MONITOR: Direktor generalne direkcije Evropske komisije za proširenje Majk Li nedavno je poručio Crnoj Gori da mora dodatno poraditi na uspostavljanju efikasnog sudstva, borbi protiv korupcije i organizovanog kriminala i zaštiti ljudskih prava i slobode medija. Da li i Vi to prepoznajete kao glavne probleme ? MARIĆ: Svakako. No, pored višegodišnje retorike o posvećenosti evropskim integracijama i standardima nijesu vidljive suštinske promjene. Politička volja za sprovođenje ,,reformi,, našla je puni izraz stavljanjem pod jaku političku kontrolu pravosuđa i osnivanje ,,antikorupcijskih i kontrolnih,, organa i službi koje su takođe pod političkom kontrolom vladajuće koalicije, odnosno izvršne vlasti.
MONITOR: Koje su to bile najbitnije takozvane reformske aktivnosti tokom decenije?
MARIĆ: Početkom decenije Udruženje pravnika Crne Gore je povodom brojnih primjera neostvarivanja Ustavom i zakonom utvrđenih funkcija od strane državnih organa, naročito kada je u pitanju borba protivu oranizovanog kriminala i korupcije, ocijenilo da netransformisane institucije sistema, koje ne ostvaruju ustavnu ulogu, imaju nesagledive negativne posljedice.
Radi uspostavljanja nezavisnih pravosudnih i samostalnih upravnih organa, početkom ove decenije donešeni su zakoni, strategije, programi i akcioni planovi, da bi se onda permanentno vršile njihove izmjene i dopune, odnosno donosili novi zakoni i nove strategije, programi i akcioni planovi i naravno njihove izmjene i dopune. Na ovim poslovima je angažovana brojna administracija, a uporedo sa tim obrazovani su brojni novi organi i službe sa takođe brojnom administracijom. Ovo i pored činjenice što je Vlada u Strategiji reforme državne uprave 2002-2009. ocijenila: ,,Država da bi bila demokratska mora imati efikasnu, ekonomičnu i profesionalnu državnu upravu”. Zato su utvrđeni, kao najbitniji reformski ciljevi – jačanje discipline, zakonitost rada, nezavisna ocjena pojedinačnog učinka i rada uprave u cjelini, kako bi bila ključna poluga u borbi protivu organizovanog kriminala, korupcije.
Znači, Vlada je početkom ove decenije ocijenila da su dva osnovna problema crnogorskog društva – neprofesionalna i glomazna administracija i organizovani kriminal i korupcija.
MONITOR: Kakvi su efekti?
MARIĆ: Na kraju decenije ,,reformi,, nije realizovan nijedan suštinski cilj reforme (profesionalnost, zakonitost, efikasnost, efektivnost i odgovornost), a državna i ukupna administaracija još je glomaznija. Suštinska i profesionalna borba protivu korupcije i organizovanog kriminala je izostala.
Ali crnogorsko društvo je već naviknuto na nove početke i zaborav, što tadašnji i sadašnji predsjednik Vlade očigledno dobro zna. Pred izbore u martu prošle godine, opet ,,bez dileme,, je izjavio:,,Nerealne su ambicije da za dvije godine od nezavisnosti izgradimo institucije sistema”. Na samom izmaku decenije u kojoj je njegova Vlada sprovodila ,,reforme,, podučava:,, Ne može ništa biti idealno. Taj ko misli da se može za tako kratko vrijeme sve dovesti u savršeni red i uspostaviti efikasne i kvalitetne institucije sistema, taj nije za politiku, niti za bilo kakav drugi ozbiljan posao”. Za neobaviještene, neupućene i zaboravne ovo može da liči na jak argument.
MONITOR: Ustavom Crne Gore propisano je da svako ima pravo na pravično suđenje u razumnom roku pred nezavisnim i nepristrasnim sudom. Zašto onda škripi na sve strane?
MARIĆ: Ustavom utvrđeni način izbora i imenovanja nosilaca sudske i tužilačke funkcije ne obezbjeđuje nezavisnost, samostalnost pravosudnih organa. Ustavom je utvrđeno da, predsjednika Vrhovnog suda bira i razrješava Skupština (vladajućom većinom) na zajednički predlog predsjednika Crne Gore, predsjednika Skupštine i predsjednika Vlade, bez ikakve procedure. To znači da je to ličnost koja uživa apsolutno političko povjerenje vladajuće partije ili koalicije. Predsjednike drugih sudova i sudije bira i razrješava Sudski savjet, kojim predsjedava predsjednik Vrhovnog suda i koji je po svom sastavu i načinu izbora takođe pod kontrolom vladajuće većine. U takvim uslovima se ne može govoriti o oživotvorenju ustavne garancije pravičnog suđenja pred nezavisnim i nepristrasnim sudom. Slično je i sa načinom imenovanja državnih tužilaca i njihovih zamjenika, kao i sastavom i načinom izbora Tužilačkog savjeta. Vladajuća struktura je stavila pod jaku političku kontrolu pravosuđe, i pored više nego argumentovanog protivljenja Venecijanske komisije, parlamentarne opozicije, Udruženja pravnika Crne Gore i drugih organizacija i institucija. I dalje je odlučujuća netransparentna uloga Vlade kod rješavanja stambenih i drugih pitanja sudija i tužilaca. Predsjednik Vrhovnog suda godinama raspolaže sudskim budžetom mimo zakonom utvrđenih ovlašćenja. U svijetlu ovih činjenica suštinske promjene su ustavnopravno i praktično onemogućene.
MONITOR: Najavljene su dopune krivičnog zakonika i uvođenje instituta proširene konfiskacije imovine stečene kriminalnom djelatnošću.Vi ste pozdravili to konkretno rješenje, ali ste istovremeno saopštili da nije u prirodi čovjeka da kreće protiv samoga sebe?
MARIĆ: Inicijativa je, u principu, dobra. Hoću da vjerujem da će suštinsko rješenje biti usvojeno u parlamentu. Međutim, treba podsjetiti da višegodišnja saznanja o postupanju tužilaštva i sudova po krivičnim prijavama MUP-a, NVO i drugih subjekata za teška krivična djela, čijim izvršenjem je pribavljena milionska imovinska korist, ne ulivaju optimizam da će novo zakonsko rješenje dati značajnije rezultate.
MONITOR: Skupštinski odbor za bezbjednost i odbranu je jednoglasno donio zaključak da nadležni nijesu učinili dovoljno na pripremanju dokaza za pokretanje postupka protiv Darka Šarića i njegovih saradnika. Ukazano je da nije bilo koordinacije između nadležnih istražnih organa. Da li je priča o nekoordinaciji pokriće za smišljeno nečinjenje?
MARIĆ: Ništa novo. Nema nikakvih suštinskih promjena u radu i postupanju državnih organa. To nije slučajno. Organizovani kriminal i ,,visoka,, korupcija ne mogu se razmahnut bez jake i organizovane političke podrške. Zato ćemo i dalje godinama, ukoliko budu sprovodili ,,reforme,, oni koji su značajno doprinijeli kriminalizaciji društva i ,,visokoj,, korupciji u institucijama sistema, slušati zaklinjanja u evropske integracije, a stanje zakonitosti i profesionalnosti se neće unaprijediti. Profesionalne institucije su direktna prijetnja kreatorima ovog stanja.
MONITOR: Ovakvi se skandali u Crnoj Gori, u najboljem slučaju, okončaju sa ukorom ili političkom preporukom nadležnima da koriguju svoje djelanje, kao u školici. Da li je neophodno utvrditi personalnu, profesionalnu, možda i krivičnu odgovornost pojedinaca?
MARIĆ: Svakako da bi bilo neophodno utvrđivanje odgovornosti, kako se to radi u demokratskim društvima. Međutim,dugogodišnje iskustvo u Crnoj Gori nas uču da od toga neće biti ništa, jer vlast funkcioniše po sistemu spojenih sudova. Nije dobro talasati, jer bi se lako otvorile pukotine koje bi se kao lavina širile. To bi za ovu vlast bilo jako opasno. Zato je sve to pod jakom i budnom partijskom kontrolom.
MONITOR: Šta je, po Vama naš ključni problem, neznanje i neprofesionalnost ljudi u tužilaštvu i pravosuđu ili njihova potčinjenost vladajućoj grupaciji?
MARIĆ: Radi se o strogoj partijskoj kontroli preko,,izabranih,, partijski povjerljivih kadrova raspoređenih na čelu institucija i stavljanju u zavistan položaj nosilaca svih državnih poslova, počev od referenta, planera, inspektora, tužioca, sudije pa sve do poslanika parlamentarne većine, koji su svi činovnici Vlade ili su u vršenju svojih funkcija zavisni od određenih benefita Vlade. To je struktura koja ,,vrši,, parlamentarnu kontrolu i nadzor nad radom Vlade.
MONITOR: Šta je ključni razlog često pominjanje zavisnosti pojedinih sudija?
MARIĆ: Pored sistemski uspostavljene zavisnosti i političke kontrole, tu je još niz pitanja vezanih za lični status i karijeru, o čemu odlučuje Sudski savjet na čelu sa predsjednikom Vrhovnog suda, kao političko tijelo. Sve dok se ne promijene ustavna i zakonska rješenja kojima će se sudstvo osloboditi jake političke kontrole i ne utvrde jasni i transparentni postupci i kriterijumi za izbor, napredovanje i razrješenje sudija stanje se neće promijeniti na bolje.
MONITOR: Na tapetu su bili i predlozi izmjena zakonskih rješenja u vezi uvrede i klevete u medijima. Mnogi tvrde da je mnogo ozbiljniji problem od regulative način na koji su sudovi utvrđivali odgovornost za klevetu i uvredu. Da li je u pitanje nepoznavanje naših sudija obavezujuće međunarodne prakse ili nešto drugo?
MARIĆ: Očigledno je da nema ujednačene sudske prakse i poštovanja standarda međunarodnog prava. Da nema garancija da će se u dogledno vrijeme nešto značajnije mijenjati u praksi i pored eventualno kvalitetnijih zakonskih rješenja, govori činjenica da predsjednik Vrhovnog suda ne poštuje ustavnu obavezu „obezbjeđenje jedinstvene primjene zakona od strane sudova”, kao i ustavno određenje da „opšteprihvaćena pravila međunarodnog prava imaju primat nad domaćim zakonodavstvom”, izjavljujući da bi to bilo narušavanje nezavisnosti sudova i sudija. Vjerujem da će sudovi i dalje selektivno presuđivati za izgovorenu javnu riječ, ukoliko je ona suprotna zvaničnoj istini koju saopštava Vlada i njena ministarstva. Znači to nije posljedica nepoznavanja zakona i međunarodne prakse, već izvršavanje političkih naloga od strane odabranih sudija za tu i sličnu vrstu sporova.
Petar KOMNENIĆ
INTERVJU4 sedmice
DRUŠTVO4 sedmice
INTERVJU4 sedmice
FOKUS4 sedmice
Izdvojeno4 sedmice
HORIZONTI4 sedmice
Izdvojeno4 sedmice
Izdvojeno4 sedmice