Arheloškim iskopavanjima u Donjoj Ržanici blizu Berana otkriveni su ostaci takozvanog Tumba grada, sa neprocjenjivim arheološkim blagom.  Time bi i Berane trebalo da se visoko pozicionira na mapi arheoloških gradova u regionu. Savjetnik predsjednika opštine Berane Darko Stojanović objašnjava da je riječ o još jednom u nizu projekata koji se finansira iz sredstava Evropske delegacije, a koji se sprovodi u Beranama

Nedavno je u selu Donja Ržanica kod Berana priređena prezentacija posvećena projektu “Proširenje saradnje – od hrišćanskih starina do unaprijeđenog turizma”. Crnogorska i šira javnost  je tako upoznata da su arheloškim iskopavanjima otkriveni ostaci takozvanog Tumba grada, sa neprocjenjivim arheološkim blagom.

Time bi i Berane trebalo da se visoko pozicionira na mapi arheoloških gradova u regionu. Savjetnik predsjednika opštine Berane Darko Stojanović objašnjava da je riječ o još jednom u nizu projekata koji se finansira iz sredstava Evropske delegacije, a koji se sprovodi u Beranama.

“U prethodnom periodu realizovali smo dosta važnih projekata koji su milionskim sredstvima finansirani od Evropske unije. Evo sada  tome dodajemo i ovaj važan prekogranični projekat iz oblasti arheologije i turizma” – kaže Stojanović.

Šefica zajedničkog tehničkog sekretarijata za programe prekogranična saradnje Crna Gora – Albanija i Crna Gora – Kosovo, Sanja Todorović, pojasnila je da se u slučaju Tumba grada radi o projektu širenja saradnje – od hrišćanskih antikviteta do bogatijeg turizma, odnosno o programu prekogranične saradnje.

Ovaj projekat zajednički sprovode Eparhija bidimljansko nikšićka, Polimski muzej, Podrška zajednica Albanije i Institut za Arheologiju –  Centar za albanske studuje.

“Projekat ima za cilj da poboljša prekogranične veze kako u geografskom smislu, tako i u oblasti kulture, turizma i arheologije Crne Gore i Albanije. Takođe, ima za cilj integrisano očuvanje kulturne baštine i njeno korišćenje za turističke svrhe i razvoj turističkih potencijala područja Berana kroz zajedničku promociju i valorizaciju hrišćanskog arheološkog nasljeđa. Projekat se sprovodi već godinu dana, a trajaće ukupno 36 mjeseci. Ukupna vrijednost EU granta je 492,985.98 eura, dok je ukupna vrijednost projekta 578,807.04 eura” – kaže Todorović.

Direktorica Polimskog muzeja Violeta Folić tvrdi da je to jedini projekat ove vrste u Crnoj Gori, vezan za konzervatorska i arheološka istraživanja, a da je finansiran iz evropskih fondova.

“Ovo je i početak korisne saradnje dvije zemalje, Crne Gore i Albanije, koja će se, nadam se, nastaviti i  kroz druge projekte. Kroz ovaj isti poziv Polimski muzej je dobio još jedan projekat, i to kao nosilac, u saradnji sa partnerima iz Albanije. Realizacija ovako vrijednih projekata predstavlja veliki uspjeh, a i ponos za Polimski muzej, jer nije uobičajeno da jedan lokalni muzej učestvuje ili vodi ovako kompleksne i značajne projekte” – naglasila je Folić.

Šef Kancelarije za međunarodnu saradnju, đakon Konstantin Dojić, ističe da se radi o četvrtom projektu koji institucije Srpske pravoslavne crkve u Crnoj Gori sprovode uz finanasijsku podršku Evropske unije.

“Ranije smo imali prekogranične projekte sa Srbijom, odakle je finansirana izgradnja zvonika Crkve Svetog Petra u Bijelom Polju. Imali smo i projekte sa Bosnom i Hercegovinom i projekat socijalno preduzetništvo. Ovo je četvrti projekat koji realizujemo iz IPA fondova. Naša crkva je prilično aktivna kada je u pitanju saradnja sa Evropskom unijom koja nas prepoznaje kao bitnog i legitimnog partnera u Crnoj Gori” – kaže Dojić.

Naučni radnici objašnjavaju da je Polimlje u arheološkom pogledu izuzetno bogato i da je to oduvijek bilo granično područje i prostor komunikacija, sa ko zna koliko takozvanih Gradina.

„Tumbarice ili Tumba grad u Donjoj Ržanici samo je jedan od njih“ – kaže direktorica Polimskog muzeja.

Ona podsjeća da su ranije otkriveni slični gradovi utvrđenja, među kojim su još Gradac u Budimlji, Pećina grad u Radmanskoj klisuri kod Petnjice,  gradina Bihor, Samograd u selu Brzava kod Bijelog Polja, još arheološki nedirnuti Gradac iznad Godočelja kod Petnjice, Gradac u Crnči kod Bijelog Polja, Jerinin grad u Plavu, Gradina iznad sela Šabotići, i još dva u bjelopoljskoj opštini, Gradina u Koritima i Gradina iznad sela Muslića.

„Sve ove naseobine potiču uglavnom iz srednjeg bronzanog doba i korišćene su kao prirodna utvrđenja. Neke od njih su korišćene i u gvozdenom dobu, sa dolaskom i dominacijom Rimljana. S obzirom na strategijski značaj, opasane su moćnim bedemima. Predstoji veliki posao njihovog otkopavanja i zaštite. Sada je na redu Tumba grad, zahvaljujući sredstvima Evropske unije“ – kaže Folićeva.

Ova arheološka otkrića bitna su ne samo za Polimlje, već za čitavu državu i pomjerila su  dosadašnja naučna saznanja o smjenivanju kultura na ovim prostorima.

Arheolozi i istoričari kažu da se u dosadašnjoj literaturi smatralo da mlađe neolitske kulture smjenjuje takozvana nakovanjska kultura, koja se javlja u primorskoj zoni, od Dalmacije do Skadra.

Rezultati dobijeni najprije na lokalitetu Torine kod Petnjice, a zatim i u Bijelom Polju, ukazuju nesumnjivo i na nedovoljno proučenu južnobalkansku kulturnu grupu koja zahvata prostor istočne Srbije i pruža se od Homoljskih planina, preko Kosova i naših prostora, do lokaliteta Malić u Albaniji.

Pored nakovanjske kulture, koja dolazi sa primorja, dosadašnja arheološka istraživanja su pokazala da je Polimlje bilo i pod uticajem bubanjsko humske kontinentalne kulturne grupe. Te dvije kulturne grupe se na području Polimlja susreću i prožimaju, formirajući posebnu kulturu.

Arheolozi Polimskog muzeja nedavno su otkrili na lokalitetu Trnje, u selu Bijedići, naselje iz doba neolita, staro osam i po hiljada godina, odnosno iz perioda od šest i po hiljada godina prije nove ere. Za lokalitet Trnje, dvanaest kilometara od Bijelog Polja, prema Pešterskoj visoravni i granici sa Srbijom, na osnovu površinskih nalaza keramike, od ranije se vjeruje da datira iz vremena neolita.

Poučeni iskustvom sa istraživanja na Torinama arheolozi su otvorili ispitne sonde i na padini južno od lokaliteta Trnje, na formiranim ravnim platoima, locirali čitavo naselje na dubini od dva metra.

U ovim kulturnim sedimentima otkriveno je mnoštvo fragmenata sudova koji pripadaju mlađem i poznom neolitu, odnosno vinčanskoj kulturnoj grupi, u periodu od šest hiljada do tri i po hiljade godina prije nove ere.  Sva ta saznanja, kako tvrde arheolozi, nesumnjivo ukazuju da su primorski kulturni uticaji išli dalje od Beranske kotline, za koju se do sada vjerovalo da je duboko zaleđe primorskih kulturnih grupa.

U svjetlu tih činjenica prekokranični projekat između Crne Gore, Albanije i Kosova, pod nazivom “Proširenje saradnje – od hrišćanskih starina do unaprijeđenog turizma”, koji je prezentovan ovih dana u beranskom selu Donja Ržanica, na otkrivenim zidinama Tumba grada, ima poseban značaj. Kako za razvoj kulture i turizma, tako i za bolje međusobno razumijevanje i unapređenje odnosa među državama u ovom trouglu.

                                                                Tufik SOFTIĆ