,,Pitanje higijene jedna je od osnovnih odlika civilizovanog čovjeka’’, izjavio je ministar održivog razvoja i turizma Pavle Radulović osvrćući se na problem zagađenja vodnih resursa. Kako još uvijek fekalije ispuštamo u rijeke, jezera, more, naš civilizacijski nivo su srednjovjekovni gradovi bez kanalizacije

Uništavanje prirode i posebno vodenih resursa postala je naša svakodnevica iako je Crna Gora krajem prošle godine otvorila Poglavlje 27 – Životna sredina i klimatske promjene. Fekalije u moru u Bečićima, pomor ribe u Ćehotini, Tara koja počinje da liči na kanal/baru, slike su koje su nam postale uobičajene. Upravo će tretman otpadnih voda i očuvanje kvaliteta vode odnijeti najviše novca od 1,6 milijardi eura, koliko Vlada za sada planira da potroši da bi se sanirali brojni ekološki problemi.

Utješno je, možda, što u Vladi shvataju razmjere problema: „Ono što se u evropskom svijetu podrazumijeva mi, moramo priznati, tek posljednjih godina dobijamo u svim crnogorskim gradovima. Pitanje higijene jedna je od osnovnih odlika civilizovanog čovjeka, a pitanje urednosti sredine u kojoj živi odlika razvoja zemlje i za mene – ljubavi prema državi”, izjavio je ministar održivog razvoja i turizma Pavle Radulović.

Jedna od asocijacija na srednji vijek jesu gradovi bez kanalizacione mreže sa otpadnim vodama koje se ispuštaju u obližnje rijeke, kaže za Monitor biolog Vuk Iković iz Organizacije KOD. U Crnoj Gori od 24 opštine, samo osam imaju prečistače za komunalne otpadne vode, čak i ovih osam lokalnih uprava nije u potpunosti riješilo ovo pitanje, ističe Iković.

Ukazuje i na činjenicu da u 14 opština otpadne vode idu direktno u rijeku, jezero ili more. ,,Sve komunalne otpadne vode Bara i Ulcinja završavaju direktno u more. To je isto ono more u kojem se kupamo, pecamo i na kojem baziramo razvoj ’elitnog’’ turizma’’, kaže Iković.

,,U toku sezone 2018. godine, kvalitet morske vode za kupanje na Crnogorskom primorju je uglavnom bio odličnog (K1) kvaliteta (94 odsto uzoraka), dok je šest odsto uzoraka bilo zadovoljavajućeg (K2) kvaliteta, a uzoraka van propisanog kvaliteta nije bilo’’, navodi se u Informacija o stanju životne sredine u Crnoj Gori za 2018. godinu, koju je u junu ove godine objavila Agencija za zaštitu prirode i životne sredine Crne Gore.

U Informaciji se svake godine ponavlja da su od površinskih voda najzagađenije rijeke: Vezišnica (iznad ušća), Ćehotina (Gradac, ispod Pljevalja i ispod ušća Vezišnice), Morača (ispod uliva voda Gradskog kolektora, Vukovci i Grbavci), Ibar (Bać), Lim (ispod Bijelog Polja) i Grnčar (na području Gusinja). Nešto manju zagađenost imale su vode Tare (na dijelu ispod Mateševa, Mojkovca i Đurđevića Tare), Ibra (u dijelu iznad Rožaja), Rijeke Crnojevića i Zete (na Vidrovanu)… Najbolji kvalitet vode ima rijeka Piva.

,,Rijeke su pretvorene u gradsku kanalizaciju. Umjesto da dozvolimo rijekama da hrane naše plaže pijeskom, da u njima uzgajamo ribu, da budu dom za životinjski svijet, prostor za odmor, baza za razvoj turizma, mi ih pretvaramo u mjesta koja se sve više izbjegavaju’’, naglašava Iković.

Nabraja: Bijelo Polje ispušta otpadne vode u Lim, Danilovgrad u rijeku Zetu. U Plužinama se otpadne vode ispuštaju direktno u najveći rezeorvar ,,pitke vode” – Pivsko jezero, i to pored gradskog kupališta.

,,Problematika prečišćavanja, tj. upravljanja otpadnim vodama u Crnoj Gori trebala bi da izazove mnogo više pažnje javnosti, upravo zbog infrastrukturne i investicione vrijednosti, koja često uvodi više generacija u družničko ropstvo’’, kaže za Monitor Aleksandar Perović iz Ekološkog pokreta Ozon.

Ističe ,,da mali sistem kao što je Crna Gore samom činjenicom da sve opštine nemaju sisteme prečišćavanja otpadnih voda koji može da servisira lokalne zajednice, uzročno poslednično trpe štetu u strateški važnim grana kao što su turizam i poljoprivrede, jer teško da će neko u XXI vijeku shvatiti razlog zbog čega nema te osnovne infrastrukture’’.

Kapacitet prečistača otpadnih voda u Podgorici zadovoljava potrebe najviše 30 odsto stanovnika. Postojeći kolektor, kod Krivog mosta, sagrađen je 1978. godine, sa kapacitetom za 55 hiljada stanovnika. Novi kolektor se najavljuje decenijama. U maju je raspisan predkvalifikacioni poziv za gradnju novog kolektora, čija će cijena biti oko 50 miliona eura.

Plan je da se novim kolektorom dobije postrojenje koje je projektovano maksimalno za 275.000 stanovnika i na taj način se obezbjeđuju preduslovi za ubrzani razvoj našeg grada za narednih 50 godina, ističu iz Glavnog grada. „Za tri ili četiri godine, kada ovaj projekat bude finalizovan, moći ćemo da kažemo da se Crna Gora svrstala u red razvijenih zemalja’’, kazao je gradonačelnik Podgorice Ivan Vuković.

Dosadašnja iskustva u rješavanju ovog problema govore da treba biti oprezan. Budva je prvi grad u Crnoj Gori koji je izgradio Postorojenje za zbrinjavanje otpadnih voda za teritoriju svoje cjelokupne opštine, na sva zvona se hvalila DPS opštinska vlast.  Izgradnja postrojenja za trateman otpadnih voda jedan je od najkontroverznijih ugovora koji je bivša DPS-SDP vlast zaključila sa njemačkom kompanijom “Waser tehnik” iz Esena. Ova njemačka kompanija je godinama unazad predmet istrage Specijalnog tužilaštva. Koliko je uspiješna izgradnja kolektora koji budvanska Opština još otplaćuje pokazalo je izlivanje fekalija na ulice i plaže u špicu turističke sezone.

,,Iako su, recimo, Budva i Herceg Novi uradili prečistače, i u tim gradovima postoje čitava naselja koja nijesu prikopčana na gradsku kanalizacionu mrežu. Tako dobar dio Igala ispušta neprečišćene otadne vode direktno u rijeku Sutorinu a odatle završavaju na igalsku plažu. Veliki broj stambenih i poslovnih objekata u Grblju ispušta otpadne vode u Jašku rijeku, a njome dolaze do plaže Jaz’’, navodi Iković.

Perović upozorava na činjenicu da gotovo sva postrojenja koja su izgrađena do sada u Crnoj Gori, naročito u posljednjoj deceniji prate kontroverze i sumnjivi poslovi, kako tokom pregovora o zatvaranju finansijske konstrukcije, i kasnije tokom izgradnje, probnog rada i načina upravljanja.

,,Poslednji primjer izlivanja otpadnih voda iz postrojenja u Budvi usred turističke sezone najbolji je dokaz i da sa upravljačkog nivoa izostaje stručnost i da bi trebalo sagledati situaciju i raskinuiti ugovore sa firmom koja upravlja WTE, a svakako i pokrenuti odgovarajuće procedure za naknadu štete’’, kaže Perović.

Za kanalizacioni mulj koji je nusproizvod postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda, nijedno postrojenje u Crnoj Gori nema zaokruženo rješenje.  Perović upozorava da se mulj odlaže na ekološki neprohvatljive načine – od privremenih deponija do susjednih zemalja – ,,što je najbolji pokazatelj da, kao što stalno ponavljamo, tu postoji prostor za vrhovno dužavno tužilaštvo, jer očigleno inspkecijski organi tu nemaju nikakav efekat’’.

Iković upozorava da je prema podacima od prije par godina, u Crnoj Gori samo oko 10 odsto stanovništva povezano na postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda: ,,Sa druge strane, u Kopenhagenu su 100 odsto domaćinstva, sve ustanove i poslovni objekti povezani sa postrojenjima za prečišćavanje otpadnih voda’’.

Ministar Radulović često podsjeća da je Crna Gora donijela oko 50 zakona harmonizovanih sa EU propisima, preko 200 podzakonskih akata i 15 Strategija koje uređuju sektorske politike iz oblasti životne sredine, kao i da je potvrđeno oko 40 međunarodnih konvencija.

Zakonom o komunalnim otpadnim vodama iz 2017. predviđeno je da će sve opštine sa više od 15.000 stanovnika morati da imaju kolektore  najkasnije do kraja 2025. godine. Rok za oblasti između 2.000 i 15.000 stanovnika je kraj 2027. godine.

Problem otpadnih voda je prepoznat kroz plansku dokumentaciju još 2004. godine. Tada su data i rješenja sa finansijskom analizom. Rješenja su data Master planom koji se odnosi na odvođenje i prečišćavanja otpadnih voda. Da je primijenjen ovaj dokument, zaključno sa 2020. godinom svi bi gradovi imali urađenu minimum prvu fazu sistema za prečišćavanje otpadnih voda. Nažalost danas se samo radi revizija ovog dokumenta, ističe Iković.

,,Nedostatak novca i kadra jeste problem, ali on je uzrokovan selektivnom i lošom primjenom zakona. Ljudi koji donose odluke treba da promovišu koncept očuvanja životne sredine, a ne principe pohlepe – tj. da je profit iznad svega drugog. Tada nećemo razgovarati o ovoj temi već o izvozu i razmjeni rezultata i znanja koje je proizvedeno u Crnoj Gori’’, zaključuje Iković    .

Predrag NIKOLIĆ