Pošto je predsjednik Evo Morales 10. novembra primoran da pod “pištoljskim” zahtjevima zapovjednika vojske i policije podnese ostavku, instaliran je privremeni, neizabrani predsjednik, a vojska poslata na ulice
Protekle dvije sedmice svedok su tragičnih posljedica državnog udara vojske, policije i desničarskih ekstremista protiv izabranog predsjednika Bolivije Eva Moralesa i njegove vlade. Pošto je Evo Morales 10. novembra primoran da pod “pištoljskim” zahtjevima zapovjednika vojske i policije podnese ostavku, instaliran je privremeni, neizabrani predsjednik, a vojska je poslata na ulice. Pucano je na demonstrante koji brane demokratiju i za mjesecu protesta i nemira pognuo je 24 ljudi.
Pristalice Moralesove partije Pokret za socijalizam (MAS) hapse po njihovim kućama, a maskirani policajci sprovode doskorašnje javne zvaničnike pred televizijskim kamerama. Stotine stranih državljana je izbačeno iz zemlje, uključujući preko 700 doktora iz Kube i diplomate iz Venecuele, dviju latinoameričkih zemalja koje su imale bratske veze sa Moralesovom Bolivijom. Morales se trenutno nalazi u egzilu u Meksiku, a novi režim je izgleda namjeran da ostane na vlasti velikim tlačenjem domorodačkog stanovništva i siromašnih.
U petak 15. novembra osam kokalerosa (uzgajivači koke) su masakrirale državne specijalne snage pošto su protestovali protiv nove Vlade.
Nova privremena vlada je prisvojila vlast pošto je konzervativno-religiozni opozicioni lider i drugi podpredsjednik Senata Žeanin Anjez sebe postavila na mjesto predsjednika u gotovo praznom parlamentu. Predstavnici Moralesove partije bojkotovali su zasjedanje uskraćujući kvorum neophodan da bi Moralesova ostavka bila zvanično prihvaćena i odobrio je privremeni šef države. Anjezova predstavlja partiju koja je dobila samo 4,24 posto glasova i završila na četvrtom mjestu na izborima.
„Biblija se vratila u palatu“, objavila je Anjez, mašući povelikim primjerkom svete knjige. Prema ustavu ona mora da raspiše izbore u roku od 90 dana.
Ministar komunikacija je objavio da će vlada prognati strane novinare. Artur Muriljo, novi ministar upravljanja, obećao je da će „uloviti“ bivšeg ministra Huana Ramon Kuintana, jer je on „životinja“. Muriljo je, takođe, izjavio da planira da uhapsi zakonodavce i novinare koji su raspršivali „pobunu“.
Morales je tokom tri mandata predsjedavao Bolivijom od 2006. godine. Na referendumu 2016. godine, koji je raspisao da bi dobio četvrti mandat, izgubio je minimalnim rezultatom.
Pošto se Morales žalio, Ustavni sud Bolivije je 2017. presudio da je ograničavanje broja mandata neustavno, čime je dodatašnjem šefu države omogućio novu kandidaturu. Moralesova opozicija, dobar dio Bolivijaca, ali i administracija američkog predsjednika Donalda Trampa, to su ljutito prokomentarisali. Zato je generalni sekretar OAS Luis Almagro početkom ove godine istakao kako je “poruka da Evo Morales ne može da učestvuje na izborima, apsolutno diskriminatorska imajući u vidu da su drugi predsjednici učestvovali u izbornim procesima na osnovu sudskih presuda.”
U noći izbora 20. oktobra, izborna komisija je saopštila preliminarne relultate na osnovu “brzog prebrojavanja”, nezvaničnog među dva sistema koji se u toj zemlji primjenjuju. Bilo je obuhvaćeno 83,9 odsto glasačkih listića. Tada je Morales vodio sa 45,7 odsto, a njegov protivkandidat Karlos Mesa je imao 37,8 procenata. Budući da bolivijski ustav predviđa da pobjednik mora da ima najmanje 40 odsto glasova i prednost od 10 odsto, izgledalo je da kandidati idu u drugi krug u kome je, prema nekim procjenama, opozicionar mogao da ima prednost. U tom trenutku su vlasti prekinule objavljivanje rezultata “brzog prebrojavanja”, što je bilo u skladu sa ranijom izbornom praksom, a što su bile najavile i ovog puta.
Konačan ishod nije bio poznat, ali su opozicija i izborna misija OAS u Boliviji izrazili uznemirenost i zahtijevali da “brzo prebrojhavanje” bude nastavljeno. Sljedećeg dana su vlasti objavile rezultatre “brzog prebrojavanja” za 95,7 odsto glasačkih listića. Po njima Morales je za malo prešao razliku od 10 procenata, sa 46,9 prema Mesinih 36,7.
Tada se oglasila OAS konstatujući da su izbori održani “u mirnoj i regularnoj atmosferi”. No, kršeći protokol OAS je istovremeno izrazila “iznenađenje” i “zabrinutost” “drastičnom” i “neobjašnjivom promjenom trenda” u “brzom računanju”, ali bez navođenja konkretnih primjedbi o eventualnim neregularnostima. Za mnoge inostrane posmatrače, ali i bolivijsku opoziciju, saopštenje OAS je sugerisalo da se dogodila izborna krađa. To je podstaklo ogorčene proteste na ulicama glavnog grada La Paza i ostalih velikih mjesta.
Analitičari primjećuju da se glavna kritika OAS odnosila na značajno povećanje glasova u korist Moralesa, koje je uslijedilo pred kraj računanja. Morales ima veliku podršku u seoskim i brdskim siromašnim područjima zemlje, iz kojih glasački listići uvijek stižu znatno kasnije.
Kada su nekoliko dana kasnije stigli rezultati zvaničnog prebrojavanja glasova, jedino zvanični i obavezujući, a koji su redovno ažurirani na internet stranici izborne komisije, jasna je bila Moralesova pobjeda. No, tada je rijetko ko na njih obraćao pažnju ili ukazivao da su jedino oni bitni. Protesti opozicije su nastavljeni narednih dana i dobijali su u intenzitetu. Demonstrantima su se pridružili pripadnici policije, čak i specijalne jedinice, koja je štitila predsjedničku palatu i 10. novembra Morales je podnio ostavku.
Moralesov nenadan odlazak je bio kulminacija dvonedjeljne mobilizacije antivladenih demonstranata, koje je u velikoj mjeri okupio ultradesničarski lider Luis Fernando Kamaćo, koji je optužio Vladu za krađu na izborima. Multimilioner iz separatističkog uporišta provincije Santa Kruz, Kamaćo, 40-togodišnjaka, je po rasprostranjenom shvatanju hrišćanski fundamentalista čiji je otac vlasnik velike naftne kompanije.
Ovog fanatik je, sa svojim sljedbenicima prvi ušao u Moralesovu predsjedničku palatu noseći Bibliju i raspeće da simbolično “protjera đavola”. Naime, odkako je Morales stupio na dužnost predsjednika, Savez mladih Santa Kruza (UJC) vodio je kampanju da odvoji provinciju Santa Kruz i još tri susjedne, od ostatka Bolivije, smatrajući da je zemlju preuzela satanistička domorodačka masa.
Kamaća je odgajio Saveza mladih Santa Kruza, fašistička paravojna organizacija koju su u prošlosti povezivali sa pokušajima ubistva Moralesa. UJC je poznata po napadima na ljevičare, seljake iz redova domorodaca i novinare, te kao kao eksponent duboko rasističke, homofobične ideologije.
Upućeni tvrde da je UJC bolivijski ekvivalent španske Falange. Simbol grupe je zeleni krst koji uveliko podsjeća na nacistički “gvozdeni krst” i druge oznake fašističkih pokreta na Zapadu. Članovi UJC pozdravljaju nacističkim “zig hajl”.
Pod Moralesovim vođstvom Bolivija je smanjila u velikoj mjeri stope siromaštva, nejednakost, ostvarila ekonomski rast odbijanjem MMF-ovog dužničkog ropstva, i nacionalizovala ključne industrije. Vašingtonski institut CEPR je uoči oktobraskih izbora u Boliviji objavio analizu ekonomskih promjena u Boliviji od 2006, dolaska Moralesa na vlast. Prema CEPR, politička opredjeljenja, a ne samo “potražnja za sirovinama”, su bili pokretačke sile u usponu Bolivije, najbržem među privredama u Latinskoj Americi u proteklih pet godina. Snažan ekonomski razvoj je omogućio je Boliviji da smanji siromaštvo za 42 odsto i ekstremno siromaštvo za 60 procenata za 13 godina. Dok je u proteklih pet godina u regionu zabilježen značajan pad dohotka po stanovniku, u Boliviji je bio najviši u Latinskoj Americi.
Tokom prvih pet godina Moralesove administracije, prihodi države od hidrokarbonata (uljučujući gas) su uvećani sedam puta: sa 731 miliona dolara na 4,95 milijarde. Nezaposlenost je u Boliviji prepolovljena (sa 7,7 procenata na 4,4 procenta) u 2008. i kretala se približno na tom nivou zaključno sa 2018. Uopšte, Bolivija je uživala relativan mir tokom Moralestova tri mandata.
Predsjednik Morales je 2008. protjerao ambasadora SAD i agente Agencije za borbu porotiv narkotika. Dvije zemlje nisu imale odnose na ambasadorskom nivou od 2009.
Poslije odlaska Moralesa u izgnanstvo, u La Pazu su uslijedili masovni protesti protiv udara i za podršku predsjedniku regionalne grupe kampesinosa (zemljoradnika), domorodačkog stanopvništva i lokalnih udruženja iz El Alta, drugog najvećeg grada u Boliviji, koji je u susjedstvu glavnog grada.
Jedan transparent sa mitinga održanog u La Pazu gasio je: „Kada bogati marširaju, policija se buni. Kada siromašni marširaju, oni ispaljuju metke“.
Refren prošlomjesečnih protesta protiv Moralesa bio je da je Morales prekoračio ograničenja koja nameće funkcija i da je bio diktator. Kako riječ “dictatura” odskora ispisana na poznatom tržnom centru Mercado Lanza u La Pazu svjedoči, sada se čini da upravo sada Bolivijci proživljavaju diktaturu.
Bijela i slana budućnost
Neki Boliviju nazivaju “Saudijska Arabija litijuma.” Litijum, alkalni metal, glavni je sastojak ćelija u baterijama. Bez njega neće biti moguća budućnost u kojoj će, vjerovatno, pokretačka snaga biti električna energija. Bez litijuma nema mobilnih telefona, odnosno njihovih litijum-jonskih baterija, nema električnih bicikala i naravno nema ni elektro-automobila.
Bolivijskoj ljevičarskoj vladi predsjednika Moralesa nije promaklo na kakvom bogatstvu leži ta siromašna zemlja u Andima. Navodno u Boliviji leži 50 do 70 odsto svjetskih rezervi litijuma.
Tona litijuma trenutno vrijedi oko 16 000 američkih dolara i stalno raste. Podstiče je globalna tražnja za alkalnim metalom koji postaje neophodan u svakodnevnom životu.
Pošto svijet pokušava da pređe na alternativne izvore energije, ne bi bilo čudno da pažnja bude usmjerena na Boliviju i njene ogromne rezerve litijuma. Strane kompanije stalno pokazuju interesovanje za poduhvate u oblasti rudarstava u Boliviji. Investitori iz Kine, SAD, Njemačke i Rusije čekaju u redu.
Bolivijska budućnost je bijela. I slana. Ispod ogromnog, isušenog jezera Salar de Ujuni, površine 10.000 kvadratnih kilometara, leži možda i do deset miliona tona tog materijala.
Bolivija je značajno uložila u iskopavanje litijuma, a Morales je jednom izjavio: “Eksploatacijom litijuma na prostoru od 400 kvadratnih kilometara imaćemo dovoljno sredstava da se izdržavamo jedan vijek”.
Milan BOŠKOVIĆ
DRUŠTVO4 sedmice
DRUŠTVO4 sedmice
Izdvojeno4 sedmice
INTERVJU4 sedmice
INTERVJU4 sedmice
DRUŠTVO3 sedmice
FOKUS4 sedmice
FOKUS3 sedmice