Monitor donosi izvode iz knjige Gusarska republika Ulcinj, publiciste i novinara Mustafa Canke, u kojoj su sabrane priče o znamenitom gusarskom gradu i ratnicima koji su stvarali sopstvenu istoriju preko dva vijeka

U maju 1747. godine pet naoružanih brodica mletačkih podanika Peraštana su kod Stona napali jedan ulcinjski brod natovaren žitaricama, ubili kapetana reisa Ilijaza i petoricu mornara, te oteli 200 dukata. Ulcinjani su u septembru došli u Dubrovnik i ubili jednog Bokelja sa brodice kapetana Grgura Nikole Hagića iz Lepetana, za kojeg su smatrali da je učestvovao u ubistvu reisa Ilijaza i njegove posade.

Godinu kasnije Peraštani Đorđe Gradiška i Antonije Nanović, naspram Valone, presreli su brod ulcinjskog reisa Ahmeda, koji se bio uputio u Moreju trgovačkim poslom i oteli mu 800 cekina.

Predstavnici peraške opštine morali su se pred kotorskim providurom 1755. godine pismeno obavezati da će izbjegavati svaki sukob sa Ulcinjanima, a da će Ulcinjane kada ulaze u Boku prijateljski dočekivati.

Od toga doba koncesije za trgovinu u albanskom primorju prešle su sa Peraštana na Dobroćane, pa su oni uslijed toga nagomilali veliko bogatstvo.

Mlečani su tražili čak i pismene garancije od Bokelja 1766. godine da Ulcinjane neće napadati, što oni nijesu poštovali. Peraštanima se krajem oktobra te godine javlja da se vrate ako idu prema Ulcinju, jer je tartana Tripkovića iz Dobore potopila jedan ulcinjski brod.

Iz nekoliko mletačkih dokumenata iz 1768. godine evidentno je da Peraštani obećavaju da Ulcinjanima neće nanositi nikakvu štetu, a ni drugim podanicima Osmanske imperije, te da će izbjegavati svaki sukob i svađu sa njima. U protivnom, ako se ne budu držali ovih svojih obaveza, pristaju da odgovaraju lično i sa svojim imanjima.

U gusarskim poduhvatima je indirektno učestvovala i pravoslavna crkva. Tako je u borbi sa Ulcinjanima paštrovski partun Boško Perazić plovio brodom vladike cetinjskog Save. Vrijednost broda bila je 300 zlatnih cekina, a njime se otplatila šteta koju je Perazić pričinio Ulcinjanima.

Ali, saradnja Ulcinjana i Paštrovića nije prekinuta. Paštrovski gusar Krsto Kažanegra je, nakon akcija po Grčkoj, prebjegao u Ulcinj 1760. godine. Zajedno sa svojim jatacima bavio se trgovinom, pa i krijumčarenjem po Jadranu.

Krajem 1764. godine poznati gusar Sinan Komina sa 40 svojih gusara zaplijenio je jednu polaku iz Livorna u Koroni (Moreja) i doveo je u Bar. Kada je paša saznao za to, Sinan se u aprilu naredne godine sklonio u Paštroviće, kod familije Kažanegra (Casa Negra). To svakako bijahu njegovi prijatelji, jer su se i Kažanegre, kao i njihovi plemenici Mitrovići, bavili gusarenjem.

Čim se rat odloži, zamjenjuje ga gusarenje na moru i razbojništvo na kopnu, koji zauzimaju prazan prostor kao što visoka šuma kada se posiječe ostavlja mjesto makiji. Ali, ono je i način borbe protiv drugih trgovačkih rivala, ističe njemački istraživač P.Bartl.

Poslije Kandijskog rata (1669. g.) Venecija odlučno zahtijeva od Visoke Porte da spriječi gusarenje Ulcinjana. U tom periodu oni godišnje preduzimaju dvije do tri akcije: počinju u aprilu, završavaju u oktobru. Na moru u prosjeku borave po mjesec dana.

U Papskoj državi se 1672. godine iskrcalo 200 Ulcinjana, a njihov nastup pratili su požari, pustošenja i odvođenja ljudi. Te godine pljačkali su takođe nadomak Rijeke i Bakra.

,,Svi stanovnici Dalmacije i Albanije čude se da ulcinjski gusari sa tolikom drskošću preziru sultanova naređenja i ne haju za pisma uzvišenog gospodina velikog vezira, koje je Vaša uzvišenost uputila u Ulcinj po agi”, piše 1673. godine bailo Kverini velikom veziru Ahmet-paši.

Godinu kasnije Kverini u pismu istom zvaničniku navodi da se u svim mjestima i pristaništima Osmanske imperije ,,bez najmanjeg obzira, daje utočište svim gusarima bez razlike, suprotno mudrim naređenjima Vaše uzvišenosti“, te predlaže da se sve fuste spale u zimsko vrijeme kada se one vraćaju iz gusarenja.

Nakon tih jadanja, u januaru 1675. godine, sultan Mehmed IV naređuje sandžakbegu u Skadru da spali ulcinjske i barske fuste, a da zarobljeni mletački podanici budu oslobođeni. U stvarnosti, 17. aprila te godine oštećeno je u Valdanosu tek deset ulcinjskih brzoplovki.

Tri mjeseca kasnije opšti providur u Zadru Civran je izdao svjedočanstvo Krilu Zmajeviću koji se, navodno, žilavo borio sa ulcinjskim gusarima i uspio da spali deset njihovih lađa bez ikakva obzira na bijes protivnika i na kugu „u poslu tako spasonosnom za hrišćanstvo“. ,,Treba obuzdati te gusare, taj ’kamen smutnje’, jer se ne drže mira uglavljenog između Turske i Venecije, te navaljuju ne samo na dalmatinsku obalu, već i na Pulju i Papsku oblast“, poručivali su iz Venecije.

U avgustu 1676. godine ponovo je pokušano paljenje fusti, a Ulcinjanima je formalno bilo zabranjeno da grade nove plovne objekte. No, Ulcinjani su bili sastavni dio turske pomorske sile, što se vidi i po tome da je veliki vezir Ahmed paša Koprulu upravo te godine poslao nekoliko fusti iz Ulcinja i Santa Maure na ušće Neretve da čuvaju obalu.

Ulcinjani su tada bili vojnički i finansijski veoma snažni, sa jakim vezama sa Skadrom i drugim susjednim gradovima. Bilo je to vrijeme kada centralna vlast u Carigradu gubi kontrolu nad perifernim oblastima i nije u stanju da skrši lokalnu samovolju. Uostalom, snažan garnizon u Ulcinju bio je potreban i Visokoj Porti, a da je ovaj grad bio važan ekonomski centar u tom periodu pokazuje činjenica da je Francuska imala svoje predstavništvo u Ulcinju.

Bezbjednost plovidbe na Jadranu tada je bila veća nego u Egejskom moru u kome su intenzivno gusarili Grci, Mlečani, Maltežani i Sjevernoafrikanci. Gusarenje se uz redovnu trgovinu, smatralo za izdašno vrelo dohodaka i bogaćenja, pa se posvuda prakticiralo kao kakva norma. Pomorska trgovina donosi izvjestan prosperitet, dok samo privilegovana i krijumčarska može donijeti veliku akumulaciju i blagostanje. Zato se u tom periodu dešava da neki Ulcinjani, privremeno, sa robovima, svojim najsigurnijim kapitalom, prelaze da žive u Prevezu, Santa Mauru (Levkas) ili u Herceg-Novi.

Jedna od najkrvavijih akcija odigrala se 1680. godine kod Katolike. Dvije mletačke galije progonile su četiri ulcinjske fuste i uspjele jednu da potope. U sukobu koji je potom uslijedio, kako su navodili lokalni izvori, ubijeno je oko 120 venecijanskih mornara, a samo pet se spasilo skočivši u more.

Novi mletačko-turski rat, nazvan Morejski (Peloponez), u kojem je Venecija pokušala da cijelu istočnu obalu Jadrana stavi pod svoju kontrolu, dovodi do pojačavanja akcija gusara. Sa dvije novske galeote Ulcinjani su u aprilu 1684. godine harali pred Budvom, a mjesec dana kasnije i u Bokokotorskom zalivu.

O gusarskim akcijama Ulcinjana redovno su obaviještavani francuski kraljevi, a najviše zanimanja za ova dešavanja iskazivao je Luj XIV. Izvještaj francuskog konzula u Veneciji, L Blana, od 28. aprila 1685. godine upućen ministru inostranih poslova te države govori da Ulcinjani ne prestaju vršiti gusarske akcije po Jadranskom moru, iako je u akvatoriju bilo stacionirano mletačko brodovlje sa zadatkom da štiti plovidbene puteve i učesnike u pomorskom saobraćaju. Konstatuje se da se Ulcinjani samovoljno ponašaju prema najvišim organima turske vlasti koje nijesu u mogućnosti da spriječe njihove gusarske aktivnosti.

(Nastaviće se)

Monitor donosi izvode iz knjige Gusarska republika Ulcinj, publiciste i novinara Mustafa Canke, u kojoj su sabrane priče o znamenitom gusarskom gradu i ratnicima koji su stvarali sopstvenu istoriju preko dva vijeka

Ulcinjski gusari su jedini bili u stanju da se odupru bokeljskim hajducima, ali su u tim sukobima i oni često imali gubitaka. S proljeća 1654. godine Peraštani su zarobili pet Ulcinjana kada su bili na plovidbi dovlačeći so u svoj grad. Da se osvete, pet ulcinjskih fusti je uhvatilo tartanu Vićenca Cifre iz Boke, koji se vraćao iz Albanije. Pšenicu sa broda su odnijeli, 15 ljudi ubili, a sedam zasužnjili.

Mleci su četiri godine kasnije formirali jednu jaku gusarsku bandu Bokelja, pod komandom Nika Popovića, koja je napadala ulcinjske gusare. U proljeće 1662. godine hajdučke harambaše su napale jednu ulcinjsku fustu kod Budve. Poslije žestoke borbe hajduci su ubili pet i zarobili 25 gusara, koji su sa zaplijenjenom fustom dovedeni u Kotor. Providur je viđenije gusare izdvojio i naredio da se tajno ubiju. Svi su udavljeni u moru. Senat je pohvalio hajdučke harambaše koji su učestvovali u ovoj operaciji i skrenuo pažnju kotorskom providuru da ubuduće ne ubija zarobljene gusare bez odobrenja generalnog providura.

Ulcinjani su se 1666. godine tužili mletačkim kapetanima Vicku Mazaroviću i Matiji Štukanoviću da neki ljudi iz Perasta krše mir, koji, kako navode, vlada među objema stranama!? Tako ističu da je patrun Marko Pavličević pozvao na vjeru pod bijelom zastavom jednu barku u albanskim vodama, pa je potopio, a ljude zarobio. Oni pozivaju Peraštane da čuvaju dobre odnose uprkos ratnog stanja između Porte i Mletaka.

Tri godine kasnije, 17 ulcinjskih aga i reisa ukazuju na slučaj zarobljavanja Ulcinjana koji su se bili uputili u Drač od strane hajduka iz Perasta i traže njihovo oslobađanje.

Bez obzira na dogovore, sukobi su se prenijeli i u 18. stoljeće. Za račun Mlečana, Peraštani na sve načine nastoje omesti razmah ulcinjskog pomorstva i trgovine. Po odredbama mirovnih ugovora dužni su, međutim, da istraže tužbe Ulcinjana. U avgustu 1702. godine sudi se Andrija Zorzi iz Perasta i reis Skura iz Ulcinja. Ovaj posljednji je izgubio brod i teret na obalama Albanije. Za to optužuje Zorzia da je presjekao konope i sidra, pa je stoga brod stradao. Zorzi je osuđen da plati Skuri 65 zlatnih cekina.

Poznati Peraštanin, Vicko Bujović (1660-1709), pozvao je Ulcinjane (te zaklete peraške dušmane, kako konstatuje istoričar P.Butorac) da ga brane kada je došao u sukob sa mjesnim vlastima, pa su se oni sa svojim brodovima usidrili pred Bujovićevom palatom. Kasnije se taj peraški kapetan borio protiv ulcinjskih gusara i, kako se navodi, pohvatao im 11 tartana. Venecija mu je 1704. godine, zbog zasluga za tu državu, dala zvanje konte.

Peraštani su u sukobu u Draču u prvoj polovini decembra 1708. godine pobili sedam Tripolićana, što je izazvalo pravo zaprepašćenje vlasti. Drač je bio blokiran i svi mletački podanici bili su uhapšeni, a vicekonzul Đovani Kumano sproveden u elbasansku tvrđavu. Providur Balbo je potom naredio da se puca na ulcinjske lađe. Ulcinjani su bili podsticani od Porte da gone Bokelje. Navodilo se čak da je sultan Ahmed III tražio da mu se isporuči 180 Peraštana ili će ući u rat sa Venecijom.

Porta više nije htjela da sluša pravdanja, te je krajem 1714. godine objavila rat Veneciji. Kao uzrok rata navela je i žalbe Ulcinjana na Bokelje.

Međusobni sukobi dobijaju na intenzitetu. U aprilu 1715. godine jedna ulcinjska tartana puna žita zarobljena je i dovedena u Herceg-Novi. Mjesec kasnije Ulcinjani zarobljavaju jedan peraški brod koji je plovio pod dubrovačkom zastavom. Na ostrva oko Dubrovnika su iskrcali dubrovačke mornare, a ostale su, skupa sa teretom i brodom, doveli u Ulcinj.

Jedan događaj je posebno ostao zabilježen u Boki kao primjer hrabrosti peraških mornara. Zapovjednik broda “Madona della Carmine” (vlasništvo mletačke porodice Kotoni), Đuro Bane, je u decembru 1716. godine s posadom od 25 Peraštana uplovio u dračku luku. Zadržavši se zbog nevremena na moru, bio je 25. decembra napadnut od tripolitanske gusarske tartane koja je imala posadu od 120 ljudi, a u sukobu im se pridružilo još nekoliko desetina građana Drača. Bane je u borbi poginuo, a zapovjedništvo je preuzeo brodski pisar Krsto Krile Mazarović, koji je zajedno s preživjelom posadom Peraštana osvojio i zarobio gusarsku tartanu.

Pred kraj tog posljednjeg mletačko-turskog sukoba bilans trgovine u Boki je bio razočaravajući. Bokelji navode da su tradicionalne veze sa Puljom i Markama prekinute „zbog poznatih i nažalost štetnih napada Ulcinjana“, a imali su i embargo na trgovinu sa Albanijom. Drastično opada broj bokeljskih brodova, pa su se nakon rata Peraštani tužili Malom vijeću da moraju raditi sa tuđim brodovima.

Prema istraživanju istoričara Josipa Đelčića, u periodu od 1693. do 1755. godine stradalo je ili izgubljeno u borbi sa Ulcinjanima 100 peraških brodova!?

Naravno, u ovim okršajima stradali su i Ulcinjani i njihovi brodovi. Peraštanin Matij Bronza je 1718. godine pobijedio dvije velike ulcinjske tartane, a devet godina kasnije i gusara Ali Kuču otevši mu marsilijanu koju je prethodno zarobio.

Peraštani su se Veneciji 1719. godine tužili da zbog gusarskih napada vlada nestašica brodova. Mnogi su patruni i kapetani, nemajući svojih brodova, morali iznajmljivati brodove.

Fregadun kapetana Martina Kržanca koje se 1732. godine vraćao s Levanta prema Boki napadnut je kod Ulcinja, a potjera se nastavila sve do Budve. Uhvaćeni brod doveden je u Ulcinj, gdje je iskrcana roba i brodska oprema, dok je oštećeni brod kasnije ostavljen uz obalu. Vrijednost broda i robe iznosila je više od 2.000 cekina.

Odnosi Ulcinjana sa Kotoranima bili su mnogo bolji i sadržajniji, što želi i Porta. Ona je 1739. godine posebnim fermanom naredila skadarskom paši i ulcinjskom kadiji da se uhapse Ulcinjanin Hasan Tasaki i njegovi drugovi, jer su felukom napali peraški brod patruna Tripa Geričića, zarobili ga i ubili dva mornara, a da se ukradene stvari vrate vlasnicima.

Četiri godine kasnije, u junu 1743. godine, Peraštani su ubili šest Ulcinjana, odnosno dio posade na jednom brodu koji je prevozio žito za Dubrovnik. Ulcinjani su uputili zahtjev u Istanbul da im se nadoknadi šteta koja je iznosila 2.800 cekina.

Generalni providur Đirolamo Kuerini je u aprilu 1744. godine tvrdio da „činjenice dokazuju da gotovo svi iz Kotorskog zaliva na nedozvoljen način zarađuju, da se ne obaziru na zakone i zabrane i da zlonamjerno oštećuju javnu imovinu“. Naveo je da, na primjer, u Dobroti ima toliko mnogo kapitala, koji je mahom stečen od krijumčarenja, i da suma dostiže do 100.000 dukata.

Tek će „ Grilova afera“ označiti kraj neobjavljenog rata između Ulcinjana i Peraštana, koji je trajao punih 130 godina. Ulcinjani su, naime, sredinom decembra 1746. g. saznali da se u dračkoj luci, na jednom francuskom brodu, nalazi kapetan Krilo Ćetković, zvani Grilo, njihov stari rival. Kad se brod otisnuo iz Drača, 21. decembra, za njim se uputila jedna oružana tartana sa 54 Ulcinjana pod vođstvom Beta Karalija. Oni zatraže da im se Grilo preda. Kapetan odvrati da je on pod zaštitom francuske zastave i da će brodom natrag da primi uputstva francuskog konzula u Draču. Ulcinjani ostaše pri svome zahtjevu, jer je „Grilo bandit i gusar“, zadrže zapovjednika na svojoj tartani, uhvate Grila, premda se bio sklonio pod zastavu kličući „živio francuski kralj“, pocijepaju i pogaze zastavu, a Grila prebace na svoju tartanu. Sjutradan Grila objese na svojoj tartani. Francuskog kapetana zaokruže stražama, da ne dođe u dodir sa svojim konzulom. Nakon toga zataknu na francuski brod dvije zastave: jednu maltešku i jednu crnu, onako tek izvađenu iz crne boje, valjda za porugu ili za prijetnju, odnesu svu robu i srebreninu Grilovu i njegove pratnje, te odvuku brod u Valdanos. Prisile zapovjednika da pismeno posvjedoči da oni ništa nijesu odnijeli, oduzmu mu zapovjedničku patentu i 14 osoba Grilove familije skupa sa njegovom ženom, koja je otpremljena u harem skadarskog paše Abdi Čaušolija. Poslije toga otpuste kapetana. Pokušaji da se Grilovica otkupi ostali su bezuspješni.

Odnosi između Peraštana i Ulcinjana su se dodatno zaoštrili. Peraški kapetan Gradiška je u Albaniji zarobio pet Ulcinjana i doveo ih svezane u Perast, ali ih je kotorski providur pustio na slobodu.

Grilovica je kasnije oteta iz harema, a Mlečani koji su htjeli održati dobre odnose sa Turcima, naredili su da se svi krivci u ovoj epizodi sa Ulcinjanima protjeraju, a da im se sva dobra zaplijene i prodaju za plaćanje odštete od 4.792 cekina Abdi-paši i Ulcinjanima.

(Nastaviće se)

Monitor donosi izvode iz knjige Gusarska republika Ulcinj, publiciste i novinara Mustafa Canke, u kojoj su sabrane priče o znamenitom gusarskom gradu i ratnicima koji su stvarali sopstvenu istoriju preko dva vijeka

I tokom Prvog morejskog rata (1684-99.) Ulcinj ostaje značajna pijaca hrišćanskog roblja. Dozvolu za prodaju izdavao je zapovjednik Ulcinja Uruč-aga, svakako i sam naplaćujući na dobitak, prema običajnom pravu. U jednom dokumentu od 31. marta 1685. godine navodi se da je u Ulcinju bilo 19 dubrovačkih zarobljenika. U julu iste godine objavljeno je da Ulcinjani ne samo da nijesu oslobodili te Dubrovčane, nego su zarobili još 16 drugih građana Republike Sv. Vlaha.

Bilo je tu i francuskih časnika. Ulcinjski gusari su 1697. godine u vodama Valone napali jedan francuski brod i zarobili njegovog kapetana Danijela de la Sejna.

Trgovina robovima dostigla je zenit početkom 18. vijeku. U periodu od 1708-12. godine na prodaju je bilo oko 200 robova, a polovina je otkupljena u jadranskim gradovima. Ulcinjani su u junu 1715. godine doveli kao zarobljenika sa Korčule župnika Marka Bona. Prodan je na aukciji za 100 cekina. Nakon dvije godine, kada je njegova rodbina saznala gdje se nalazi, otkupila ga je za 141 cekin.

Ribar iz Senigalije, Đovani Testićola, koji je 17. aprila 1715. godine bio zarobljen i odvučen u uporište gusara, kazao je da je dok je on bio u Ulcinju, najmanje 500 ljudi držano u ropstvu, a još 300 je nekoliko dana ranije prebačeno u Istanbul.

Na prijedlog Kongregacije za propaganda vjere papa Klement XI (1700-1721.) je barskom nadbiskupu Vicku Zmajeviću povjerio i brigu o otkupu hrišćanskih robova. Rimska Kongregacija je novčano podržala svještenike misionare za pomoć “nesretnim robovima u Ulcinju”.

Do početka Drugog morejskog rata (1714. g.) najveći dio hrišćanskih robova s mletačkoga područja činili su vojnici i mornari, dok se kasnije bilježi veći udio ljudi s trgovačkih brodova, ribara i putnika, pa i žena. Supruge Vicka Džamare (Dobrula) i Vicka Kušelja (Nika), sa otoka Mljeta, bile su robinje u Tunisu 1740. godine, a oteli su ih Ulcinjani, 15 godina ranije.

Ali, i Ulcinjani su bili zarobljavani i odvođeni u italijanske gradove, čak i početkom 19. vijeka. Tako su, na primjer, Dubrovčani posredovali 1732. godine za oslobađanje Sulejmana reisa u Monopoliju, a 1738. godine za više Ulcinjana iz zatvora u Barleti. Nekog Salija, kormilara po zanimanju, koji je tada imao 70 godina, nalazimo zatočenog u Civitavechhia, kod Rima, u februaru 1803. godine.

Od sredine 18. vijeka mijenjaju se i ukusi, pa dvorjani sve više traže robove iz Afrike. Ulcinjanin Ali Baša doveo je 1770. godine iz Egipta dvije robinje, a jedna grupa koja se vratila 1775. godine iz sjeverne Afrike je sa sobom dovela 13 crnih robova i robinja.

Svoje robove Ulcinjani su često kupovali u Tripoliju, u koji je roblje stizalo iz Sudana i Čada. Oni bi kasnije bili preprodavani ili dovođeni u Ulcinj, gdje bi ubrzo postajali slobodni građani i bavili se zemljoradnjom i pomorstvom. Ali Arapi i Daut Kalija su bili pomorski kapetani i imali su svoje brodove. Kalija je bio vlasnik jednog od najvećih ulcinjskih brodova i vrlo lijepe kuće sa izrezbarenim plafonom, koji je predstavljao umjetničku rijetkost.

Nakon što je Crna Gora preuzela Ulcinj 1880. godine neki ulcinjski Arapi su se iselili u Albaniju. Brodovlasnik Bet Đuli je sa sobom poveo osam svojih Arapa, a hadži Mehmet Beci petoro njih.

Duh vremena i težnja za dobrim plijenom, doprinjeli su da se Peraštani i drugi Bokelji, sa odobrenjem Venecije, priviknu na gusarenje. “Peraštani su u 17. vijeku ušli u pravi rat sa jačim Ulcinjanima oko monopolizacije albanskog izvoznog tržišta”, navodi B.Hrabak.

Kroz čitavo ovo vrijeme ređaju se sukobi, pravi mali ratovi, što ih izazivaju čas jedni, čas drugi. Čak se i na Porti raspravljalo o tim sukobima. Peraštani nijesu željeli da im ulcinjski pomorci i trgovci preuzmu monopol u albanskim lukama koji im je decenijama donosio veliku dobit. Oslobođeni svakog poreza Peraštani, ti rođeni pomorci, su imali obavezu da se bore protiv ulcinjskih gusara i da obezbjeđuju policijski nadzor Bokokotorskog zaliva. U te svrhe angažovane su i hajdučke čete.

Ali, borba sa Ulcinjanima se teško isplati: peraški kapetan Pavle Vuković je početkom 1608. godine došao u Valdanos da uspostavi mir sa ulcinjskim prvacima.

U tom periodu Ulcinjani i Peraštani su povremeno sarađivali; ima podataka da su preduzimali i neke konkretne akcije. Neki su se Peraštani kao Vicko Ivanov Marković i Palavićini pridružili Berberima, i zajednički djelovali po Jadranu. Nesretni rob Antun Petrović iz Slanoga, rob u Tunisu, piše svojima da „Turci nikada ne bi osvojili nijedno selo ni zemlju kada ne bi sami hrišćani bili uhode za njih“.

To je bio slučaj u noći između 21. i 22. juna 1624. godine kada su sjevernoafrički gusari sa 13 brodova (šest iz Alžira i sedam iz Tunisa) i oko dvije hiljade levenata napali i zapalili Perast i iz njega odveli u ropstvo 415 od ukupno 600 mještana, među kojima i načelnika opštine. Ukupna žetva iznosila je više od 100.000 dukata.

Ovaj događaj je teško pogodio Peraštane, koji potom silom nastoje očuvati stečene pozicije u trgovini sa albanskim lukama. Pod vođstvom Petra Bujovića oni su 1625. godine opljačkali dubrovački brod Ivana Đurićevića.

Slobodu trgovanja Peraštanima potvrđuje fermanom iz 1633. godine sultan Murat IV. Tri godine kasnije opštine Perast, Budva, Paštrovići i sv. Mihovil (Krtoli s Prevlakom i okolinom) demonstriraju brodovljem na Bojani kako bi im Ulcinjani omogućili da „kako je bilo od pamtivijeka, slobodno trguju sa pristaništima Lješa i Matije“. Četiri godine kasnije dva peraška broda su se pridružila gusarskoj eskadri od 30 brodova Maltežana u Valoni.

Priliku da se osvete za poharu Perasta, iskoristili su 7. avgusta 1638. godine kada je u Valoni mletačka flota, u kojoj su se najviše istakli Peraštani, potopila 16 galeota alžirskih i tuniških gusara. Tom prilikom je uslijed vatre sa mletačkih topova stradala i jedna džamija. Ubrzo je uslijedio odgovor sa turske strane: bailo u Istanbulu je uhapšen, a promet u splitskoj skeli je privremeno obustavljen.

Sukobi sa Ulcinjanima eskaliraju, čemu doprinosi i novi, Kandijski rat. Preko svog nuncija Tome Cige, Peraštani se 1645. godine žale generalnom providuru Vendraminu da su Ulcinjani zarobili tri peraške fregate pune žita na povratku iz Albanije. Poslali su svoje starješine u Ulcinj za posredovanje, no bez uspjeha. Šteta iznosi 2.000 dukata. Ako se tako nastavi, oni strahuju da će pomorstvo propasti. Gradovi u južnoj Dalmaciji i Boki su u stalnom strahu od gusara.

Trgovina i prevoz robe su Peraštanima donosili malo sredstava za život, a čim im bi im rat odriješio ruke, odali bi se gusarenju. Mlečani su 1654. godine uspostavili u Perastu hajdučko-gusarsku bazu, uglavnom od prebjega iz Hercegovine i drugih krajeva pod osmanskom vlašću. Ova baza bila je u prvom redu usmjerena na suprotstavljanje Ulcinjanima, ometanje pomorskog i kopnenog saobraćaja prema osmanskim lukama i tvrđavama Herceg-Novog i Risna. Upravo te godine, ulcinjski gusari pod vođstvom Mustafe reisa napadaju mnoga mjesta u Boki i nanose im veliku štetu.

(Nastaviće se)