Dug koncesionara i korisnika šuma je na početku ove godine, prema podacima Poreske uprave, iznosio preko osam miliona eura. To je znatno više od prihoda koje država čak za dvije godine ubere na osnovu koncesione naknade.
Vlada je nedavno najavila da razmišlja o promjeni modela u kojem ona ima ogromne gubitke, a koncesionari i šumska mafija kupe profit od krčmljenja nacionalnog bogatstva.
Kolike su razmjere pohare najbolje govore vladini dokumenti. Reorganizacija koncepta koncesionog korišćenja šuma je dokument Ministarstva poljoprivrede i ruralnog razvoja iz septembra ove godine.
Prema prezentovanim podacima prosječna godišnja raspoloživa drvna masa za sječu šuma u državnom vlasništvu je 570.000 kubika, što je trebalo da donosi godišnji prihod od osam i po miliona eura. Međutim, taj nivo prihoda se nije ostvario ni jedne godine od 2007 i početka primjene koncesionog modela korišćenja šuma.
Prihodi od koncesija najveći su bili 2008. kada su iznosili 5,6 miliona, da bi onda padali i 2012. bili samo 2,9, a prošle godine 4,7 miliona.
U praksi se dešavalo da se godišnje iz državnih šuma posječe pola miliona kubika drveta, da se za to od koncesionara naplati nešto manje od četiri miliona eura, a da samo rad Uprave za šume državu košta više pet miliona eura. Samo po toj stavci čist gubitak od preko milion i po eura, koji se godinama ponavlja.
U Vladinom dokumentu se citira izvještaj Državne revizorske komisije u kome su konstatovane brojne nepravilnosti u sprovođenju koncesionih ugovora – nenaplaćivanje koncesione naknade u obimu predviđenom zakonom i neraskidanje koncesionih ugovora koji se ne realizuju.
,,Koncesionari koji su realizovali ugovore uglavnom nijesu postigli svrhu zbog koje su dobili koncesiju, a to je ubrzan razvoj drvne industrije postizanjem što većeg stepena finalizacije proizvoda od drveta. Kao dodatni problem, pojavio se prekomjeren izvoz drvne sirovine u zemlje u okruženju, posebno u Albaniji”, navodi se u Vladinom dokumentu.
Umjesto da kubik drveta, koji ionako dobijaju po povlašćenim cijenama prodaju u Crnoj Gori, povlašćenim koncesionarima se više isplati da u Albaniji ili na Kosovu za njega dobiju znatno višu cijenu. Prošle godine se više stotina hiljada kubika drveta nesmetano i nezakonito izvozilo. Nakon petomjesečne zabrane, Vlada je prošlog mjeseca odobrila izvoz ogrijevnog drveta.
Planovi u vladinim strategijama su bili da se putem koncesija zaposli i što veći broj ljudi. Međutim, kako se procjenjuje da skoro 50 odsto posječene drvne mase ne ulazi u formalne privredne tokove, i pored toga što skoro svako selo na sjeveru ima pilanu, veliki dio zaposlenih u drvopreradi radi na crno.
U vladinom dokumentu se kao ključna slabost sprovođenja koncesija navodi ,,neostvarivanje dovoljnog obima planiranih investicija u šume, posebno u uzgoj i zaštitu šuma, kao i šumsku infrastrukturu, koje su preduslov za održivo gazdovanje šumama”. Prevedeno to znači razrovane puteve, zbog kojih mještani sela sve češće protestuju, neispunjavanje obaveze gradnje novih puteva, bolesti drveća o kojima niko ne vodi računa, nepošumljavanje…
Koliko je država razmazila ,,strateške” koncesionare ilustrativan je primjer najvećeg koncesionara Vektre Jakić, biznismena Dragana Brkovića. Državna revizorska institucija ustanovila je u dva navrata nezakonito smanjenje iznosa za plaćanje koncesija, kao i neraskidanje ugovora zbog neispunjenja uslova ili gomilanja velikih dugova za koncesije. Uprava za šume je nepravilnim obračunom koncesione naknade Vektri Jakić u periodu 2007-2012. neosnovano umanjila javni prihod za iznos od preko milion i po eura. Mimo procedure tom preduzeću je koncesija smanjena od 2013. do 2015. za skoro 900.000 eura, a tokom 2015. je prpolovljena sa više od milion na 583.000.
I pored svega toga Vlada je u martu ove godine Vektri omogućila reprogram duga na pet godina na osnovu koncesija za korišćenje šume. Čak je i odobrila nove doznake za šumu koju nijesu stigli da posječu u periodu stečaja.
Najnovijem vladinom dokumentu za spas šumarstva, prethodila je opsežna Studija reforme organizacije i sistema gazdovanja šumama u Crnoj Gori, koju je za potrebe Vlade uradio slovenački ekspert Franc Ferlin. On predlaže da se za gazdovanje državnim šumama osnuje Privredno društvo Državne šume Crne Gore doo.
Kako je Slovenija, od koje je Crna Gora prepisala koncesiono gazdovanje šumama, taj sistem napustila prošle godine i osnovala državno preduzeće, Ferlin ističe da sadašnji crnogorski model gazdovanja šumama u Evropi ne postoji. Sa izuzetkom Kosova.
,,U Crnoj Gori je takvom procesu, prema navodima starijih šumarskih stručnjaka, kumovala neodgovarajuća politika privatizacije u šumarstvu (krajem devedesetih godina), koja je uništila dotadašnja, dobra šumarska preduzeća (u društvenom vlasništvu), a na račun mnogobrojnih novih, ne-osposobljenih privatnih izvođača radova, koji su kasnije postali i koncesionari”, navodi se u Ferlinovoj studiji. U kojoj se zaključuje da bi ,,eventualni organizacioni korak unazad – ka samostalnom, a unaprijeđenom privrednom entitetu – u Crnoj Gori zbog toga zapravo značio ispravku nekadašnje strateške greške odnosno korak unaprijed, a u skladu sa ‘evropskim’ pravcima”.
U Vladi su ovo primili k znanju: ,,Novim modelom se, radi kvalitetnijeg upravljanja šumskim resursima, povećanja budžetskih prihoda od korišćenja šuma na održivim osnovama i formiranja tržišta drvnih sortimenata, predviđa uvođenje sistema prodaje drvnih sortimenata na šumskim stovarištima, uz prethodno angažovanje privatnog sektora na sječi stabala, izradi drvnih sortimenata i njihovom izvozu na stovarišta u šumi”, saopšteno je nedavno sa sjednice Vlade kojom je predsjedavao premijer Duško Marković.
Nakon što su uništena državna šumarska preduzeća, za račun tajkuna bliskih vlasti, otpuštene hiljade radnika, rasprodata milionska oprema, sada će vlada iz pepela, nanovo, da stvara svoje preduzeće. Ko je kriv za eksperiment i ogromne gubitke, nije pitanje za vladu kontinuiteta.
Vlada će ipak i dalje da zavisi od volje koncesionara koji su umnogome poharali šumsko nacionalno blago. U novoj vladinoj strategiji predložene su mjere – neraspisivanje novih koncesija, ali se navodi i da su pravno obavezujući i neupitni postojeći koncesioni ugovori.
Od 68 koncesionih ugovora koliko ih je potpisano od 2007. aktivno je 18. Ugovor Vektre Jakić traje do 2036, sa Pelengić Trade do 2022, sa Bambis stolarija do 2021, pet ugovora sa, kako se navodi u Vladinom dokumentu, konzorcijumima iz Rožaja su sa rokom važenja do 2019…
Samo još premijer da privatnike nagovori da oni sječu stabala, izrade drvne sortimente i izložu ih na šumskim stovarištima. A vremenom, obećavaju iz Vlade, sav bi se posao organizovao u režiji države, u određenom procentu, kako navode. Do 2036. imaju kada da se organizuju.
UPRAVA ZA ŠUME
Partijsko gazdovanje
,,Crnogorsko šumarstvo se bazira na lugarima – čuvarima šuma, umjesto na šumarskim inženjerima i tehničarima, koji vrše stručne poslove”, navodi se u studiji Franca Ferlina. Broj čuvara šuma iznosi 194 što je 47% zaposlenih ili 60% šumarskih stručnjaka Uprave za šume. On ocjenjuje da je ovakvo stanje sektora gazdovanja šumama vrlo kritično. Dodaje da Slovenija – čuvara šuma uopšte nema. Slovenački stručjak izvodi zaključak da Uprava za šume kod zapošljavanja toliko velikog broja šumara posredno vrši značajnu socijalnu funkciju (omogućavanja zapošljavanja, iako isto prema normativima i ne bi bilo potrebno). No, nije problem samo u broju šumara. Odsjek za šumarski informacioni sistem zapošljava ukupno 15 informatičara. Ispunjenost radnih mjesta je dakle odlična, navodi Ferlin: ,,Bez obzira na brojnost informatičara dosad se kod Uprave za šume koristi jedino email i MS ofice. Međutim, brojni zaposleni, neki i na mjestima gdje se sakupljaju brojni podaci, još uvijek ne upotrebljavaju kompjuter”. Rezultat toga je da se svi ključni podaci i informacije o gazdovanju šumama (doznaci, prijemu, otpremi, koncesijama) još uvijek nalaze samo u knjigama! Pa se onda desi da imamo vrlo različite podatke o ugovorenim i realizovanim sječama šume, o koncesionim naknadama, o neisplaćenim naknadama… Jedne cifre možete naći kod Uprave za šume, druge u Monstatu, treće u Vladinim dokumentima… ,,Zapošljeni u Odsjeku još sve ove poslove obavljaju ‘na ruku’ i ‘pješke’, što je uporedivo sa stanjem u Sloveniji od prije 30 godina”, navodi Ferlin.
Opštine ostaju bez značajnih sredstava
TXT: Novim planom gazdovanja šumama, opštine bi mogle ostati bez značajnog dijela prihoda. Njima je do sada od koncesionog kolača išlo 70 odsto prihoda. U planu Uprave za šume za koncesije za prošlu godinu od dva i po miliona planiranih prihoda u državni budžet bi se slilo 770.000 eura a u opštinske milion i osamsto hiljada. Vlada je u novom konceptu naglasila da je ,,stalno povećanje procenta prihoda od koncesija lokalnim upravama, koji na kraju iznosi 70 odsto ostvarenih prihoda na teritoriji lokalne uprave u kojoj se šume koriste, značajno smanjilo mogućnost izdvajanja sredstava iz budžeta za uređenje šuma i šumskog zemljišta i gotovo onemogućilo sve potrebne investicije u šume”. Ferlin je u svojoj studiji predložio da se procenat koji dobijaju opštine od koncesionih naknada smanji na 25 odsto. Pozivajući se na iskustva Hrvatske i Srbije gdje je taj procenat, kako tvrdi, najmanje šest puta manji od sadašnjeg u Crnoj Gori. No, za to je neophodna izmjena Zakona o finansiranju lokalnih samouprava, kao i definisanje obaveza lokalnih samouprava za namjensku upotrebu ovih sredstava, npr. za izgradnju seoske ili šumske putne infrastrukture.
Predrag NIKOLIĆ
Stav1 sedmica
DUHANKESA4 sedmice
DANAS, SJUTRA3 sedmice
FELJTON4 sedmice
Izdvojeno3 sedmice
IN ENGLISH4 sedmice
DRUŠTVO3 sedmice
FOKUS2 sedmice