,,Bez potrebe za preseljenjem ili znanjem jezika, bez intervjua za državljanstvo i bez potrebe da se odreknu postojećeg državljanstva”, reklamira se ekonomsko državljanstvo Crne Gore. Dovoljno je samo da imate para, a kršenje zakona u sopstvenoj zemlji do skoro nije bio problem. Nakon upozoranje iz EU, nova Vlada je najavila da se nakon 15 godina ova priča završava

Ruski oligarh Telman Ismailov, uhapšen 1. oktobra u Podgorici po potjernici koju je za njim raspisala Rusija. Ovaj Azerbejdžanac optužen je za krađu desetina milijardi rubalja, posjedovanje oružja i eksploziva, otmicu i prebijanje, te organizovanje dva ubistva. On tvrdi da nema nikakve veze sa ubistvom dvojice privrednika u Moskvi i da je ruska potjernica raspisana za njim proizvod političkog i ekonomskog progona vlasti Ruske Federacije. Ismailov je krajem protekle sedmice pušten iz istražnog zatvora nakon što je dobio azil.

Istog dana kada i Ismailov u Tivtu je uhapšen ruski milijarder i nekadašnji Putinov saradnik Igor Čujan, koga ruske vlasti terete za mito. Hapšenje ova dva ruska državljanina koji su nakon što su za njima raspisane potjernice u matičnoj zemlji utočište našli u Crnoj Gori, ponovo je u međunarodnim medijima otvorilo priču o maloj državi na Mediteranu sigurnoj luci za međunarodne kriminalce. Oba tajkuna su uprkos Interpolovim potjernicama za kratko vrijeme skrivanja u Crnoj Gori uspjeli  da ulože svoj novac i zarade, otvarajući restorane, kockarnice, butike… Bivša vlast u ovome nije nalazila ništa sporno, a posebno ako su bogati bjegunci od zakona imali veze sa šefom partije i države Milom Đukanovićem.

Utočište u Crnoj Gori našao je i bivši premijer Tajlanda Taksin Šinavatra, nakon što je 2006. zbačen s mjesta premijera i bjekstvom izbjegao odlazak u zatvor. On je  posljednjeg dana 2008. dobio crnogorski pasoš po skraćenom postupku, na predlog Đukanovića, iako je u tom momentu bio krivično gonjen u rodnoj zemlji zbog korupcije. U avgustu je Šinavatrina kompanija Global TS Montenegro zatražila od Opštine Budva legalizaciju  divlje izgrađene prizemne zgrade na ostrvu Sveti Nikola.

Kontraverzni Mohamed Dahlan je državljanin Crne Gore od kraja 2010. Za bivšeg palestinskog ministra bezbjednosti, koji se sumnjiči za stomilionske prevare i kršenje ljudskih prava, Đukanović u predlogu za VIP državljanstvo MUP-u kaže da je ,,najvažniji promoter naših interesa na Bliskom istoku”.

Crnogorski državljanin od 2013. je i Malezijac Vejn Seng Pu, koji je u ljeto 2014. godine  uhapšen u Las Vegasu zbog organizovanja ilegalnog klađenja, kojim je nelegalno stekao oko 300 miliona dolara.

Uz obrazloženje da se radi o ekonomskom osnovu crnogorsko državljanstvo su stekli nasljednik bankarske dinastije Nataniel Rotšild, koji ima udjela u Porto Montenegru, Petros Statis, vlasnik nekoliko firmi u Crnoj Gori koje imaju svoje razvijene poslove u oblasti turizma, medija, kao i vlasnik Oraskoma koji gradi turistički kompleks na Luštici i ostrvu Mamuli Samih Saviris.

Iako preciznih podataka nema smatra se da je od obnove nezavisnosti vlast izdala preko 450 počasnih državljanstava. Samo u izbornoj 2020. godini dodijeljen je 131 ,,zlatni pasoš” prema podacima Centar za građanske slobode (CEGAS).

Nakon brojnih domaćih negodovanja zbog netransparentnosti i dodjele počasnog državljanstva licima sa potjernica, a više zbog otvorenih kritika iz Brisela, bivša Vlada je 2019. utvrdila kriterijume za dodjelu ekonomskog državljanstva. Uslovi za dobijanje crnogorskog pasoša su ulaganje najmanje 450.000 eura u jedan od razvojnih projekata u Podgorici i primorju, ili 250.000 eura u sjevernom ili središnjem regionu. Uslov je i donacija glavnog aplikanta od 100.000 eura manje razvijenim opštinama.

Plan je bio da investitori, u zamjenu za crnogorsko državljanstvo, ulažu u razvojne projekte u turizmu, poljoprivredi i prerađivačkoj industriji. Međutim, za poljoprivredne projekte je interesovanje slabo, a za prerađivačku industriju nije ni raspisan javni poziv. Projekti se uglavnom odnose na izgradnju hotela po kondo ili mješovitom modelu, što podrazumijeva da sadrže stanove za prodaju.

Projekat je doživio fijasko. Iako je bilo planirano da će do kraja ove godine 2.000 stranaca dobiti ekonomsko državljanstvo, do sada ga je na osnovu gore navedenih kriterijuma steklo svega 290,91 investitor i 199 članova njihovih porodica.

Iz Evropske komisije su godinama pozivali Vladu da preispita ovaj program. Upozoravali su da takva šema sticanja državljanstva ulaganjem ima rizike kao što su pranje novca, utaja poreza, korupcija…

Nova Vlada je nastavila sa dodjelom ekonomskog državljanstva tokom ove godine, ali uz obećanje da će on biti završen na kraju godine.

,,Imajući u vidu nedostupnost podataka, a što budi sumnju, kao i ranija upozorenja EU, dobro je što se program okončava. Takvo sprovođenje nosi opasnost da trajno naruši ugled države, jer primanjem u državljanstvo bez adekvatne procjene, odnosno zbog finansijskih ulaganja, dovodi i problematične pojedince, koji su procesuirani ili optuženi u svojim državama, a to nije nešto što EU želi da vidi u državi koja teži njenom članstvu.  Ipak, ostaje da vidimo kako će se dalje odvijati stvari u praksi i da li će se u potpunosti odustati od ovog programa ili će doći do promjene oblika realizacije, a što bi moglo dovesti do potrebnog balansa u nekim aspektima vladavine prava i ekonomske dimenzije’’, kaže za Monitor Vasilije Radulović, saradnik na programima Centra za građansko obrazovanje.

U nedavnom saopštenju Porto Montenegra obavještavaju se bogati da uskoro ističe mogućnost dobijanja državljanstva putem ulaganja: ,,Program takođe odobrava crnogorski pasoš koji omogućava slobodu kretanja glavnom podnosiocu zahtjeva i njegovoj porodici u 124 zemlje, uključujući Šengenski prostor, Rusiju i Tursku”, dodaje se i da ,,investitori mogu da steknu uporište u jednom od najveličanstvenijih djelova Evrope, bez potrebe za preseljenjem ili znanjem jezika, bez intervjua za državljanstvo i bez potrebe da se odreknu postojećeg državljanstva, čime je sve lakše”. Samo da imaju pare.

Dvojno državljanstvo

Još od početka ove godine traje afera po kojoj ministar finansija Milojko Spajić, kao i smijenjeni ministar pravde Vladimir Leposavić imaju dvojno državljanstvo. Iz Ministarstva unutrašnjih poslova odavno su obećali da će sve provjeriti i ukoliko ,,dođu do dokaza da pojedini ministri u Vladi imaju dvojno državljanstvo’“, pokrenuće postupak za gubitak crnogorskog po sili zakona.

U međuvremenu mediji su objavili da dvojno državljanstvo imaju i brojni funkcioneri partija vlasti. Iz Demokratskog fronta Simonida Kordić, Milun Zogović, Milo Božović, Rade Ranitović i Vladimir Dobričanin iz Ujedinjene CG.  Iz Demokrata predsjednik Opštinskog odbora te partije u Budvi Mijomir Pejović, koji kako piše Pobjeda nije upisan u birački spisak Srbije. A pravo glasa u Hrvatskoj nema ni njegova sugrađanka iz URA-e Božena Jelušić, koja pored crnogorskog ima i državljanstvo susjedne države. Još 2017. tužioci u više crnogorskih gradova ispitivali su navode Demokrata da sedam visokih funkcionera Demokratske partije socijalista ima strano državljanstvo.

,,Prema Zakonu o državljanstvu, dvojno državljanstvo se može ustanoviti međunarodnim ugovorima i sporazumima koje je potpisala Crna Gora, a na osnovu principa uzajamnosti. Dakle, sa pravnog aspekta dvojno državljanstvo javnih funkcionera nije upitno, dok je sa etičkog aspekta najblaže rečeno vrlo diskutabilno. Opravdano je zapitati se – da li građani  mogu vjerovati funkcionerima koji svakodnevno donose važne odluke koje se tiču budućnosti države, a da pri tom ti funkcioneri u cjelosti nisu vezani za našu državu tj. da imaju potrebu za ‘rezervnom’ državom”, kaže Vasilije Radulović.

On napominje da se o kršenju propisa radi u slučaju kada je riječ o glasanju u dvije države. Ističe da ,,zabrinjava pasivnost MUP-a u čijoj nadležnosti su ova pitanja. Iako je najavljeno iz samog Ministarstva da će provjeriti sve navode u vezi sa dvojnim prebivalištima javnih funkcionera, mi do danas nismo dobili nikakve konkretne informacije o tome”.

Predrag NIKOLIĆ