Crna Gora se upušta u projekte od kojih može imati više štete nego koristi, poput gradnje HE Komarnica, a ne pokušava da iskoristi svoj udio u Bilećkom jezeru, na koji ima pravo
Crna Gora je zbog toga što nije iskoristila svoj udio u Bilećkom jezeru, jednoj od najvećih vještačkih akumulacija na Balkanu, do danas izgubila najmanje milijardu eura vrijednosti u električnoj energiji. Iako, prema svim međunarodnim zakonima, naša država ima pravo na taj, već gotov resurs, Elektroprivreda Crne Gore radije pokreće kontroverzne projekte, koji idu na uštrb prirode – poput gradnje hidroelektrane (HE) Komarnica.
Prema nedavnom istraživanju Centra za istraživačko novinarstvo Crne Gore (CIN-CG) da bi jezero uopšte bilo napravljeno te 1968. godine, potopljeno je pet kvadratnih kilometara crnogorske teritorije. Udio crnogorskog vodotoka kojim se jezero napaja čak je 40 odsto. Crna Gora nije dobila naknadu ni za jedan kilovatsat električne energije iz ovog sistema. Od 1992. godine, prestala je da dobija naknadu i za potopljeno zemljište, oko 200 hiljada eura godišnje, koja je do tada Opštini Nikšić uplaćivana. Samo po tom osnovu – Crna Gora je do sada izgubila oko šest miliona eura.
Različite su procjene udjela Crne Gore u sistemu Hidroelektrane na Trebišnjici (HET), preduzeću koje upravlja sistemom koji se napaja vodama Bilećkog jezera.
U Subsektorskoj studiji Energetika, u okviru Prostornog plana Crne Gore do 2020. godine, predviđa se da bi čak 488 gigavat sati godišnje trebalo da pripadne našoj državi. To je oko četvrtina godišnje ukupne proizvodnje crnogorskih hidropostrojenja. Planirana HE Komarnica proizvodila bi, po najboljim predikcijama, tek 217 gigavat sati godišnje.
Prema studiji firme Elektroprojekt iz Ljubljane, kao i studiji firme Energoprojekt Hidroinženjering, Crnoj Gori bi trebalo da pripadne nešto manje energije. Međutim, i te analize predviđaju da bismo trebali da dobijemo više količine energije od one koju bi davala Komarnica.
Bilećko jezero energijom opskrbljuje Bosnu i Hercegovinu i Hrvatsku. Iako njena teritorija nije potopljena, niti ima slivnog udjela u ovoj akumulaciji, Hrvatska je, do rata u Bosni, imala 22 odsto energije proizvedene u Hidroelektrani Dubrovnik 1, jer je učestvovala u izgradnji postrojenja. Nakon izbijanja ratnih dejstava, Hrvatska i Republika Srpska su se dogovorile da se energija iz HE Dubrovnik 1 dijeli na pola.
I pored toga što je više crnogorskih vlada pokretalo pitanje Bilećkog jezera nakon raspada SFRJ-a, nikada nije došlo do dogovora sa predstavnicima Bosne i Hercegovine, odnosno njenog entiteta – Republike Srpske, gdje se većinom nalazi Bilećko jezero.
Generalni direktor Elektroprivrede Republike Srpske (ERS) Luka Petrović nedavno je za Herceg RTV izjavio da se ni voda ni energija iz Bilećkog jezera ne treba dijeliti sa Crnom Gorom. ,,To je neka inicijativa Vlade Crne Gore u tehničkom mandatu koja nema osnova. Oni hoće da kažu da imaju pravo na Bilećko jezero, a kad se pravio sistem – nije ih bilo”.
Petrović je i ranije za regionalne medije izjavljivao da se svaka strana saglasila sa izgradnjom sistema hidroelektrana na Bilećkom jezeru, i da ne vidi razlog da se to pitanje ponovo problematizuje.
Njegove tvrdnje nijesu istinite. Po Osnovnom zakonu o vodama iz 1965, koji je donesen na saveznom nivou SFRJ, Republika Bosna i Hercegovina morala je tražiti saglasnost Skupštine Crne Gore za puštanje HE Trebinje 1, jedne od nekoliko hidroelektrana na Bilećkom jezeru, u rad. To nikada nije uradila.
BiH nikada nije prihvatila ni više inicijativa vlada Crne Gore za Bilećko jezero, kao ni prijedlog crnogorske strane za izradu Sporazuma o vodama između dvije države.
,,U prethodnih petnaestak godina, Crna Gora je aktuelizovala pitanja zaključivanja sporazuma sa Republikom Srpskom i BiH, koji ima već sa Hrvatskom i Albanijom. Međutim indikativno je to što do sada nije zaključen taj sporazum sa BiH. Pretpostavka je da je problem upravo raspodjela hidropotencijala Bilećkog jezera”, kazao je za CIN-CG Željko Furtula, nekadašnji državni sekretar za vode u Ministarstvu poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede u Vladi Zdravka Krivokapića.
Krivokapićeva Vlada je, u tehničkom mandatu, u martu 2022. godine usvojila informaciju o formiranju Komisije koja će se baviti pitanjem valorizacije crnogorskog udjela u Bilećkom jezeru. Predviđeno je da komisiju čine predstavnici Elektroprivrede Crne Gore (EPCG) i Vlade. ,, Rješavanje pravične raspodjele hidroenergetskog potencijala Hidrosistema Trebišnjica je veoma važno za Crnu Goru, čiji hidroenergetski potencijal u HET-u u cjelosti koriste druge države, dok ona ostvaruje deficit električne energije”, navodi se u tom dokumentu.
Na inicijativu Vlade Mila Đukanovića 2008. godine, Energoprojekat Hidroinženjering sačinio je prijedlog kako bi Crna Gora mogla da povlači vodu iz Bilećkog jezera. U njemu su tri moguća tehnička rješenja. Jedno je rješenje izgradnja hidroelektrane Boka kod Risna, drugo hidroelektrana Obošnica kod Nikšića, a treće – prevođenje voda iz Bilećkog u Slano jezero kod Nikšića.
Još tada, crnogorske su vlasti preferirale izgradnju HE Boka – rješenje koje je, em ekološki, em tehnički – najproblematičnije. I aktuelni vrh EPCG to smatra, a HE Boka se, na listi potencijalne izgradnje velikih sistema, navodi i u Strategiji razvoja energetike Crne Gore do 2030.
Zbog čega se naši nadležni ne interesuju za treću opciju, prevođenje voda iz Bilećkog u Slano jezero, koja bi, prema mišljenjima stručnjaka, mogla da riješi problem Bilećkog jezera – nije poznato. To rješenje bilo bi od značaja i za HE Perućicu, i ne bi zahtijevalo velike troškove koje iziskuje gradnja hidroelektrane.
,,Problem EPCG je što u projekte ulazi ad hoc, bez prethodnih detaljnih analiza, i tako stavlja građane pred svršen čin. Kasnije se pravda da bismo raskidom nekog ugovora izgubili mnogo novca, ili da je kasno, jer je već urađen skup elaborat procjene, pa ne vrijedi odustajati. Država treba da gradi i da razvija energetiku smišljeno, pametno, i uz detaljne analize”, kaže za Monitor inženjer mašinstva i građanski aktivista Denis Hot.
On već duže ukazuje na nepotrebnost gradnje HE Komarnica, jer EPCG već ima projekte solarnih (Briska gora) i vjetroparkova (Gvozd). Ovi projekti su, prema njegovim riječima, mnogo jednostavniji za sprovođenje, treba manje vremena za njihovu realizaciju, a imali bi i mnogo manji uticaj na životnu sredinu. ,,Cijeli postupak oko izgradnje HE Komarnica je od početka netransparentan, a EPCG uopšte nije odgovorala na zahtjeve za slobodan pristup informacijama, iako su nekoliko puta obećali da hoće”.
Prema Direktivi o vodama EU, kao i drugim međunarodnim pravnim dokumentima, poput Helsinških pravila o korišćenju voda iz 1966. ili Konvencije o pravu neplovidbenih korišćenja međunarodnih vodotoka, koje su Ujedinjene nacije donijele 1997. Godine – Crna Gora može da potražuje ono što joj pripada iz Bilećkog jezera.
U Trećem nacionalnom izvještaju Crne Gore o klimatskim promjenama, objavljenom 2020. godine, navodi se da je smanjen vodni bilans u svim riječnim slivovima u Crnoj Gori. Upozorava se i na to da je naša zemlja, kao i druge na mediteranu, izuzetno ranjiva usljed posljedica globalnog otopljavanja.
Uglavnom, zbog nedostatka znanja, volje, vizije, i odgovornosti naših čelnika, Crna Gora se upušta u projekte od kojih može imati više štete nego koristi, a ne pokušava da iskoristi resurs na koji ima pravo.
Andrea JELIĆ
INTERVJU4 sedmice
DRUŠTVO4 sedmice
INTERVJU4 sedmice
FOKUS4 sedmice
Izdvojeno4 sedmice
HORIZONTI4 sedmice
Izdvojeno4 sedmice
Izdvojeno4 sedmice