijanje komisije da pojasni ovu odluku direktno je suprotno očekivanjima IFC-a kada je riječ o transparentnosti, što ugrožava reputaciju ne samo IFC-a kao savjetnika, već i Vlade Crne Gore kao odgovornog partnera u međunarodnim infrastrukturnim projektima”, navodi se u pismu IFC koje je, i pored oznake povjerljivo, našlo put do medija. Vladini konsultanti “još jednom” mole da im se dostavi tražena dokumentacija. U suprotnom, poručuju, “IFC neće imati drugog izbora osim da podnese ostavku na mjesto transakcionog savjetnika Vlade Crne Gore na ovom projektu, jer nećemo biti u mogućnosti da potvrdimo transparentnost i pravičnost procesa”.

Iz Tenderske komisije stigle su, nezvanične, potvrde sukoba nastalog tokom bodovanja ponuda. Kulminiralo je najavom ostavke nekoliko članova komisije bliskih premijeru i Ministarstvu finansija, uz optužbe na pristrasnost druge strane (uglavnom članovi koje je imenovalo Ministarstvo saobraćaja i pomorstva u mandatu ministra Filipa Radulovića) i politički pritisak kome su bili izloženi. Oni, prenijeli su mediji, ne žele da prisustvom legitimišu postupak za koji vjeruju da je kompromitovan iznutra.

Ubrzo je  stiglo pojašnjenje. Takođe nezvanično. Ostavki neće biti, jer bi to moglo dovesti do prekida tenderskog procesa. Umjesto toga, nezadovoljni članovi Tenderske komisije obratiće se tužilaštvu i policiji. “Troje predstavnika Ministarstva finansija i kabineta premijera neće potpisati zapisnik Tenderske komisije, jer sumnjaju u nezakonitost procesa bodovanja. Pozvaće policiju i tužilaštvo da sve ispitaju”, prenijeli su mediji neimenovani izvor iz Vlade.

Oglasio se i premijer Milojko Spajić. “Obraćanje Svjetske banke – IFC ozbiljno je upozorenje da bi dovođenje u pitanje regularnosti Tenderskog postupka za koncesiju Aerodroma CG, moglo naštetiti ugledu Crne Gore, evropskom putu i zatvaranju Poglavlja 5 – Javne nabavke, za koje smo ispunili sve uslove”, obratio se Spajić preko društvene mreže X. “Pozivam Tendersku komisiju da pažljivo razmotri ekspertske stavove Svjetske banke – IFC, kako bismo ovaj važan postupak doveli do kraja, u najboljem interesu građana i Crne Gore”.

Premijer nije precizirao da li od Tenderske komisije očekuje da IFC-u dostavi traženi dokumentaciju ili da “prepiše” njihovo bodovanje pristiglih ponuda. Ipak, i izrečeno je  naljutlo predsjednika komisije i potpredsjednika Vlade Nika Đeljošaja.

“Ako neko misli da treba sve prihvatiti što dolazi od IFC-a, neka promijeni članove Komisije”, poručio je Đeljošaj uz konstataciju da je “svaki član Tenderske komisije radio profesionalno i zakonito, poštovao proceduru i postupao u skladu sa zakonskim mogućnostima.” Samo tri dana kasnije, nakon što je problem koncesije raspravljan na sastanku čelnika vladajuće koalicije i vanrednoj sjednici Vlade, predsjednik Tenderske komisije promijenio je priču. Potvrđujući da prethodno bodovanje nije obavljeno u skladu sa propisanim procedurama.

“Nakon što smo dobili dopunjenu evaluaciju od konsultanta IFC-a kao i pravno mišljenje da prethodno bodovanje ponuda oba ponuđača ocjenom “0” nije pravno valjano, sazvao sam nastavak sjednice Tenderske komisije kako bi se u skladu sa navedenim pristupilo analizi i bodovanju ponuda iz tehničkog dijela”, kazao je  Đeljošaj. “Bodovanje će se vršiti samo po dva osnova, jer je jedan od osnova koji i nosi najveći broj bodova, sproveden u potpunosti sa pravilima.”

Drugo bodovanje završeno je povoljnije za sve aktere. Da li je tome doprinijelo premijerovo obraćanje članovima komisije (putem video poziva) možemo nagađati. Dok se neko, možda, i tim povodom ne obrati sudu.

“Nakon što su oba ponuđača ispunila zahtjeve minimalnog broja bodova, a u skladu sa dodatnim konsultacijama sa savjetnikom u procesu, Tenderska komisija za postupak koncesije za pravo korišćenja aerodroma Podgorica i Tivat konstatovala je da su se stekli uslovi za provjeru finasijskih ponuda oba ponuđača”, precizirali su iz Tenderske komisije. Najavljujući da će raditi svakodnevno “kako bi do kraja nedelje završili rad i usvojili predlog, koji će poslati Ministarstvu saobraćaja”.

Nastavak slijedi. Kraj je neizvjestan. IFC je  prije pet godina, upozorio na moguće probleme koji bi mogli uticati na započeti tender i kvalitet odluke na kraju procesa. Iako sukobe u Tenderskoj komisiji i problem sa zakonitošću vrjednovanja ponuda nijesu predvidjeli, baš kao ni izmjene pravila igre u toku postupka (zbog čega bi se Crna Gora mogla suočiti sa tužbom francusko-turskog konzorcijuma ADP-TAV), ta se upozorenja pokazuju kao krajnje relevantna.

Počev od konstatacije da u aktuelnom procesu ne postoji  minimum tehničkih zahtjeva prema budućem koncesionaru, na osnovu čega bi se njihove ponude za razvoj aerodroma mogle porediti. Slijedile su primjedbe  prema kojima su podaci na osnovu kojih su postavljeni ciljevi tendera zastarjeli (master plan razvoja aerodrome urađen je 2011.), da nije usvojen Prostorni plan Crne Gore po kojemu će se aerodromi dugoročno razvijati kao što nije riješeno ni pitanje eksporprijacije zemljišta na kome je planirano širenje aerodrome u Tivtu. Konačno, “stav je IFC da parametri definisani Koncesionim aktom ugrožavaju izvodljivost transakcije i integritet tenderske procedure i da predložena forma Koncesionog ugovora ne štiti interes Vlade”.

Ništa od navedenog do danas nije riješeno.

 

Koncesija vs. državno upravljanje aerodromima – za i protiv

Kako  situacija sve više podsjeća na ono da od drveta ne vidimo šumu, podsjetimo se suštine priče o (ne)svrsishodnosti davanja u višedecenijsku koncesiju aerodrome u Podgorici i Tivtu iz ugla javnog interesa.

Argumenti za koncesiju:

  • Privatni kapital i efikasnost: Strateški partner donosi znanje, kapital i modernizaciju infrastrukture, brže i efikasnije nego što bi to uradila država.
  • Smanjenje javnog duga: Investicije ne opterećuju javne finansije.
  • Povećanje prihoda: Jednokratna koncesiona naknada i godišnji prihod od profita koncesionara.
  • Bolje upravljanje i veća dostupnost avio-veza: Privatni operateri često imaju iskustvo sa niskotarifnim i regionalnim avio-kompanijama.

Argumenti protiv koncesije:

  • Gubitak kontrole: Država gubi strateški uticaj nad ključnom infrastrukturom.
  • Visoke takse za putnike: Privatni operateri često podižu naknade da bi pokrili investicije i ostvarili profit.
  • Rizik od monopola: Koncesionar može favorizovati određene avio-kompanije ili destinacije, šteteći domaćem turizmu.
  • Postojeći potencijal: Analize ACG pokazuju da aerodromi mogu biti profitabilni i pod državnim upravljanjem – uz investicije od 138 miliona, dobit može premašiti 120 miliona u sedam godina.
  • Neusklađenost dokumentacije: IFC je još 2020. upozorio da koncesioni ugovor ne štiti interes države i da su analize zastarjele. Bottom of Form

Zoran RADULOVIĆ

Komentari

nastavi čitati

Izdvajamo