Sve što dugo traje i ponavlja se u bivanju, drži se na dubokom korijenu. Tako je u načinu života, u kulturi, u politici, uopšte u svemu što čini genera cijski prenosivi element života jednog naroda. Samo skorojevina misli da lako može nastati ono čega prije na neki način već nije bilo, takoreći bez pretpostavki, kao i da preko noći „netragom“ može nestati ono čega je uvijek bilo. Jedino je Jahveu bastalo da stvara nešto iz ništa, a kad ga je stvorio više mu nije padala na pa met mogućnost da ga potpuno poništi. Prepravljao jeste u više navrata, ali generalno nije osporavao vlastito djelo. Prepravljao ga je sve dok i sam nije bio prepravljen u jednu od božjih „hipostaza“.

Gonjen spoljašnjim i gotovo efemernim pobudama malo sam proučavao istorijat nastajanja i trajanja gimnazija u evropskim zemljama. U toj građi, koja kazuje mnogo više nego što bi se od nje moglo očekivati, odmah pada u oči jasna zakonomjerna veza između nacionalnih mentaliteta i načina kako su osnivane gimnazije u pojedinim evropskim zemljama. Ovdje je za priču zanimljiva istorija najstarije ruske gimnazije. 
Osnovana je tridesetih godina 18. vijeka na talasu opšte evropske tendencije pretvaranja tzv. latinskih škola u humanistički utemeljene srednje škole, kojima je glavna svrha da pripreme mladež za upis na univerzitet. Prvi joj je inspektor bio neki Njemac. Razumljivo je to u zemlji u kojoj je Petar Veliki silom gonio boljarske sinove da po Evropi uče škole i zanate. Drugi Njemac sačinio je statut za nju, zamislivši je kao humanističku njemačku školu, koja ima sve predmete kao i gimnazije u Pruskoj, Austriji i Ugarskoj. 
I sve bi bilo lijepo da ubrzo nije primijećeno da interes za gimnaziju ne raste, nego stalno slabi. Vlasti su pretpostavile da je to zbog uske „klasne baze“, jer su đaci bili iz plemićkog staleža, pa su pripustile gimnaziji i djecu iz srednjeg staleža. Ta mjera nije pomogla, pa je omogućeno djeci vojnika da postanu gimnazisti. U jednom periodu oni su činili većinu učenika. Ni to nije pomoglo, pa je vlast uvela stipendije za đake. Pokazalo se da je slaba vajda i od toga. Pomislila je onda vlast da je možda izvor problema u jezicima nastave (njemački i latinski). Zato je određeno da se nastava ubuduće odvija na ruskom jeziku. 
No, kad ne ide, onda ne ide! To je rješenje stvorilo novi problem. Nastavnici su uglavnom bili stranci. Nijesu znali ili su jako loše znali ruski jezik. Dakle, došlo se dotle da nema dovoljno ni đaka, ni na stavnika. Mnogo prije nego će se roditi Lenjin vlast se sjetila ideje da „kadrovi rješavaju sve“! Vlast je upravu nad gimnazijom povjerila čuvenom Lomonosovu. Bio je veliki naučnik, ali ne i čarobnjak koji bi mogao spasiti ono što je osuđeno na propast. Tako je prva ruska gimnazija zatvorena početkom 19. vijeka. Glavni razlozi njezinog zatvaranja su bili nedostatak na stavnog kadra, loša organizacija institucije i postojanje glomazne školske uprave koja je samoj sebi postala svrha (rektor, inspektor, kon-rektor, glavni inspektor etc.).
Mogla bi se poenta ove nevesele pedagoške storije višestruko primijeniti na različite ži votne sfere današnje Crne Gore. Najprije bi je ipak valjalo primijeniti na skorojevinu koja danas misli da u Crnoj Gori sve počinje i završava s njom. U Zafranovićevom filmu Okupacija u 26 slika italijanski oficir u burdelu slavodobitno uzvikuje: „Danas mi oplođavamo“! Nastavak se zna iz života: njegov je realni prototip vjerovatno 1943. završio u nekoj di narskoj jaruzi!

Milenko A. PEROVIĆ